Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Cipín Draoidheachta
Title
An Cipín Draoidheachta
Author(s)
Taisdeal na Tíre,
Pen Name
Taisdeal na Tíre
Composition Date
1900
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1900_04_07_50> <L 50> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Taisdeal na Tíre> <F An Claidheamh Soluis> An Cipín Draoidheachta I. Timcheall dá fhichid bliadhain ó shoin do mhair i gconndae Chiarraighe fear go nglaodhaidís Seaghán na sguab mar leas-ainm air. Do bhíodh capaillín aige i gcomhnuidhe ag tarraing giúise móna, agus c., isteach go Cill-Áirne agus dá ndíol ann. Aon lá amháin bhí sé ag seasamh lena ualach, mar budh gnáthach i gceart-lár na sráide, nuair a bhuail duine uasal chuige agus d'iarr ar Sheaghán a ndíolfadh sé an capall leis. Táim ag tabhairt fógra dhuit arsa Seaghán go feargach gan aon luach do chur ar mo chapall nó mo chorp on riabhal má dhineann tú go ndíolfair as. Ní'l a leithéid sin de chapall le fagháil i gCúige Múmhan indiu, agus dá mbeinn-se chum sgaramhaint leis b'fhurasa dom fear a fhagháil do cheannóchadh é. Lena linn sin d'fhéach an sean-chapaillín air, díreach mar a bhéadh sé le rádh, "tá an ceart sa mhéid sin agat." Ná bac sin, ars' an duine uasal, is minic a dhíoladh capall níos fearr ná é. Cad a bheidh agat 'ghá chur ar? agus b'fhéidir go ndeanfamaois margadh. Anois, arsa Seághan, má dhíolfadh an capall so, ní'l aon gnó abhaile agam. Marbhóchaidh mo bhean mé, agus tá sé chomh maith dom aghaidh a thabhairt ar a dtaobh eile de'n tír uaithi. Tá rud eile ann leis; dá mbéinn a' siubhal go dtí lá an chunntais ní chasfar a leithéid orm arís. Ó airiú mhaise mo ghearráinín gleóidhte agus leis sin do chrom Seághan ar ghol. Éisd, éisd! ars an duine uasal ná bí a' lógóireacht mar sin os comhair na ndaoine mar a bheadh leanbh. Ní'l leigheas agam air, a dhuine uasail, arsa Seághan, agus é ghá mhúchadh le deóra, mar eadh. Seadh i ndeireadh thiar thall do cheannuigh an duine uasal an chapall ó Sheághan ar fiche púnt agus b'éigin dó cur síos a thabhairt uaidh, agus a ainm do chur leis go raghadh an capall fá charáisde, fá dhiallaid nó aon obair eile go gcuirfidhe chuige é. Dúbhairt an duine uasal le Seaghan agus iad ag sgaramhaint muna raibh an capall do réir an sgríbhinn go n-aireóchadh sé arís uaidh. D'ól Seaghán sláinte an chapaill, agus do chuir a thrucaill i gcoiméad, agus d'imthigh abhaile annsain go meidhreach, agus níorbh aon iongnadh é bheith amhlaidh mar níor b'fhiú fiche feóirling an capall. Ní raibh Seághan sásta 'na aigneadh ámh, mar bhí a fhios aige ná h-ionntóchadh an capall amach mar do gheall sé, agus bhí sé ag tnúth leis an duine uasal gach lá. Roinnt laetheanna 'na dhíaidh sin, ar theacht aimsire dínnéir, do chonnairc sé beirt fhear ag tabhairt aghaidh ar a theach, agus bhí aithne mhaith ag Seagháin ar cheann aca. Do ruith sé isteach agus dubhairt sé lena bhean dínnéir d'fhagháil ullamh i gcómhair beirt duine uasal do bhí ag déanamh ar an dtigh, agus gan aon mhoill a dhéanamh leis. Dubhairt sé léi prátaoi, íasg, piobar, agus c. d'fhagháil agus iad go léir a chur síos i gcorcán, muin mhairc a chéile. Fuair sé mála beag annsain, agus do chuir sé mín agus prátaoi brúighte isteach ann, agus do chuir ar a mhnaoi annsain é, mar bheadh aprún. Is ar éigin a bhí an méid sin déanta aige, nuair a tháinig na daoine uaisle isteach, agus ní h-aon an-fhuadar a bhí faoi cheann aca. Dé bheatha, arsa Seaghán. Féach a bhean, faghaidh a ndínnéir dos na ndaoine uaisle seo. Ó ná bac é, arsa an fear do cheannuigh an capall. Nár fhagad bás choidhche, arsa Seaghan, má fhágfaidh sibh an teach gan rud éigin d'ithe. Leis sin do chaith an bhean a raibh insa chorcán amach ar an mbórd, agus ní misde a rádh gur greannmhar an ádhbhar dínnéir é. D'fhéach Seaghán go feargach uirri agus dubhairt: Dhe do chroidhe 'ón ríabhal, a shean-dhranntarnaigh caillighe, caidé sin mar shaghas bidh do chur os comhair aon'ne? Aon'ne nár mhaith leis suidhe isteach, fágadh sé 'na dhiaidh é, ars' an mhnaoi. Ó a dhiabhail, arsa Seaghán, níor chaillis an droch- fhreagra riamh; agus leis sin do rug sé ar sgian agus do shághaidh an bhean bhocht sa bholg. Do chur sí liúgh aisti agus do thuit sí i marbh-phleist ar an urlár. Shaoilidh na daoine uaisle go raibh a putóga ag teacht amach 'nuair chonncadar na prátaoi agus an mhín ag stealladh amach as an máilín. Ó a bhitheamhnaigh, adubhradar, tá an bhean marbh, crochfar tú gan amhras. Caithfimíd dearbhad ort. Ná bac leis, arsa Seaghán, tá leigheas annso agam, agus leis sin do tarraing sé chuige cipín go raibh poll ag rith tríd, mar bheadh deócán, agus do chur sé ceann an chipín isteach i mbéal na mná, agus an ceann eile 'na bhéal féin, agus do chrom sé ar bheith 'ghá shéideadh annsain. I gcionn tamaillín do chorruigh sí í féin, agus fá mar bhíodh Seaghán 'ghá séideadh bhíodh sí ag éirghe suas fá dheireadh do sheas sí suas, agus luigh ar bheith ag déanamh a gnó ar fúd a' tighe, agus gan focal aisti acht ionann a's ná raibh ao' rud ríamh a' gabháil di. Bhí iongnadh an tsaoghail ar na daoine uaisle nuair a chonncadar an bhean slán folláin arís, agus ní shásóchadh ao' rud iad acht an cipín d'fhághail ó Sheaghán. Má bhí greim daingean ag Seaghán ar an capall, budh mhó go mór an greim a bhí aige ar an chipín. Má sgaraim leis an gcipín, ars' eisean, tá sé chomh maith agam an teach d'fhágaint aici seo ar fad. Tá an diabhal sa mháthair uirri le mí-náireacht agus muna mbeadh an chipín ní fhéadfainn aon lámh a dhéanamh di. An capall sin a dhíolais liom ars' an duine uasal, ní dhéanfadh sé pioc dom, agus do thánag annso indiu chum mo chuid airgid d'fhagháil ar ais uait, acht ó'n uair gur <L 51> thuit gach ao' rud amach, mar a rinne anois, maithfidh mé dhuit é go léir acht an cipín a thabhairt dom. Airiú an é Tomáisín a ndeireann tú ná déanfadh ao' rud duit? arsa Seaghán. Sé, ars' an duine uasal. Rinnis éagcóir éigin air, arsa Seaghán. Ní chreidfinn thu, ars' an duine uasal. Cad tá ort, mar sin? ars' an fear eile, mar do chonnaic sé Seaghán ag leigint deóra síos. Ní'l ao' rud arsa Seaghán, acht ní'l aon uair a chuimh- nighim ná tráchtaim ar an gcapaillín sin ná bím mar seo. Do bhí Seaghán a' gol annsin dóibh, ar dtús go ciúin, acht fá mar a bhí sé ag bogadh chuige, bhí sé ag liúghraigh agus ag sgreadadh i dtreó go n-aireóchthá míle ó bhaile é. Bhí na daoine uaisle ag féachaint air agus ag iarraidh cosg do chur leis, acht ní raibh aon mhaith ann. Dul i n-olcas a bhí sé. Is gearr gur thosnuigh na daoine ar bheith ag bailiughadh timcheall an tighe mar shaoileadar go raibh duine éigin marbh ann. B'é leomhnughadh Dé go bhfuair sé sos beag, agus fá dheireadh do thug sé suas de'n ghol. Do ghlaodhaigh na daoine uaisle amach air annsain agus dubhradar leis go gceannóchaidís an cipín uaidh. B'é deireadh an sgéil gur thugadar deich bpunt do, chúig phúnt an duine, agus an cipín a bheith gach re seachtmhain ag gach nduine aco. Do sgaradar le chéile annsin, agus do rug an duine uasal do cheannuigh an capall an cipín abhaile leis. An-bheárrthóir mná do b'eadh a bhean súd, a dubhairt sé leis féin ag dul abhaile dhó, dá ndéarfadh sí ao' rud 'na coinnibh nuair a raghadh sé isteach, go dtiubhradh sé sgannradh dhi. Nuair a chuaidh sé abhaile ní raibh ao' rud na cheart roimhe. Chrom sé ar bheith a casaoid le n-a bhean nuair ná raibh biadh ullamh aici, agus so is siúd déanta aici acht i mbasa féin dubhairt sise leis ná raibh aon tsásamh aige le fagháil ann, mar gur thug sé féin an lá go diomhaoin faillightheach ag triall 'na fánaidhe ó áit go háit. Ní dubhairt sé focal acht do rug ar sgein agus do sháthuigh sa mhuinéal í. Do chuir sí sgread aisti agus do thuit ar an urlár. Bhí fuil ag stealladh amach as an gcréacht chómh tiugh le caise, do ruith na seirbhísigh go léir isteach sa tseómra 'na raibh sí sínte agus cad a bheadh ná mo dhuine uasal agus é dubh-ghorm ó bheith ag séideadh cipín Sheagháin. Ní raibh aon mhaith ann, ámh, ní raibh cor ag an mhnaoi dá cur aisti. Do ruith buachaill ag iarraidh an dochtúra, agus do bhí sé ag innsint an sgéil do gach aon'ne fá'n bhóthar, i dtreó gur airigh na connstablaí é, agus thángadar i n-aoinfheacht leis an dochtúir. Nuair a shroicheadar an teach is amhlaidh a bhí mo dhuine uasal tar éis tuitim i laige, óir do shéid sé ro- dhian agus ní raibh sé ábailt ar a anál do tharraing i ndeireadh na preibe. Do chuir an dochtúir trí greim i muinéal na mná uaisle, agus do stop sé an fhuil, agus do thug saghas éigin deoch di do chorruigh suas í. D'orduigh sé í chur a chodladh annsain, agus aire mhaith a thabhairt di. Do bhí mo dhuine uasal tar éis teacht as a thaom annsain, acht nuair a dubhairt na connstáblaí go gcaithfidís é thógaint, mar gur thug sé iarracht ar a bhean a mharbhadh, do thuit sé i laige arís, agus do thuitfeadh agus arís acht go raibh a neart imthighthe, is ní raibh sé láidir a dhóithin an tríomhadh fanntais d'fhagháil. Do rug na Connstáblaí leó é, agus do triailleadh é an lá 'na dhiaidh sin, acht tugadh amach saor é, mar giúistís do b'eadh é agus bhí na giúistísí eile an-mhór leis. Nuair a fuair sé cead a chos, níor stop sé riamh ná choidhche chum go dtáinig sé go dtí tigh Sheagháin, do chonnaic Seaghán a' teacht é agus do sgíuird sé an doras amach agus budh mhaith a bhail air é. Chuaidh an duine uasal isteach is d'fhiafruigh cá raibh Seaghán, agus dubhairt sise nach feadair sí sin. Thugais d'éitheach, a chailleach, ars' eisean agus díolfaidh sibh as. Do bhí maide droighin na láimh aige, agus do chrom sé ar bheith a' briseadh gach ao' rud a bhí istigh ag lorg Sheagháin. Nuair d'airigh Seaghán an fothram ar fad istigh do rith sé leis féin síos chum an bhóthair, agus ar ádhbhraighe an tsaoghail cad a bheadh ann roimhe na beirt chonnstáblaí. Ó a dhaoine uaisle, ars' eisean, tá fear éigin ag briseadh an tighe big orm, agus is é mo thuairim láidir go bhfuil sé as a mheabhair, slán beó mar n-innstear é, teannaidh suas lem' chos, airiú mhaise. Suas leó i dteannta a chéile, agus do bhí sé a' déanamh roiltheach rómpa. Nuair chonnaic sé Seaghán chuige do rith sé 'na choinnibh. Tabhair dom mo chuid airgid, a bhitheamhnaigh! ars' eisean, nó beidh t'anam agam ag tarraing an bhata chum Seagháin do bhualadh acht do rug na connstáblaí air. Ó! Dia is Muire linn! arsa Seaghán, tá sé an-olc. Ní'l fasg i n-ao' chor aige. Níl aon chiall ná brígh le n-a chaint. Seachain sibh féin air, airiú. Go bhfágaidh Dia ár gciall is ár meabhair againn, 'pé n-Éirinn é! Do bhí na connstáblaí ag sleamhnughadh an duine uasail leó, a' rádh leis go mb'fhearra dho dul abhaile. Fá dheireadh do chuaidh sé leó go ciúin macánta. Ó maise, arsa Seaghán, nuair a chonnaic sé ag imtheacht iad, go bhfágaidh Dia bhar saoghal is bhar sláinte agaibh, is go gcuiridh Sé ar bhar leas sibh, is nár chuiridh Sé brón ná mairg choidhche oraibh. Muna mbeadh sibh, ní fios cad a dhéanfadh sé liom. Ó a chladhaire, ars' an duine uasal, agus é ag imtheacht, cuirfead-sa brón fós ort. Chuaidh an duine uasal abhaile, é féin is na conn- stáblaí, agus um thráthnóna nuair d'fhág na connstáblaí é, do rug sé an gunna amach leis, agus do lámhaigh sé capaillín Sheagháin. Do tháinig a bhean chuici féin, acht bhi rian na sgine 'na muineál go lá a bháis. D'fhág Seaghán an dúthaigh ar fad agus do chuaidh siar i n-aice Tráigh-lí. Acht is fada na dhiaidh sin do bhí trácht air féin 'sa chapaillín timcheall an h-áite sin. Taisdeal na Tíre
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
