Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Ghaedhilg ins an am atá le teacht - nídh a bhfuil súil leis
Title
An Ghaedhilg ins an am atá le teacht - nídh a bhfuil súil leis
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1900
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1900_01_06_674> <L 674> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> "An Ghaedhilg ins an am atá le teacht - nídh a bhfuil súil leis." Páipéar do léigheadh ós comhair Árd-Chraoibhe Chonnartha na Ghaedhilge i mBaile-Átha-Cliath an tríomhadh lé deug de mhí na Nodlag, 1899. (ar leanamhain) Múnann siad í dá gclann. Cuireann siad páipéir ar bun inti, agus bíonn sí in úsáid aca na gcuid teampall. I mBaile Átha Cliath féin tá teampall aca na mbíonn seanamóir agus paidreacha i mBreathainis gach uile Dhomhnach, siúd is nach bhfuil san gcathair ar fad acht tímcheall le ceud duine a bhfuil Breathainis aca. Anois is follusach go bhfuil a dteanga sábháilte ag na Breathanachaibh agus nach bhfuil aon bhaoghal ann go bhfuighe sí bás go deo. Thuit an rud ceudna amach i mBóhémia. Céad bliadhain ó shoin bhí an Bhóhémis i riocht bháis. Ní raibh sí dhá labhairt san bpárlamuid, ní raibh sí in úsáid ins na cúirtibh dlighthe, ní raibh sí dhá múnadh ins na scoilean- naibh, agus i measg na gcléireach féin is beag suim a bhí inti, acht bhí ama níos fearr le teacht. Thosuigh na daoine ag troid ar a son, agus is troid tréan fhada a bhí aca. Ní'l sí críochnuighthe go fóill, acht muna bhfuil féin tá an teanga as contabhairt. Tá sí ag fághail bhuadha gach bhliadhain ar an nGearmáinnis, an teanga a bhí dá cur chum báis. Áite nach raibh ionta deich mbliadhna fichead ó shoin focal acht Gearmáinnis ní'l ionta anois acht Bóhémis. Tá sí dá labhairt sa bpárl- amuid, ins na cúirtibh dlighthe, agus san Eaglais. Tá sí dá múnadh ins na scoileannaibh. Tá na páipéir agus litreacht na tíre i mBóhémis, agus san amharclann féin is í Bóhémis bhíos ann. Mar na Breathanachaibh, nuair théidheas na Bóhémiacha thar sáile coinnigheann siad a dteanga ar bun. Labhrann siad agus múnann siad í dá gclann. Cuireann siad páipéir ar bun inti. Tá cúig páipéir laetheamhla in Ameriocá clodhbhuailte i mBóhémis. Ní'l aon tír san Éoraip indiu ag dul ar aghaidh chomh mór i maoin saoghalta le Bóhémia. Tá na daoine dhá meudughadh ó bhliadhain go bliadhain. Tá gach uile shaghas obair ar bun aca. Tá meas aca féin orra féin agus ar a dtír, rud nach raibh aca nuair bhíodar ag leigint a dteanga chum báis. Is é an sgeul ceudna é san Ungáir. Tuilleadh agus ceud bliadhain ó shoin bhí an teanga dhuthchais i gcruadh- chás. Ní raibh pioc measa airri in aon áit. Bhí sí díbeartha amach as an bpárlamuid, as an Eaglais. Ní raibh sí dá múnadh ins na scoileannaibh, agus is beag scoil a bhí ann ar chor ar bith. Ní raibh sí dhá labhairt féin, acht ag na daoinibh bochta. Budh chomhartha ísleachta í an teanga dhúthchais. Acht thosuigh na daoine ag smuain- eadh. Chonnaiceadar nár bh'fhada go mbeidís na nGéarmáinneachaibh. Chuireadar le chéile. Throidea- dar go dian ar son a dteangadh, agus ar son cáile agus clú a dtíre. Níor gan toradh é. Tá an Ungáiris dá labhairt ins gach áit faoi an tír anois. Is í an teanga atá na daoine óga ag déanamh foglamtha airri ins na scoileannaibh, agus as sin suas go dtí an phárlamuid féin is i an teanga atá in úsáid ins gach áit faoi an riaghal- tas. Tá leabhra agus páipéir na míltibh ag teacht amach intir gach uile bhliadhain, agus ar an airgiod féin is í an Ungáiris atá air. Budh mhaith liom focal nó dhó a rádh i dtaobh tire na Finne. Is tír shuarach í do réir baramhla a láin, tír fhuar, fhliuch, shneachtach, acht, is breágh iad na daoine atá inti. Is maith leo seasamh ós comhair an tsaoghail mar fhearaibh a bhfuil anam agus spiorad ionta. Ag tar- raint ar deireadh an t-ochtmhadh aois deug bhí a dteanga i gcontabhairt mhór. Bhíodar san am sin faoi riaghaltas ag na Suedeachaibh, agus iad bocht agus buailte síos ar fad. Bhí an tír reubtha agus sgriosta le cogadh. Ní raibh ag na Suedeachaibh, agus ag go leor dá ndaoinibh muintreacha féin faraoir! acht tarcuisne ar an teangaidh dhuthchais. Bhí fear maith nó dhó le fághail ann so agus ann súd ámh - labhair siad-san ós árd leis na daoinibh ag rádh leo - "Is fíor go bhfuil sibh bocht agus buailte, acht tá aon rud amháin agaibh is fearr 'ná saidhbhreas an domhain, rud is fiú troid treun do dhéanamh ar a son. Ní'l an teanga a bhí ag bhur sinsear leis na ceudtaibh bliadhain imthighthe fós, agus chomh fada is mhaireas sí beo in bhur measg ní'l an tír caillte. Ná leigidh uaibh í. Cuiridh ar bun arís í. Bidheadh meas agaibh uirri. Labhraidh i gcomhnuidhe í, ionnas go mbeidh sí ag bhur gclann agus ag an sliocht thioc- fas in bhur ndiaidh chomh maith is bhí sí ag bhur sinsear san sean-aimsir." Ghlac na daoine a gcomhairle chríonna agus ba mhaith agus ba mhór an troid do rinneadar ar son a dteangadh. Bhíodar bocht agus lag agus ba mhaith a bhí a fhios aca munar mhaith leo bheith sluigthe suas ag na daoinibh láidre a bhí ós a gcionn, agus ainm agus clú a dtíre bheith caillte go bráth, gur bh'éigin dóibh a dteanga do chosaint agus do chongbháil beo. Sa mbliadhain (1809) míle ocht gcead agus naoi g-cinn tháinic tír na Finne faoi smacht <L 675> na Rusach. Ar feadh bliadhan indiaidh sin bhí na daoine comh bocht agus chomh dona is bhíodar ariamh. Bhí párlamuid aca, acht ní leigfeadh Ímpire na Rusach a teacht i gceann a chéile. Thainic droch-bhliadhanta orra. Baineadh cáin mór asta acht dá dhonacht a gcás níor leigeadar an troid ar son a dteangadh agus ar son a dtíre ar gcúl, agus faoi dheireadh bhí a rian orra. Sa mbliadhain míle ocht gcéad trí cinn deug agus trí fichid (1863) cuireadh an phárlamuid ar bun arís, agus ó'm am sin suas go dtí an lá indiu tá an Fhinnis ag dul ar aghaidh go treun. Ní'l aon ádhbhar dhá insint dhíbh gurab í an Fhinnis labhras na feisirí sa bparlamuid. Tá sí dá múnadh ins na scoileannaibh chomh maith ceudna, agus tá leabhra agus páipéir go leor aca san teangaidh dhuthchais. Tá sí dá labhairt ar feadh na tíre ar fad, agus ní hé sin amháin acht tháinic gach uile dheagh-rud eile ar na daoinibh na theanta. Tá siad dá meudughadh agus ag eirighe níor saidhbhre ó bhliadhain go bliadhain. Tá siad fóghlmtha. Tá eolas maith aca ar fheilmeoracht, agus ar gach uile shaghas oibre eile bhaineas lena dtír. (Tuilleadh)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
