Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Oghmóracht. VI.
Title
Oghmóracht. VI.
Author(s)
Mac Néill, Eoin,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 525> Irisleabhar na Gaedhilge. Iml. 18. 12. Mí na Nodlag, 1908. Uimh. 219. Oghmóracht - VI. COIMHMEAS NA gCONSAINÍ. Consainí na n-ogham dhá gcur i gcoimhmeas le consainí na leabhar, idir sean-litriughadh agus nua-litriughadh, mar leanas: Má's i dtús na bhfocal dóibh, is iad na consainí céadna atá san oghmóracht agus san sgríbhneóracht, acht amháin an áit i bhfuil V san ogham gur F atá isna leabhraibh. Ní'l comhartha ar bith ar análughadh na gconsainí san oghmóracht. Is mar a chéile sgríobhthar gach consaine an uair thig análughadh uirthi agus an uair nach dtig. Na consainí i gcorp na bhfocal feasta. Cuimhnighthear go maith annso ar aistí litrighthe na Sean-Gaedhilge (.i. An Litriughadh An Fuaimniughadh. <L 526> (Ní sgríobhthar gh, dh, bh, mh, i n-aon chor sa Sean-Ghaedhilg). Cuirfimíd na cinn-litreacha Rómhánda (mar so - B, V, S) i n-ionad litreach an oghaim. B gan análughadh = p nó bb (S.G.) = b (N.G.). CORBRI = Coirpri nó Coirbbri = Cairbre. B análuighthe = b (S.G.) = bh. COILABOTAS = Coelboth nó Coelbod = Caolbhadh. D gan análughadh = t nó dd (S.G.) = d (N.G.). DECEDAS = Dechet = Deichead. D análuighthe = d (S.G.) = dh. VEDUCURI = Fidchuiri = Fiodhchuire. T. gan análughadh = tt (S.G.) = t (N.G.). Ní'l deismireacht chinnte againn air sin. T. análuighthe = th, th. COSALOTI = Cosslóith = Cosluaith. C. gan análughadh = cc (S.G.) = c (N.G.). BROCI = Bruicc = Bruic. C análuighthe = ch, ch. CUNACENA = Conchenn = Coincheann. Q gan análughadh = cc (S.G.) = c (N.G.). MAQI = maicc = mic. Q análuighthe = ch, ch. VEQOANAI = Féchnai = Fiachna. M gan análughadh = mm (S.G.) = m (N.G.). Ní'l deismireacht chinnte againn air sin. M análuighthe = m (S.G.) = mh. COIMAGNI = Coemáin = Caomáin. G gan análuighadh = c, gg (S.G.) = g (N.G.). MAQI LIAG = Maicc Liac = Mic Liag. G análuighthe = g (S.G.) = gh. LUGUNI = Lugnai = Lughna. Na leathghutaí anois .i. L, N, R. Ní thig análughadh orthu sin, acht ar a shon sin gabhann dá bhrígh le gach ceann acu. Nuair is <L 527> bhrígh lag atá leis an leathghuta, sgríobhthar tré litir amháin é sa sgríbhneóracht .i. l, n, r, gealach, dona, caraid. Nuair is láidir nó teann atá an leathghuta, bíonn eamhnadh nó dúbailt sa litir, mar seo - ll, nn, rr, geallaim, donna, carraig. Tá an dá bhrígh seo ag dul tré n-a chéile go mór i n-urlabhra na ndaoine le tamall, acht maireann siad fós gan chumasg ar bith i mball- aibh áirithe den Ghaedhealtacht. Ní dhealuigheann an oghmóracht an leathghuta teann ón leathghuta lag, acht chomh beag agus dealuigheann sí an consaine análuighthe ón gconsaine iomláin. L = l: OLACON = Olchon. L = ll: DALAGNI = Dallán. N = n, N = nn: CUNACENA = Conchenn = Concheann. R = r: VIRI = fir. R = rr: ní'l deismireacht againn air sin. Bíonn eamhnadh nó dúbailt go minic i gconsainí an oghaim, acht ní bhaineann sin le brígh na gconsainí mar chífear go follus uair eile. S = s nó ss (S.G.) = s (N.G.). OINAGUSOS = Oingusso nó Oinguso = Aonghusa. Is ionann brígh do "s" agus do "ss" sa Sean-Ghaedhilg. NG (ina chonsaine aonair) = ng. AMLONGATO = Amolngado = Amhalghadha. Maidir le T agus D, agus iad análuighthe, tabhair dot' aire gur minic th agus dh i n-ionad a chéile sa sgríbhneóracht. Sgríobhthar "maith" agus "maid" (.i. maith), "bíth" agus "bíd" (.i. bíodh), "cath" agus "cogad" (.i. cogadh .i. con-cath), agus c. Ar an adhbhar sin bíodh súil agad gur "d" (dh) gheobhas tú go minic isna leabhraibh an áit i bhfuil T san ogham, agus "th" nó "th" isna leabhraibh i gcoinne D san ogham. COILABOTAS = Coelboth nó Coelbod = Caolbhadh. Is é an cás céadna é ag C agus G, agus iad análuighthe. "Curaich" = "curaig." RIGAS = ríg = ríogh, acht *ANMERIGAS = Anmerech = Ainmireach. (Mar sin, isna sean-leabhraibh, Ruadrach Ó Ruaidri, Artrach Ó Artri, Conrach Ó Conri, Lughmannrach Ó Lughmannri, agus c.). <L 528> V i gcorp an fhocail sa ogham, ní hén íde amháin a thig air i nGaedhilg na leabhar. * AVIAS = aue (S.G.) = ua, ó. AVI = aui = uí nó í. IVA- = eo: IVACATOS = Eochado = Eochadha BIVAIDONAS = *Beoadhon. * BIVAIDUS = Beoaid, Beoidh. * BIVAS = beó. DOVINIAS = Duibne = Duibhne. Maireann V ina V sa bhfocal so. Tá an "forba" nó luighe an ghotha ar an siolla a bhfuil V ina dhiaidh isna hainmneachaibh sin thuas. Ar an siolla tosaigh is eadh thuiteas an forba de ghnáth. Féacham anois caidé mar éirigheas do V nuair leanann sé siolla gan forba air. Má bhíonn consaine ar gach taobh de, is cinnte go dtéigheann V i neimhní ar fad: RITAVECAS = Rethach = Reathach (mar adeirthear Uí Reathach nó Ibh Reathach). LUGUVECAS = Lughach (Mac Lughach .i. laoch do bhí sa bhFéin). CATUVIR[I] = Cathair nó Caithir (.i. ainm fir é sin .i fear catha, cath-fhear). Acht nuair nach bhfuil consaine na dhiaidh, féadann V bheith buan sa leabhar-Ghaedhilg, más ionntaoibh andeismireacht so 'nar ndiaidh: Is é is dóichidhe ann go raibh dhá V san Ogham-Ghaedhilg .i. V bunaidh, a tháing ó V sa nGaedhilg Chianda, agus V nua a tháinig ó B sa nGaedhilg Chianda, agus gurab é an V nua sin atá marthannach i riocht "b" nó "bh" i nGaedhilg na leabhar. LUGUVE mar sin, fuirm dheireannach budh eadh é sin, agus LUGUBIAS an fhuirm do bheadh ina ionad san Ogham-Ghaedhilg ba sheanda. Ar chuma ar bith, is é teagasg na sanasóirí nach maireann V cianda ina chonsaine i nGaedhilg na leabhar acht amháin i tosach na bhfocal. Taobh amuigh de V, is follus as an méid atá ráite againn thuas, go leanann consainí na leabhar go riaghalta réim-dhíreach <L 529> i ndiaidh consainí na n-ogham agus gur furusa dhúinn oidhre 'fhagháil i nGaedhilg na leabhar ar gach consaine do gheibhmíd san Ogham-Ghaedhilg. Chífimíd go luath gur féidir linn gutaí na n-ogham do shamhlughadh le gutaí na leabhar, agus mar sin de, mara n-éirighe linn aithghin gach ainme dá bhfuighmíd san oghmóracht do chur síos i litriughad na gnáth-Ghaedhilge, is é rud is cionntach leis sin, nach bhfuil cuid de na sean-ainmneachaibh ar fagháil sna leabhraibh, nó má táid ionntu, gur deacair do dhuine ar bith dul ar a lorg i measg na mílte eile dhíobh atá ceilte orainn i leabhraibh nár cuireadh riamh faoi chló agus i leabhraibh cló nár cuireadh clár ceart i n-eagar dhóibh, agus na hainmneacha i ndiaidh a chéile ann do réir na haibghidreach. EÓIN MAC NÉILL.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
