Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Lorg na nGaodhail i gCumbria, i dTuaisceart Shasana.
Title
Lorg na nGaodhail i gCumbria, i dTuaisceart Shasana.
Author(s)
Ua Ruaidhrí, Seán,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Lorg na nGaodhail i gCumbria, i dTuaischeart Shasana. Tá suas le dhá bhliadhain ó shin anois ó chuireas alt beag chugat ag tagairt ar mhalairt foclaibh eadair an Ghaedhilge agus sean-teanga na Lochlannach, agus seo tuilleadh beag seanchais a bhaineann leis an nídh céadna. Bhí cara dhom atá eólgach san Lochlannais tamall fada thíos i nInnis Tuile - an t-aon áit 'na bhfuil sí dá labhairt anois - ar thóir eólais dá chuid leabhraibh; is pictiúireacha a bhí i láimh aige. Ar filleadh dhó d'innis sé dhom go bhfuil corrfhocal fós i measg daoine na tuaithe nach bhfuil le fagháil ins na foclóirí, agus a mheas sé gur ón nGaedhilg iad. So dhá cheann aca a d'fhan ann mo chuimhne. Slafak thugadar ar féar fada bog. Is dócha nach bhfuil ann acht slamhac. Slamhacán a bhíodh againne ar féar ná coirce a bhéadh slamhactha .i. n-a luighe ar an talamh le troimeacht. Agus Cradak - scút na scuaine páistí. Is deacara lorg an fhocal so a chur, munab é creachtóg atá ann. Ina gcuid Saga, .i. finnsgéalta, tá a lán ainmneacha Gaodhalach ar na laochra, mar Dufthak, Keleker, Kiartan, Kiarval, Kormak, Melcorka - ainm mná, Nial, Oscar, Raforta, .i. ainmneacha, is follusach, a thugadar as Éirinn leótha. Acht i dtaobh mo scéil. Mar dubhras cheana thánaic roinnt de na Lochlannaibh anall go Cumbria, sa 10adh aois .i. Cumber- land agus Westmoreland anois - tír a bhí an tráth san i seilbh <L 436> Breathnaigh Sraith Cluaithe - mar deir na staraidhthe Gallda linn, acht is dócha go raibh treibh Ghaodhalacha anonn 's anall thríotha, do réir na hainmneacha áiteamhla a d'fhágadar n-a ndiaidh. Ba hé Domhnall an rígh déidheanach a bhí ortha nuair do rinnidh na Danair gabháltas na tíre faoi dheóidh. Thuit sé i gcath do tugadh i measc na sléibhte ag bun chnuic a dtugthar Dunmail Raise air, agus deirtear gur ó ainm an rígh - a hadhlacadh ina mhullach, an t-ainm Béarla. Tá Domhnall Gaodhalach go leór, acht ní áirighim sin. Tá an furmór de na hainmneacha on Lochlannais. Cuid ón Bhreathnais, acht tá fuighleach mhór nach féidir ná gur ón Ghaedhilig iad, agus is taithneamhail a leanamhuint tríd an mhéid atharthughadh do rinneadh ortha le míle bliadhan. Tá baile beag i gCumberland - Aspatria anois. In sna sean leabhraibh is Eas Pádraig atá air - ainm chomh Gaodhalach le Eas Aodh Ruaidh. St. Bee's Head, ceanntíre árd i n-aice le Whitehaven; Barr Ruadh an sean ainm, mar gur chlocha gainimh ruadh atá i n-éadan na hailltreacha móra. Tugann Wordsworth Baruth air ina chuid filidheachta. Áit eile, Holme Cultram, ina raibh mainistir bhreagh, gur leagadh é nuair a rinneadh an slad ar an chuid eile. Sháraigh sé ar lucht an tsean-eólais míniughadh fhagháil ar Chultram, acht níl amhras nach Coill Truim (na tromán) atá ann. Áit a bhfuil Gilshaflin air - ar dearnadh mórán díospóireacht n-a thaobh. Shíl a lán gur ón Lochlannais é mar gheall ar Gil na Gyl - focal atá aca ar alt cumhang domhain do gearrfadh tuile shléibhe sa talamh. 'Sé an t-ainm thug sean daoine na háite air Gilshaughlin, agus feicthear go ndeachaidh siad níos fuisge dhó ná na daoine léigheannta, mar ba Cill Seachlain an sean-ainm - ó Naomh Seachlan, Seachnall. Ba hé an chiall a bhain easpog léigheannta áithrid as, ná A place for shovelling rubbish! Níl gág ná gil ann, ná i bhfogas dó. Tá paráste i gCumberland a dtugthar Kirkbride air anois acht ba Chill Bhrighid Óig a bhí air ar dtús. Faghthar é scríobhtha sa dómhadh aois déag, mar Kirk Brydok ag sliocht na Lochlannach, an tráth a rabh an t-athrughadh gha dhéanamh. Kirk = cill, ag na Lochlannaigh. Agus ba hamhlaidh le paráiste St. Bees. Ba bhean naomh Begha as Éireann, a tháinic anall 's a chaith a saoghal ansa <L 437> tír seo. Kirk Begóg a bhí ar an bparáiste, 12adh aois, athruighthe ó Chill Begóg, do réir an gnás Gaodhalach, do chuir óg is beag, le ainmneacha na naemh. Tá baile i Westmoreland, Tebay, nach bhfuil a bhunadhas le fagháil leis. Faightear scríobhtha Tybai, Tilbay etc., ins an tríomhadh aois déag. Gan amhras is tigh beghe atá ann. Mar go rabh an-mheas is báidh ar an naomh ag daoinibh na tíre, do réir na sean scéalta atá aca uirthi go fóill ina measg. Tá mórán eile áiteacha a bhfuil "gil" leótha anois i leabaidh cill - mar tá: - Gilcrux - níos sine, Gilcruz = Cill Chrois. Gilgarron, = Cill Carthan. Gilcoman, níos sine Gilcombon = Cill Camáin. Gilthrotan, níos sine Gilthrouton = Cill do Rodán. Kilridding, níos sine, Is comhsamhail é seo le Cill Ruidáin, ainm cille atá a bhfogus do Bhéál Átha hAmhnais. Killerwick - ainm aisteach é seo. In san tríomhadh aois déag do scríobhadh é Kilverdiswic, acht insa Domesday Book faightear é scríobhtha Chilvertrevic, agus sé mo thuairim gurb é is ceart mar go bhfuil r agus s comhsamhail le chéile insan seanleabhar sin. Acht céard é Chilvertrevic? Sin í an cheist nár reidhtigh- eadh fós. Luaidhtear, insna IV. Maighistirí ar chill, nó áit ar an mBóinn dár bh'ainm dó - Feart Tír bhFeig, agus ceann eile ar bhruach Locha Mheasga - Cill Feart Fhearaibh bhFeic, agus is an-chosamhail i bhfuaim an dá ainm seo leis an ainm insa Domesday. Muna bhfuil ceann aca mar bunadhas do Killerwick fágthar é mar sin. Kirksanton = Cill Sanctán. Tá ceann eile i nOileán Mhanain agus bhíodh Cill Santán i dTamhlacht (Joyce). Kirk Cambak = Cill Cairn Beag (ná bach ansa mBreath- nais) ba ainm eile, Caimín, .i. cam beag ar Naomh Finian. Chaith sé tamall insa tír seo. Tá sraith d'fhoclaibh 'sa tír a thoisighean le Set nó Sat a rabh n-a n-adhbhar clampair le fada ag lucht an teang-eólais. <L 438> Shíleadar go mba Lochlannais iad, mar go bhfuil Saet = suidh, anta, acht ní mar sin a déantar san teanga sin, cuirtear Saet le deireadh an fhocail, mar tá Ambleside, Rampside, Arnside, agus rl., Arn .i. Earn iolar (ainm fir). Setmurthow, ní ba sine Saimurtha = Suidh Murtaigh. Seatallen = Suidh Ailein. Seatoller = Suidh Iolar, ainm fir, c.v. Arnside. Setmabanning = Suidh Mo Benín, tugadh Setmabanwick ar so ní ba mhoille. Bhí tighearna 'sa 10adh aois de'n ainm Mac Benoc, sgríobhthar arís é Ma Benoc - ar an nós Breathnach, agus is féidir gurab é is adhbhar leis an ainm. Closeburn, ainm baile bhig - thar teórann i nAlbain. Deir an t-ollamh Lochlannach, Dr. John Stefanson, gur Cill Osbran é seo, acht níor chualas cé an t-ughdharás a bhí aige leis. Luaidh- eann an Céiteneach ar Naomh Osbrán timcheall an naomhadh aois. Feicthear gur chuir na Lochlannaigh mórán Crosana ar bun ar feadh a réim 'sa tír, mar go bhfuil cuid mhaith aca n-a seasamh fós. Go deimhin tá macsamhail ceann na dhó le feiceál 'sa Museum i mBaile Átha Cliath. Ní chosamhail iad ina gcuma le sean-chrosaibh na hÉireann, acht mar go bhfuil an greanadh céadna ortha - eadairfighte ar an nós Gaodhalach agus na rotha timcheall na ngéag. Is furus thuigsint cár bhfuarthas ceard a ndéanta. Tá siad caol árd ag laghadughadh as a mbárr, agus sgríbhinn ar chuid aca 'sa teanga Lochlannais, insna litreacha a dtugthar Scandinavian Runes ortha sa mBéarla. Níl acht aon sgríbhinn amháin 'sa Ghaedhlig le fagháil ina measg .i. feartlaoidh atá ar shean chrois Beckermet, baile beag i gCumberland theas, cúpla míle isteach ón bhfairrge, i reilg Cill Naomh Brighide - cill Gallda anois. Agus chuir an tsean- chros sin níos mó aighneas eadair lucht an tseaneólais, ag iarraidh a léigheadh ná an t-iomlán den gcuid eile. Síleadh go mba Gréigis, nó go mba seanShacsan, nó go mba sean-Bhreathnais é. Cuireadh cóip de go coláiste chathair na Lochlannach, i ndóigh go mba Runes a bhí ann, acht níor bh'eadh. Rinneadh cheithre aistriughadh air agus cuireadh i leabhraibh iad, gach leagan aca ní ba mheasa 'ná a chéile, agus níos fuide ón fhírinne. 'Sé an t-iongnadh is mó nár chuimhnigh ceachtar aca ar an Ghaedhlig, ná go dtí timcheall ar dheich mbliadhana ó shin, nuair a cuir mé <L 439> aithne ar an chara roimhráidhte, W. C. Collingwood, M.A., ughdar mórán leabhra agus dathadóir cliste pictiúireacha. Bhí an-spéis ag an duine seo i gcomhnuidhe insan Ghaedhilig acht ní rabh aon eólas aige uirthi an tráth sin, agus bhí áthas an domhain air ar chluinnsint gur thuig mise í. Lá breagh samhraidh thug sé leis mé síos go Beckermet deich míle ar fhichid le féachaint ar an seanchrois. Níl acht an chos 'na seasamh anois. Tá an chuid uachtair imthighe leis na cianta agus líne de'n scríbhinn leis. Tá an chloch chomh caithte cumailte le síon is le fearthainn na haimsire go bhfuil na litreacha go han-dofheicseana ar éadan na cloiche gairbhe. Níor bhfhéidir linn a ndéanamh amach ar dtúis. Faoi dheireadh léigheas dhá focal n-a lár agus chuir sin misneach ionnainn mar d'aithin mé ar an ball go mba Ghaedhlig iad. Ansoin sgar sé páipéar tanaidhe thridhamharcach ar éadan na sgríbhinne, agus lean sé na litreacha le na pheann luaidhe thríd an bpáipéir - gach ceann aca a bhfuil aon chuma ar bith ortha, agus tháinig siad amach go follasach ar an bpáipéar mar leanas: - Tá an méid seo soiléir go leór acht tá an líne deiridh caillte acht an "cr" agus dó ná trí litreacha i lár na líne os a chionn. Agus anois bain- eadh gach léightheóir a chiall féin asta. 'Sé mo bhaireamhail-sa - gur Mananach atá curtha faoi, mar gheall ar an ainm iuan an t-ainm atá ag an muinntir sin ar Sheán go dtí an lá indiu. Seo mar léigheas-sa é: - Rinneadh le h-aghaidh (gné) Iuan 'ic Cairbre. Imthighe ag fós fé. Seilbh Íosa Críost. (F)óirsi a Chr(iost air), ag tabhairt buille faoi thuairm ar na litreacha atá scriosta amach. Bhí mo chara comh sásta leis an obair a ndearnamar is dá mbadh ciste óir do fuair sé ag bun <L 440> an tsean leachta. Tá fuighleach sean chros eile gan scríbhinn ar bith, acht iad de'n chuma chéadna; deirtear gur ón deichmhadh aois iad, mar go bhfuil cinn i mBreathain den chuma chéadna, a bhfuil fios cinnte ar a mbeith de'n aois sin. Agus anois b'fhéidir go sílfeadh duine go mbadh cóir do mhuinntir na tíre seo damh agus cáirdeachas a bheith aca leis na Gaodhail a mhúin 's a d'fhoillsigh an creideamh críostamhail dóbhtha ar dtúis, acht ní thig liom sin a rádh. Tá siad mar na Sasanaigh eile, acht tá dhá tréith annta a bhfuil dath Gaodhalach ortha, agus nach gnáthach i n-áird ar bhith eile de Shasana, tá siad go fial flaitheamhlach ina dtighthibh féin leis an gcoimhightheach; agus aríst - cleachtar Brighid go coitchianta mar ainm mná, gnás nach cleachtar i n-aon áit eile ar fud an oileáin seo. Agus ní iongnadh ar bith é 's a liacht Kilbride, Kirkbride, Bridekirk, St. Bride agus St. Bridget atá aca. Tá Micheál le fagháil ann - go hannamh mar ainm baiste, acht níor casadh Pádraig orm ariamh, cidh go bhfuil Patrickson mar sloinneadh le fagháil, mar comhartha gur chleachtuigheadh an t-ainm san am ársa, agus níorbh' iongnadh é, mar go rabh meas is báidh ar an naoimh insna tuaithibh seo. Taisbáintear sin leis na hainmneacha Patterdale - an sean ainm - St. Patrick's dale, Aspatria ar ar labhras cheana - Easpádraig. Tá St. Patrick's Well, tobar naomhtha ann, agus áit eile Patrickeld, a bhfuil an chiall chéadna leis; Keld = tobar. Tá fuighleach sean cealla beaga ar an Mhuir Cam, cosmhail leis na sean cealla Gaodhlacha, a dtughthar St. Patrick's Old Church air anois, is atá ón ochtamhadh aois, do réir na seanchaidhthe. Shílfeadh duine nach tréigfeadh siad an t-ainm anois dá mbeadh aon eólas aca ar stair a dtíre agus a sinseir féin, rud nach bhfuil acht go hannamh. SEÁN UA RUAIDHRÍ. Tagairt. Breathnaigh Sraith Cluaithe, Britons of Struth Clyde. Dunmail Raise. Deirtear nach bhfuil san ainm seo, acht mar déarfá carn Dhomhnaill; gur thruailligh léightheóir eicént é insan aistriughadh. Cathair na Lochlannach, Copenhagen. Thrí dhamharcach, transparent. An Mhuir Cam, Morecambe Bay.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
