Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis - An tIasgaire
Title
Cúrsaidhe an tSaoghail - Sgéalta Thairis - An tIasgaire
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1901
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1901_11_02_529> <L 529> <B 1901> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Cúrsaidhe an tSaoghail Sgéalta Thairis An tIasgaire Shuas i mbárr na hÉireann, i Loch Suilligh tá na hiasgairidhe ag casaoid nach bhfuil caladh-phort ceart aca le theacht chum tíre. Tá an cuan ro-thana má bhíonn sé n-a thrágh, agus báthadh beirt fhear an lá fá dheireadh ann cheal áit le theacht i dtír. Tháinig an lá n-a stoirm, agus ní raibh áit aca a dtiocfaidís. B'éigin dóibh mar sin a bheith tabhairt leath-bhord anonn 's anall, acht nuair rug an sinneán go mío-fhabharach ortha, hiom- puigheadh an báidín agus chuaidh sí féin agus a foireann go tóin poill. Go ndéanaidh Dia trócaire ar an mbeirt! Cuireadh sgéala go dtí Bord an Riaghaltais atá ag breathnughadh i ndiaidh na n-iasgairidhe, agus na dtalmhuidhe bochta ar fud na hÉireann, agus thairigeadarsan céad go leith punt le cuidiughadh le caladh a dhéanamh dhá dtugadh an Comhairle Condae an oiread eile uatha le n-a chríochnughadh, acht níor cloiseadh focal ó'n gComh- airle Condae fós n-a dtaoibh. An Tarbh Bhí fear a' leigean tairbh amach as an gcró, nó as an stábla, coicthidhis nó trí seachtmhainí ó shoin, shíos i gCillchainnigh, agus bhí an tarbh ar théid aige. Nuair tháinig an tarbh amach, d'iompuigh sé ar an bhfear go hobann, agus mar bhuailfeá do dhá bhois faoi chéile, bhí sé i mullach an fhir, agus an adharc go feirc aige ann a chliabhrach. Cuireadh fios ar an sagart agus ar an dochtúir, acht ní raibh maith ann, fuair an fear bás faoi cheann trí huaire na dhiaidh sin. Bhí beirt fhear eile san áit, an tam céadna, acht bhí an tarbh chom hobann sain nár fhéadadar a dhul roimhe. Toras Saor Thug muintir an Bhóthair Iarainn Thuaidh toras saor do mhuintir Chonnartha na Gaedhilge i mBéal Feirsde an tseachtmhain seo chuaidh tharainn, le go dtiocfaidís go B'l' á' Cliath le Casadh an tSúgáin d'fheicsint. Fuaireadar an toras ann agus as ar luach aon aistear amháin. Níl na Bóithre Iarainn i naghaidh lucht na Gae- dhilge, agus tá Gaedhilgeóirí Bhéil Feirsde buidheach do lucht an bhóthair seo. An Margadh Ní raibh an oiread stuic ar an aonach i nAth Cliath le tamall fada, agus bhí an tseachtmhain seo chuaidh tharainn, agus níor díoladh a leath. Ceanna réasúnta is fairsne bhí ann, cé go raibh beagán de'n chuid ramhar féin le fághail. Fuair ceannachóiridhe na hÉireann an t-eallach níos saoire ná bhí súil aca, ag teacht ann dóibh. Tá an fheoil a' teacht anall fós thar farraige n-a tonnaibh, agus n-a míltibh de thonnaibh, agus ní'l aon tuairim go mbeidh aon chlaochmughadh air go cheann fada. Ní raibh thar 2 3/4 phighinn go dtí 3 pighne is leith-phighinn an punt, ar cheannaibh garbha cnámhacha, agus mar sain féin, níor díoladh iad. Bhí caoirigh tuitighthe ó 28, go dtí 38, an ceann agus ní raibh fiafrughadh ar bith ortha muna mbeidís i n-ann a márbhughadh. Bhí na ba bainne daor ann má bhíodar go maith, agus díoladh a lán aca-san. Chuadar ó sheacht- bpunta dhéag go dtí fiche punt an ceann. Tá sé air ag lucht féir bheith ar a naireachas féin. Má fhanann an teallach tuitighthe mar so, is gearr go gcaithfear an cimín a ghearradh suas le céachtaibh agus a chur. Dhá dteidheadh caoi mhaith ar thalamh cuir is fearr go mór a díocfadh sé ná n-a chimín. Fear Meabhrach Bhí na daoine ag déanamh an-torann sa gcúirt lá, agus níor bhforusta focal a chlos mar gheall ortha. Fá dheireadh theip an fhoighid ar an ngiúistís, agus d'fhuagair sé ar an “bpílear”: “tabhair áit suidhte do na daoinibh sin atá a' déanamh torainn ar an urlár, agus cuir amach 'c uile dhuine eile.” Gnó Gaedhealach Fuair cara linn litir an tseachtmhain seo chuaidh thart ó lucht-gnó i Sasana, ag iarraidh air, dá mb' é a thoil é, a ainm a chur ar a litir i mBéarla feasta, ar fhait- chíos go dtiocfadh aon phioc dá ghnó amudha. D'fhreag- air ar gcara agus dubhairt nach gcuirfeadh, agus nach gcuirfeadh <L 530> sé a ainm i mBéarla ar aon pháipéar feasta, muna gcaithfeadh sé a dhéanamh dhá lom-aimhdheoin. Rinne muintir Aongusa (an leanna), iarracht cheana ar chur faoi ndeara dhó a ainm a sgríobh i mBéarla agus, cé go ndeachadar chum dlighe le chéile, chinn sé ortha. Sheas an Gaedheal agus ghnóthuigh sé. Nach ait an rud do lucht gnó mar so a bheith ag iarraidh rud chomh seafóideach sain ar Gaedheal mar ar gcara? Dá mbudh fear as an ngréig é, agus fios a chur ar earraibh go Sasana, chaithfidh sé a gnó dhéanamh i ngréigis, acht ó thárla gur Éireannach é, iarrtar air an Béarla a sgríobhadh. Níl adhbhar ar bith eile sa domhan ag cuid aca so thar sáile, le n-a leithéid sin iarraidh, acht gur mian leo Shasanaigh a dhéanamh dhínn ar fad. Cia mhéad Gaedhilgeoir sa tír a bhfuil sé de mhisneach aige a ghnó dhéanamh i dteangaidh na hÉireann. An bhfuil dhá chéad? a bhfuil aon chéad amháin féin ann? Budh mhaith linn fios cinnte fhághail má's féidir é. An Feirmeoir. Is mór atá gnó an fheirmeora a' dul chum deiridh le goirid i náiteachaibh de'n tír. Tá na fir-oibre ag eirighe gann, agus daorsuigheann sin iad. Tá toradh na talman a' saorsughadh, agus ní íocann sé an feirmeoir. Leigeadh as an gcur go mór i mbliadhna, agus ní mórán feabhais a chuir sin féin ar an gcúis. Tá ocht míle fichead acra talmhan níos lúgha faoi chur i mbliadhna, ná bhí anuraidh, agus tá os cionn chúig mhíle dhéag acra níos mó, leigthe amach chum féir. I náiteachaibh i gcúige Mumhan, agus sna cúigibh eile freisin, cuireadh foirinn gnó ar bun le im a bhaint de'n bhainne. Ceannauigheatar an tuachtar ar an oiread so, agus fágann fear na bó an tiachtar ar ais. Ní'l mórán maitheasa san iachtar, ní'l ann acht mar bheadh lóchán i ndiaidh an tsíl, agus tar éis na ba a bheathughadh ar an bhféar fada bog sa samhraidh, agus beathughadh-láimhe thabhairt dóibh sa ngeimhreadh, ní'l dhá mbárr ag an bhfeirmeóir, acht caitheamh is fághail, má bhíonn sin féin aige. Dhá mbeadh caitheamh is fághail is cosgadh na bhfiacha aige, níor chás dhó é. Seadh! agus cia 'n fáth bhfuil an sgéal mar sain aige? Deir an sean-fhocal, nó an é an leath-fhocal é: — Nuair chaill tú an leabhar, Chaill tú an mheabhair, Is bhí tú d' bhaileabhair annsin. Acht is dócha gurab é cailleadh na Gaedhilge is ciontach leis. Ní'l an meas céadna ag an bhfeilméar ar féin, ná an mhuinghin chéadna aige as féin ó chaill sé an bhrigh bhí i dteangaidh a shinsir. Leig sé neamh-shuim ann a chuid oibre, agus is mó an áird a chuir sé i neirighe i náirde is i gcainteannaibh nár bhain dó, ná i dteach ná árus. Tosuigheadh sé ar an nGaedhilg arís, agus is gearr go dtiocfadh misneach ann a chroidhe agus luth ann a láimh. Dlighe san Oileán Úr. I státa san Oileán Ur tá sé i naghaidh an dlighe bheith a' mionnadh móra. Tugadh bean óg mhaiseach chum na cúirte ann an lá cheana mar gheall ar a bheith ag tabhairt na mionn, acht ní raibh an fhiadhnuise láidir n-a haghaidh. Mar sin féin tligeadh í, agus d'íoc an cóisteadh an cáin. Ní raibh d'adhbhar ag an gcóisteadh le n-a tligeann, acht nach bhfuil aon íocuidheacht le fághail aca, muna mbeidh an té atá ar a choiméad ciontach. Nuair frith ciontach í d'íoc siad féin an cáin chuadar chum an tighe-ósda, agus d'óladar a sláinte go súgach sásta. An Cogadh Sin a thómhais ar aoinneach cia 'n chaoi bhfuil an cogadh dul ar aghaidh fá láthair, nó b'fhéidir go mbudh córa a rádh cia 'n chaoi bhfuil sé dul ar gcúl. Fuair muintir Sheaghain na gunnaí móra do bhain na Búraigh díobh cúig nó sé seachtmhainí ó shoin, fuaireadar curtha go domhainn i dtalamh iad, agus chuireadar sgéala anall go ndéarna- dar an-ghníomh agus na gunnaí fhághail. Shíos i lár tír na Rinne, coicthidhís ó shoin bhí sgata aca amuigh ar lorg na dtaoiseach, agus rugadar ar aon fhear amháin. Budh mhian leo sgéal mór a dhéanamh de 'n méid sin, agus dubhairt fear aca, “Acht cad é an croiceann a chuir- feas sinn ar an mbréig sin, agus gur éaluigh an fear eile uainn?” Is dócha gur cruinniughadh timchioll na beirte seo, agus go rabhthas leath an lae ghá dhéanamh sain. Is ionda- mhuil gurab 'in é an chaoi a ndéanann siad an obair anois ó cuireadh glugar sa gcluais aca go ro-mhinic cheana, “An té buailtear sa mullach bionn faitchíos air.” Is ar éigin báis atá coruigh na gcos i muintir Sheaghain annsúd anois. Nuair d'iarr siad ar Phól ar dtús an Béarla leigeann isteach n-a bhfeis, “Ní chain- teochainn ar sin chor ar bith leat,” ar sa Pól. “Anam tíre a teanga.” Mór-thaisbeánadh Chorcaigh Bhí Ard-Mhaor Chorcaigh ag casaoid tamall ó shoin go raibh muintir na hÉireann an-righin ag teacht isteach, agus ag tógbháil áite ar thalamh an Mhóir-Thaisbeánadh. Is cosa- mhuil gur bhrosduigh sin suas iad, mar deir an rúnaire anois go bhfuil cheithre fíchid cuid sa gcéad, de'n talamh ag Éireannachaibh. Deir sé leis go bhfuil an tairgeadh ag teacht isteach aca n-a shruthán, agus go ndéanfadh siad an-ghríosach ar fad an bhliadhain seo chugainn. Go ndéanaidh cheana! B'fhéidir dúinn féin an Claidheamh Soluis a ghléas suas i nGaedhilge ó thaobh go taobh, agus a rádh leo: — Seo bídhidh Gaedhealach, má's libh a bheith i nÉirinn. An é an Béarla bhí i núsáid anuraidh ag na Francaibh ann a dTaisbeánadh féin? Ceist eile. Bhfuil muintir an Mhóir-Thaisbeánadh so ag fanamhuint nó go ndéantar riaghlacha a chuirfeas d'fhiachaibh ortha Gaedhilg a labhairt? Na Bóithre Is fíor-olc na bóithre atá i náiteachaibh de'n tír, amach faoi 'n tuaidh, agus i gcuid de na bailtibh móra. Go mór-mhór amach faoi 'n dúthaigh tá siad go dona. An áit a bhfuil an talamh bog faoi 'n mbóthar tá an bóthar fa chlascannaibh, agus fa iomaireachaibh, daigéid mhóra, méid do chloiginn, de chlochaibh annso, is annsúd, agus a mullaigh aníos. Is iomdha bóthar ann atá gleannach, <L 531> agus is iomdha bóthar eile ann atá comhthrom, agus cruthuighe- ann sin nach bhfuil fhios ag séilmhéaraibh na duthaigh le bóthar a dhéanamh i naon chor. Budh cheart drúnn no druim árd a bheith ann gach uile bhóthar, i gcruth 's nach gcomhnochadh an fliuchán air. Muna ndéantar sain, budh chóir do gach uile bhaile nach bhfuil bóithre maithe aca, litir chasaoide a sgríobhadh, agus a cur chum an Chomh- airle Condae, nó pé ar bith cia 'n Chomhairle eile ar a bhfuil cúram bóithre a dhéanamh do na daoinibh. Tír an Áir. Chonnaiceamar litir an tseachtmhain seo ó'n Aifric Theas. Deir an sgríbhneoir gur cuireadh urchar tré Broecsma taobh amuigh de'n dún atá i Iohannesburg. Tligeadh i dtosach é os comhair cúirte airm — ní raibh sa gcúirt sin acht leithsgéal. Is beag nach bhfuil bean Bhroecsma as a céill, mar gheall ar chaitheamh a fir, adeir an litir. Is mó is cosamhula le barbaracht an riaghlughadh tá annso anois, adeir sí ná le sithbhialtacht. Chuir saighdiúr urchar tré chailín óg i dteach-bídh annso dó nó trí sheachtmhainidhe ó shoin, adeir an litir i n-áit eile, acht ní raibh fiche míle duine le impidhe a chur chum Righe Shasanaigh go ndéarnadh aon éagcóir sa gcúis seo.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
