Corpas

Chum Glóire Dé agus Onóra na hÉireann.

COMHAIRLE DO OIDÍBH SGOILE. - II.

ÚNA NÍ CHUALÁIN 
do scríobh.

Ní hionann tréartha do 'chuile pháisde; tá páisdí ann atá 
chomh híogmhar agus le go bhfuighidh tú uatha agus go dtiubhra 
siad uatha an mhaith is feárr atá ionnta, caithfidh tú 'chuile saghas 
lághacht agus cineáltais a chaitheamh leo; tá páisdí eile ann 
agus le go bhfuighidh tú a ndicheall uatha caithfidh tú beagán den 
tslait a roinnt leo i dteannta an lághacht agus an chineáltais. 
Annsin aríst tá páisdí ann atá níos clisde agus níos éasgaidhe 
a thógáil ruda ná páisdí eile.  Ná milltear na páisdí clisde 
seo le meas ná le fearrasbárr moladh.  Cuirtear i n-umhail 
dóibh gur ó Dhia a fuaireadar na tréartha sin agus gur air is 
cóir buidheachas a bheith aca agus nach ortha féin.  Ná milltear na 
páisdí malla acht a oiread le dímheas, ná le cáineadh, ná le 
fonomhóid.  Cuirtear i n-umhail dóibh nach locht ortha a bheith mall 
má tá siad ag déanadh a ndichill ar an rud; gur ionduail agus 
gur minic gurab é an té is moille ag déanamh an rud is feárr 
cuimhne. 

Tá an deifridheacht seo i dtréartha páisdí le tabhairt fá 
deara, ag Áireamh agus ag ceachta dá gheineamhaint, níos mó ná 
ag aon chraobh eolais eile a bheas tú a mhúnadh.  Má déantar 
magadh nó fnomhóid fá na páisdíbh malla, nó má leigtear do 
na páisdí clisde magadh nó fonomhóid a déanamh fútha, is geárr, 
i n-ionad iad féin a réidhteach na ceiste dhóibh féin go mall, 
righin, gurab amhlaidh a bhéas siad ag faire ar na páisdíbh eile 
agus ag tógáil síos uatha an rud do-chíd aca gan pioc de dhuadh 
na ceiste fhagháil iad fhéin.  Tá ar an oide aireachas agus 
áirdeall a dhéanamh ar na páisdíbh seo, agus a chuir 'na luighe 
ortha go mion agus go minic (níl aon mhaith dhó é dhéanamh aon lá 
amháin agus cead a gcinn a thabhairt dóibh aríst ar feadh seacht-
mhaine, b'fhéidir; caithfear a bheith leo go síorraidhe) gur feárr 
dóibh a bheith mall féin agus iad féin a dhéanamh an rud dóibh féin 
<L 489> 
'ná bheith ag faire ar aon duine eile lena dhéanamh dhóibh.  Le é 
seo a chur i n-umhail agus a dtuigsint níos feárr dóibh, tugtar 
ceist ar leith dhóibh féin le réidhteach; chífe siad annsin agus 
tiubhra siad fá deara nach bhfuil siad i n-ann tada a dhéanamh 
nuair cuirtear ar a n-aghaidh féin iad.  Má leantar de seo go 
síorraidhe ar feadh tamaill agus má cuirtear i n-umhail do 
na páisdíbh go bhfuil an deis céadna aca-san atá ag na páisdíbh 
eile agus na cláir áireamh a fhoghluim go maith, ní gádh dhon oide 
níos mó trioblóide fhagháil uatha.  Is cuma céard a cuirfear a 
dhéanamh iad, agus is cuma an t-oide a bheith ag breathnughadh 
ortha nó gan a bheith, racha siad i gcionn an rud go dícheallach 
agus déanfa 'chaon duine aca a dhícheall dó féin má's luath 
nó mall a bheas an dícheall sin.  Is mar seo a cuirfear spioraid 
an neamhspleádhchais ionnta agus sbáinfear dhóibh gur feárr 
dóibh i gcomhnuidhe agus gur feárr a rachas siad chun cinn seasamh 
ar a mbonnaibh féin 'ná bheith i dtilliomaighe aonduine.  Gur 
fánach an nídh dhóibh a bheith ag faire ar an bhfear thall mar go 
mb'fhéidir gurab é an uair is mó a theastóchadh a chongnamh uatha 
a chaillfeadh sé ortha. 

Tá páisdí eile ann agus ní chuirfidh siad pioc suime i 
mbréag a innseacht duit.  Is furusda an dream seo a thabhairt 
fá deara, mar is ionduail gurab iad na páisdí is leisgeamhla ar 
an sgoil iad; nó gurab iad na páisdí iad a thiocfas chun na 
sgoile lá agus a fhanas ins an mbaile seachtmhain agus a shíleas 
annsin gur cheart dóibh a bheith chomh maith leis na páisdíbh a thagas 
chun na sgoile 'chuile lán.  Ní bheidh fhios aca seo le pioc a dhéanamh 
iad féin acht beidh an rud déanta aca 'na dhiaidh sin má fhaghann 
siad an deis is do chúl-sa leo.  Fiafruigh dhíobh cé rinne é sin 
dóibh, agus gheobhaidh tú an freagra is ionduala - "mé féin". 
Cuir iachall ortha an obair chéadna sin a dhéanamh os do chomhair. 
Feicfir nach bhfuil siad i n-ann.  Fiafruigh dhíobh aríst cé rinne 
dhóibh é, agus is dóichighe go bhfuighidh tú an fhírinne an babhta seo. 
Má leanann an dream seo don ghnás sin tar éis comhairle nó 
dhó fhagháil níl aon leigheas ina gcionn acht an tslait. 

Acht seachain a bhfuil an t-oide féin cionntach ar aon bhealach 
leis an ngnás seo a mhúnadh dhóibh.  Seachain nuair bíonn sgrú-
dughadh nó rud ar bith den tsórt sin ar siubhal an n-abrann sé le 
aonduine aca an rud a dhéanamh don duine eile.  Má deir nach                                   
<L 490> 
bhfuil sé ag cothughadh agus ag oileamhaint an ghnáis ghránna seo a 
bhfuil mé ag trácht air. 

Tá fhios agam nuair bhíomar-ne ag dul ar sgoil, nuair thigeadh 
lá an sgrúdughadh go dtugtaoi píosa fuadhála dhúinn a ghníodh na 
cailíní móra agus go ndeirtí linn: nuair thiocfadh an sgrúduigh-
theóir thart ag breathnughadh ar an bhfuadháil, dá bhfiafróghadh 
sé dhínn an sinn féin a d'fhuaidh é sin, a rádh leis gur sinn.  Bhíodh 
sinn i gcaitheamh na haimsire ag sáth na snáthaide isteach 's amach 
'sa bpíosa mar 'dheadh, ag leigean orainn féin go rabhamar ag 
fuadháil ar ar ndícheall.  Nuair thigeadh an sgrúduightheóir tart 
agus chuireadh sé an cheist orainn (is dóichighe go mbíodh aimhreas 
aige nuair do chíodh sé a dheise is bhíodh an fhuadháil) d'fhreagradh 
sinn é mar deirtí linn agus d'innseadh sinn bréag dhó gan cás 
gan náire.  Ní raibh fios ar a mhalairt againn an uair sin, agus 
shíleamar ó dubhairt an t-oide linn é dhéanamh go raibh sé ceart. 

Acht ba rud é nár cheart don oide a dhéanamh!  Ní raibh 
sé ceart obair dhuine eile a thabhairt dúinne le sbáint i n-ionad 
ar gcuid oibre féin!  Tá súil agam nach bhfuil aon oide sgoile 
ann anois a dhéanfadh a léithéid agus go bhfuil an gnás imthighthe 
gan teacht ar ais go deo. 

Tá rud eile is ceart a sheachaint .i., páisdí a bhualadh sa n-éag-
cóir - cé go bhfuil páisdí ann is mó ngoilleann sé seo ortha 'ná 
a chéile.  B'fhéidir gurab iomdha bualadh eile fuaireadar acht 
thuigeadar gur thuilleadar é, agus mar sin de níor chuireadar 
aon tsuim ann ón móiméad sin ná níor chuimhnigheadar níos 
mó air.  Acht an bualadh fuaireadar sa n-éagcóir agus an chaoi 
ar buaileadh iad, cuimhneochaidh siad air sin an lá is faide dá 
saoghal agus beidh sí os comhair a n-aigne chomh soiléir leis an lá 
a bhfuaireadar é.  Má ghníonn páisdí casaoid ar a chéile leat 
fagh fios fáth an sgéil ó 'chaon duine aca.  Lean an seanfhocal: 
"Ná tabhair do bhreith ar thaobh go gcloisfidh tú an taobh eile." 
Mara dtagaidh an dá thaobh le chéile, fagh fiadhnuise eile; acht ar 
chaoi ar bith bí sásta go bhfuil an té atá tú le smachtughadh 
cionntach.  Mara bhfuil tú sásta sgaoil leo an babhta sin, acht 
déan aireachas ortha agus is gearr go bhfuighidh tú amach cé 
bhí cionntach.  Mar nuair chífeas an té bhí cionntach nach bhfuair 
an duine eile sásamh is gearr go dtosóchaidh sé ar spochadh as 
aríst, agus annsin is féidir leat cuntas a shocrughadh leis.  Is 
<L 491> 
ar na páisdíbh óga is mó a chaitheas an t-áirdeall seo a bheith. 
Má bhíonn an cion agus an meas ag na páisdíbh is sine ar an 
oide, agus an urraim aca dhó is ceart dóibh a bheith, agus a bhéas 
má thuilleann sé uatha é, ní dhéanfaidh siad aon nídh a chuirfeas 
fearg air, mar a bhfuil páisde ilbhéasach uilig ann. 

Badh cheart a chur n-a luighe ar na páisdíbh go minic nach cóir 
dhóibh a bheith ag troid ná spochadh le chéile; gur ceart dóibh a 
bheith chomh grádhach agus chomh carthannach le chéile 's dá mbadh 
dearbhráithreacha 's deirbhshiúracha uilig iad - rud is eadh ar mhodh.  
Níl aon uair a gheobhair páisde cionntach i n-aon nídh nach féidir 
cúpla fhocal a rádh leis an iomlán n-a thaobh seo; agus i leabaidh 
a chéile beidh na páisdí féin dhá thuigsint.  Le go dtuigfidh siad 
an teagasg seo níos feárr bíodh an t-oide féin cómh ghrádhach 
agus cómh cheannsa le 'chuile duine aca.  Ní foláir don oide a 
bheith sa n-aireachas air féin go maith 'na thaobh seo: mar tá 
páisdí ann thar a chéile a dtiocfadh do chroidhe ortha, agus is 
deacair dhuit gan é seo a 'sbáint os comhair na coda eile.  Acht 
ná déan é.  Bí chomh lághach agus chomh ceannsa leis an bpáisde 
is ilbhéasaighe agus is daille ar an sgoil agat leis an bpáisde is 
múinte agus is clisde. 

Rud eile is ceart a dhéanamh: baramhail na bpáisdí féin a 
iarraidh corr-uair ar an gceacht atá tú le tabhairt dóibh; an 
chuid is óige chomh maith leis an gcuid is sine.  Cuir i gcás go 
bhfuil ceacht an tarraiceóireacht ann le haghaidh na bpáisdí is 
óige: fiafruigh dhíobh céard badh mhaith leobhtha a tharraingt dóibh 
ar an gclár dubh?  Is ionduail nach é an rud céadna a iarrfas 
an t-iomlán, mór-mhór má bhíonn cailíní beaga 's buachaillí beaga 
i n-éinfheacht.  Iarrfaidh na buachaillí rud agus na cailíní rud 
eile.  Is minic gur bád nó soitheach a iarrfas na buachaillí ort a 
tharraingt dóibh (buachaillí a chomhnuigheas a bhfad ón fhairge is 
dóichidhe gur rud eicínt eile iarrfas siad), agus gur teach nó 
bord nó b'fhéidir cat a d'iarrfaidh na cailíní beaga ort a 
dhéanamh dhóibh.  Is minic freisin nach dtagann na buachaillí féin 
le chéile ná na cailíní acht an oiread. 

Tarraing dóibh an rud is oireamhnaighe a hiarradh, is cuma 
má sé an mórchuid nó an bheagchuid aca a d'iarr é.  (Tabhair lá 
dho iarratas na mbuachaíllí agus lá eile dho iarratas na 
gcailíní).  Mara n-iarrfaidh aon chuid aca an rud oireamhnach 
<L 492> 
tarraing féin rud eicínt eile dóibh, agus abair leobhtha gurab é 
an fáth nár tharraing tú an rud a d'iarradar ort mar ná raibh sé 
oireamhnach dhóibh.  Cuirfidh sin iad ag smaoineamh ortha féin níos 
feárr an chéad uair eile iarrfas tú a mbaramhail; agus nuair 
chífidh siad go bhfuil meas agat ar an rud a dubharadar, agus go 
ndeárnaidh tú an rud a d'iarradar ort; gabhfa siad níos 
cíocaraighe a dhéanamh an rud agus féachfaidh siad le n-a lán-
dicheall a dhéanamh. 

Is iomdha caoi agus ceist ar a bhféadfaidh tú baramhail 
na bpáisdí is sine a iarraidh, agus iarr í anois agus aríst.  Is 
ar an gcaoi seo a gheobhas tú amach cé'n bealach a bhfuil a 
gclaontacht ag luighe.  Ní hionann intleacht aon dá pháisde. 
Tá páisdí ann nach bhfuighidh aon stróbh ar domhan ceisteanna 
áithrid a thuigsint agus a réidhteach agus tá páisdí eile ann nach 
féidir leo meabhair ar bith fhághail ar na ceiseannaibh sin, ná bun 
ná bárr a dhéanamh dhíobh, cé nach bhfuighidh siad stróbh ar bith 
ag réidhteach ceisteanna eile. 

Má iarrtar baramhail na bpáisdí mar seo ar nidhthibh, mar 
déarfá, a bhaineas leó féin, cuirfidh siad níos mó suime i n-obair 
na sgoile agus i gceisteannaibh a bhaineas leis an obair sin. 
Cuirfidh sé ag smuaineadh ortha féin iad, agus nuair fhágfas siad 
an sgoil agus an múinteóir n-a ndiaidh ní dhéanfaidh siad dear-
mad ar an gceacht sin a d'fhoghluimeadar.  Cuirfidh siad suim i 
gceisteannaibh a bhaineas le na dtír agus le obair a dtíre, agus 
tiubhraidh siad a mbaramhail féin ar na ceisteannaibh sin gan 
sgáth gan eagla. 

Acht cébí rud eile a mhúinfeas tú dhóibh ná nach múinfidh 
treóruigh iad ar an mbóthar Gaedhealach agus tiubhra sé sin, iad 
féin agus thú féin, le congnamh Dé, ar Bhothar na Saorsachta leis 
an aimsir. 

Sin í mo chomhairle-se dho oidíbh sgoile na hÉireann agus tá 
dóchas agam mara ndéanfaidh sí aon leas nach ndéanfaidh sí aon 
dochar dho aonduine. 

(A chríoch).
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Chum Glóire Dé agus Onóra na hÉireann. Comhairle do oidíbh sgoile. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Chum Glóire Dé agus Onóra na hÉireann. Comhairle do oidíbh sgoile. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
