Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Dánta Aodhagáin Uí Rathaille
Title
Dánta Aodhagáin Uí Rathaille
Author(s)
Tórna,
Pen Name
Tórna
Composition Date
1900
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1900_12_29_657a> <L 657> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Tórna> <F An Claidheamh Soluis> "Dánta Aodhagáin Uí Rathaille." Má tá fear beó thuilleas moladh ó Chlannaibh Gaedheal, is é an tAthair Pádruig O Duinnín é, mar gheall ar an leabhar breágh snasta so do chur i n-eagar dúinn. Dar go deimhin is ró-fhada fír-fhilidheacht na nÉigeas fá cheó fhaillighthe againn gan luadhchant táirste ná aithris dá déanamh uirri, agus mar bharra ar gach ain- deise, fuar-sacaireacht cham-chosach fá árd-réim i n-ar measg ag daoinibh go mbadh ceart dóibh a mhalairt d'eólas bheith aca seoch bheith d'ar mbodhradh ag dríodar Bhéarla ná tuigimíd anois agus ná tuigfimís go lá an Luain. Tá tosach dá déanamh ar oibreachaibh na bhfilí nGaedhealach do chur i gcló agus is maith an comhartha é sin. Féach go bhfuil dánta an Cheitinnigh agus dánta Aodhagáin Uí Rathaille cheana againn, agus go n-airighmíd gur gearr go mbeidh dánta Dháith Uí Bhruadair agus dánta Eoghain Ruaidh Uí Shúilliobháin againn. Acht dá líon- mhaire a gcuid filidheachta sain, is beag é i gcoimh- mheas le n-a bhfuil ar fagháil i leabharlannaibh, ní hé amháin i nÉirinn féin, acht i Sasana agus i nAlbain agus dá n-abraimís i nAimeirce. Tá súil againn ó tá tosach déanta ar an déagh-obair seo, ná beidh stad ná <L 658> géilleadh go dtí go mbeidh leabharlainn fá leith againn d'fhilidheacht fhíor-Ghaedhealaigh ár nÉigse dúthchais. Sin í an tslíghe is fearr chum stad do chur le Báirdín- teacht Béarlachais, agus le mór-chúis muinntire an "Celtic Note." Sin í an tslíghe cheart chum a thaisbeánt do'n tsaoghal go léir go bhfuil litridheacht uasal, d'fhóghanfadh do neamh-spleádhchas aignidh Gaedheal, i n-ár dteangaidh féin againn, agus nach gábhadh dhúinn ceann i dteangaidh iasachta do tharraing isteach agus a huaisliughadh le cong- namh intleachta na nGaedheal. Caithfimíd cuid de thréithibh an leabhair seo d'innsint d'ár léightheóiríbh. I dtosach an leabhair tá cunntas ar bheathaidh Aodhagáin agus an aimsir 'nar mhair sé. Bíodh gur i mBéarla do sgríobh an tAthair Pádraig O Duinnín an cunntas so, is deimhin gur tairbheach le léigheadh é, agus go bhfuil mórán rudaí cnuasuighthe i dteannta a chéile ann. Tá an rud céadna le rádh againn i dtaobh gach a bhfuil de thagra thíos aige tríd an leabhar. Deir an tAthair Pádraig nach in-chréidthe an rud adubhairt Éadbhard O Raghallaigh gur de na Raghallachaibh ó Chonntae an Chábháin d'Aodhagán. Tagann Eoghan O Comhruidhe i gcoinnibh an Raghallaigh leis. Is é "Aodhagán O Rathghaille" do thugaid na sgríobhnóirí go léir air, agus is é is deallradhaighe nach raibh gaol ná baint ar bith aige le haon mhuintir Raghallaigh ó Chonntae an Chábháin. Tá trácht fada ag an Athair Pádraig ar mhéidreacht na n-amhrán agus na ndán marbhna. Tá ocht n-amhráin ag filidhibh eile i ndeireadh an leabhair. Ceithre cinn déag is dá fhichid ar fad atá ann agus níor bheag mar ghnó an méid sin do chur i n-eagar agus Béarla chur orra focal ar fhocal. 'Na ndiaidh sin go léir tá foclóir go bhfuil míniughadh na gcruadh-fhocal ann. Ní'l éan amhrus ná go ndéanfaidh an leabhar so mórán maithis do'n Ghaedhilg. Sgaipfidh sé eólas ceart cruinn ar fhilidheacht. Oireann sé go maith dá bhfuil ag foghluim Gaedhilge, ó tá an Béarla agus an Ghaedhilg taobh le taobh, acht caithfidh duine roinnt eólais bheith aige cheana, sula thosnóghaidh sé ar a léigheadh. Ní'limíd gan chúrsaí gearáin i dtaobh an leabhair seo leis. Is dóigh linn go bhfuil breis Bhéarla ar fad ann, acht ní'l aon leigheas as sin go fóill. Ní aontuighmíd ar fad le litriughadh an Athar Pádruig. Níor bh'fhiú mórán litriughadh sgríobhnóiri na haoise seo, ná cuid dá raibh ar marthain i ndeireadh na haoise seo caithte againn. Ba mhaith linn an Foclóir bheith nísa thoirteamhla. Na n-éagmuis sin agus ní mór iad, is féidir linn a rádh gan bhréag gur luachmhar agus gur tairbheach an leabhar é. Is mór theasduigheann ní hé amháin an leabhar so acht caogad leabhar mar é uainn. Tá freagra oireamhnach do'n aimsir seo 'san leabhar féin ar cheist an Athar Cormac Mac Cartáin: "Cá bhfuil Aodhagán éigeas Iarthair Fáil Ná tigeann a shaothar tréan nó a shians 'n-ar ndail." Tá saothar tréan Aodhagáin tar éis teacht n-ár ndáil-ne, agus is deimhin go bhfuilmíd buidheach de'n fhear eagair mar gheall air. Tuilleann sé ár mbuidh- eachas. Tuilleann an leabhar a cheannach, agus a léigheadh. Tuilleann Cumann na dTéacs nGaedhilge árd-mholadh, i dtaobh an leabhar do thabairt amach chomh slachtmhar agus do rinneadar. Leath-ghiní atá ar an leabhar d'éanduine nach bhfuil 'na chomhalta de Chumann na dTéacs, agus is féidir a fhagháil air sin ó Chonnradh na Gaedhilge i mBaile Átha Cliath. Luisne agus líomhthacht brígh agus caoráin teó Goise agus críonnacht, caointe créacht Chláir Eóghain Ag siollaire an ghrinn tá thíos ar réidh-phár romhainn An tuile ghlan-laoithe shníomh ar nAodhagán cóir. Tórna 19/12/1900
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
