Lorg na nGaodhail i gCumbria, i dTuaischeart
Shasana.

Tá suas le dhá bhliadhain ó shin anois ó chuireas alt beag
chugat ag tagairt ar mhalairt foclaibh eadair an Ghaedhilge agus
sean-teanga na Lochlannach, agus seo tuilleadh beag seanchais
a bhaineann leis an nídh céadna.

Bhí cara dhom atá eólgach san Lochlannais tamall fada thíos
i nInnis Tuile - an t-aon áit 'na bhfuil sí dá labhairt anois - ar
thóir eólais dá chuid leabhraibh; is pictiúireacha a bhí i láimh aige.

Ar filleadh dhó d'innis sé dhom go bhfuil corrfhocal fós
i measg daoine na tuaithe nach bhfuil le fagháil ins na foclóirí,
agus a mheas sé gur ón nGaedhilg iad. So dhá cheann aca a
d'fhan ann mo chuimhne.

Slafak thugadar ar féar fada bog. Is dócha nach bhfuil ann
acht slamhac. Slamhacán a bhíodh againne ar féar ná coirce
a bhéadh slamhactha .i. n-a luighe ar an talamh le troimeacht.

Agus Cradak - scút na scuaine páistí. Is deacara lorg an
fhocal so a chur, munab é creachtóg atá ann.

Ina gcuid Saga, .i. finnsgéalta, tá a lán ainmneacha
Gaodhalach ar na laochra, mar Dufthak, Keleker, Kiartan,
Kiarval, Kormak, Melcorka - ainm mná, Nial, Oscar, Raforta,
.i. ainmneacha, is follusach, a thugadar as Éirinn leótha.

Acht i dtaobh mo scéil. Mar dubhras cheana thánaic roinnt
de na Lochlannaibh anall go Cumbria, sa 10adh aois .i. Cumber-
land agus Westmoreland anois - tír a bhí an tráth san i seilbh

---

L. 436

Breathnaigh Sraith Cluaithe - mar deir na staraidhthe Gallda linn,
acht is dócha go raibh treibh Ghaodhalacha anonn 's anall thríotha,
do réir na hainmneacha áiteamhla a d'fhágadar n-a ndiaidh. Ba
hé Domhnall an rígh déidheanach a bhí ortha nuair do rinnidh na
Danair gabháltas na tíre faoi dheóidh. Thuit sé i gcath do tugadh
i measc na sléibhte ag bun chnuic a dtugthar Dunmail Raise
air, agus deirtear gur ó ainm an rígh - a hadhlacadh ina mhullach,
an t-ainm Béarla. Tá Domhnall Gaodhalach go leór, acht ní
áirighim sin.

Tá an furmór de na hainmneacha on Lochlannais. Cuid ón
Bhreathnais, acht tá fuighleach mhór nach féidir ná gur ón Ghaedhilig
iad, agus is taithneamhail a leanamhuint tríd an mhéid atharthughadh
do rinneadh ortha le míle bliadhan.

Tá baile beag i gCumberland - Aspatria anois. In sna
sean leabhraibh is Eas Pádraig atá air - ainm chomh Gaodhalach le
Eas Aodh Ruaidh. St. Bee's Head, ceanntíre árd i n-aice le
Whitehaven; Barr Ruadh an sean ainm, mar gur chlocha gainimh
ruadh atá i n-éadan na hailltreacha móra. Tugann Wordsworth
Baruth air ina chuid filidheachta. Áit eile, Holme Cultram,
ina raibh mainistir bhreagh, gur leagadh é nuair a rinneadh an
slad ar an chuid eile. Sháraigh sé ar lucht an tsean-eólais
míniughadh fhagháil ar Chultram, acht níl amhras nach Coill Truim
(na tromán) atá ann.

Áit a bhfuil Gilshaflin air - ar dearnadh mórán díospóireacht
n-a thaobh. Shíl a lán gur ón Lochlannais é mar gheall ar Gil na
Gyl - focal atá aca ar alt cumhang domhain do gearrfadh tuile
shléibhe sa talamh. 'Sé an t-ainm thug sean daoine na háite air
Gilshaughlin, agus feicthear go ndeachaidh siad níos fuisge dhó
ná na daoine léigheannta, mar ba Cill Seachlain an sean-ainm
- ó Naomh Seachlan, Seachnall. Ba hé an chiall a bhain easpog
léigheannta áithrid as, ná A place for shovelling rubbish! Níl
gág ná gil ann, ná i bhfogas dó.

Tá paráste i gCumberland a dtugthar Kirkbride air anois
acht ba Chill Bhrighid Óig a bhí air ar dtús. Faghthar é scríobhtha sa
dómhadh aois déag, mar Kirk Brydok ag sliocht na Lochlannach,
an tráth a rabh an t-athrughadh gha dhéanamh. Kirk = cill, ag na
Lochlannaigh. Agus ba hamhlaidh le paráiste St. Bees. Ba bhean
naomh Begha as Éireann, a tháinic anall 's a chaith a saoghal ansa

---

L. 437

tír seo. Kirk Begóg a bhí ar an bparáiste, 12adh aois, athruighthe
ó Chill Begóg, do réir an gnás Gaodhalach, do chuir óg is beag,
le ainmneacha na naemh. Tá baile i Westmoreland, Tebay, nach
bhfuil a bhunadhas le fagháil leis. Faightear scríobhtha Tybai,
Tilbay etc., ins an tríomhadh aois déag. Gan amhras is tigh beghe
atá ann. Mar go rabh an-mheas is báidh ar an naomh ag daoinibh
na tíre, do réir na sean scéalta atá aca uirthi go fóill ina
measg.

Tá mórán eile áiteacha a bhfuil "gil" leótha anois i leabaidh
cill - mar tá: -

Gilcrux - níos sine, Gilcruz = Cill Chrois.
Gilgarron, = Cill Carthan.
Gilcoman, níos sine Gilcombon = Cill Camáin.
Gilthrotan, níos sine Gilthrouton = Cill do Rodán.
Kilridding, níos sine, Is comhsamhail é seo le Cill Ruidáin,
ainm cille atá a bhfogus do Bhéál
Átha hAmhnais.

Killerwick - ainm aisteach é seo. In san tríomhadh aois déag
do scríobhadh é Kilverdiswic, acht insa Domesday Book faightear
é scríobhtha Chilvertrevic, agus sé mo thuairim gurb é is ceart
mar go bhfuil r agus s comhsamhail le chéile insan seanleabhar
sin. Acht céard é Chilvertrevic? Sin í an cheist nár reidhtigh-
eadh fós. Luaidhtear, insna IV. Maighistirí ar chill, nó áit ar
an mBóinn dár bh'ainm dó - Feart Tír bhFeig, agus ceann eile
ar bhruach Locha Mheasga - Cill Feart Fhearaibh bhFeic, agus is
an-chosamhail i bhfuaim an dá ainm seo leis an ainm insa
Domesday. Muna bhfuil ceann aca mar bunadhas do Killerwick
fágthar é mar sin.

Kirksanton = Cill Sanctán. Tá ceann eile i nOileán
Mhanain agus bhíodh Cill Santán i
dTamhlacht (Joyce).

Kirk Cambak = Cill Cairn Beag (ná bach ansa mBreath-
nais) ba ainm eile, Caimín, .i. cam
beag ar Naomh Finian. Chaith sé tamall
insa tír seo.

Tá sraith d'fhoclaibh 'sa tír a thoisighean le Set nó Sat a rabh
n-a n-adhbhar clampair le fada ag lucht an teang-eólais.

---

L. 438

Shíleadar go mba Lochlannais iad, mar go bhfuil Saet = suidh,
anta, acht ní mar sin a déantar san teanga sin, cuirtear Saet
le deireadh an fhocail, mar tá Ambleside, Rampside, Arnside,
agus rl., Arn .i. Earn iolar (ainm fir).

Setmurthow, ní ba sine Saimurtha = Suidh Murtaigh.
Seatallen = Suidh Ailein.
Seatoller = Suidh Iolar, ainm fir, c.v. Arnside.
Setmabanning = Suidh Mo Benín, tugadh Setmabanwick
ar so ní ba mhoille. Bhí tighearna 'sa 10adh aois de'n ainm
Mac Benoc, sgríobhthar arís é Ma Benoc - ar an nós Breathnach,
agus is féidir gurab é is adhbhar leis an ainm.

Closeburn, ainm baile bhig - thar teórann i nAlbain. Deir
an t-ollamh Lochlannach, Dr. John Stefanson, gur Cill Osbran
é seo, acht níor chualas cé an t-ughdharás a bhí aige leis. Luaidh-
eann an Céiteneach ar Naomh Osbrán timcheall an naomhadh aois.

Feicthear gur chuir na Lochlannaigh mórán Crosana ar bun ar
feadh a réim 'sa tír, mar go bhfuil cuid mhaith aca n-a seasamh
fós. Go deimhin tá macsamhail ceann na dhó le feiceál 'sa
Museum i mBaile Átha Cliath. Ní chosamhail iad ina gcuma le
sean-chrosaibh na hÉireann, acht mar go bhfuil an greanadh céadna
ortha - eadairfighte ar an nós Gaodhalach agus na rotha timcheall
na ngéag. Is furus thuigsint cár bhfuarthas ceard a ndéanta.
Tá siad caol árd ag laghadughadh as a mbárr, agus sgríbhinn
ar chuid aca 'sa teanga Lochlannais, insna litreacha a dtugthar
Scandinavian Runes ortha sa mBéarla.

Níl acht aon sgríbhinn amháin 'sa Ghaedhlig le fagháil ina
measg .i. feartlaoidh atá ar shean chrois Beckermet, baile beag
i gCumberland theas, cúpla míle isteach ón bhfairrge, i reilg
Cill Naomh Brighide - cill Gallda anois. Agus chuir an tsean-
chros sin níos mó aighneas eadair lucht an tseaneólais, ag
iarraidh a léigheadh ná an t-iomlán den gcuid eile. Síleadh go
mba Gréigis, nó go mba seanShacsan, nó go mba sean-Bhreathnais
é. Cuireadh cóip de go coláiste chathair na Lochlannach, i ndóigh
go mba Runes a bhí ann, acht níor bh'eadh. Rinneadh cheithre
aistriughadh air agus cuireadh i leabhraibh iad, gach leagan aca
ní ba mheasa 'ná a chéile, agus níos fuide ón fhírinne. 'Sé an
t-iongnadh is mó nár chuimhnigh ceachtar aca ar an Ghaedhlig, ná
go dtí timcheall ar dheich mbliadhana ó shin, nuair a cuir mé

---

L. 439

aithne ar an chara roimhráidhte, W. C. Collingwood, M.A., ughdar
mórán leabhra agus dathadóir cliste pictiúireacha.

Bhí an-spéis ag an duine seo i gcomhnuidhe insan Ghaedhilig
acht ní rabh aon eólas aige uirthi an tráth sin, agus bhí áthas an
domhain air ar chluinnsint gur thuig mise í. Lá breagh samhraidh
thug sé leis mé síos go Beckermet deich míle ar fhichid le féachaint
ar an seanchrois. Níl acht an chos 'na seasamh anois. Tá an
chuid uachtair imthighe leis na cianta agus líne de'n scríbhinn
leis. Tá an chloch chomh caithte cumailte le síon is le fearthainn
na haimsire go bhfuil na litreacha go han-dofheicseana ar éadan
na cloiche gairbhe.

Níor bhfhéidir linn a ndéanamh amach ar dtúis. Faoi dheireadh
léigheas dhá focal n-a lár agus chuir sin misneach ionnainn mar
d'aithin mé ar an ball go mba Ghaedhlig iad. Ansoin sgar sé
páipéar tanaidhe thridhamharcach ar éadan na sgríbhinne, agus lean
sé na litreacha le na pheann luaidhe thríd an bpáipéir - gach ceann
aca a bhfuil aon chuma ar bith ortha, agus tháinig siad amach go
follasach ar an bpáipéar mar leanas: -

Tá an méid seo soiléir go
leór acht tá an líne deiridh
caillte acht an "cr" agus dó
ná trí litreacha i lár na líne
os a chionn. Agus anois bain-
eadh gach léightheóir a chiall féin
asta.

'Sé mo bhaireamhail-sa - gur
Mananach atá curtha faoi, mar
gheall ar an ainm iuan an t-ainm atá ag an muinntir sin ar
Sheán go dtí an lá indiu.

Seo mar léigheas-sa é: -

Rinneadh le h-aghaidh (gné)
Iuan 'ic Cairbre.
Imthighe ag fós fé.
Seilbh Íosa Críost.

(F)óirsi a Chr(iost air), ag tabhairt buille faoi thuairm ar
na litreacha atá scriosta amach. Bhí mo chara comh sásta leis an
obair a ndearnamar is dá mbadh ciste óir do fuair sé ag bun

---

L. 440

an tsean leachta. Tá fuighleach sean chros eile gan scríbhinn ar
bith, acht iad de'n chuma chéadna; deirtear gur ón deichmhadh
aois iad, mar go bhfuil cinn i mBreathain den chuma chéadna,
a bhfuil fios cinnte ar a mbeith de'n aois sin.

Agus anois b'fhéidir go sílfeadh duine go mbadh cóir do
mhuinntir na tíre seo damh agus cáirdeachas a bheith aca leis na
Gaodhail a mhúin 's a d'fhoillsigh an creideamh críostamhail dóbhtha
ar dtúis, acht ní thig liom sin a rádh. Tá siad mar na Sasanaigh
eile, acht tá dhá tréith annta a bhfuil dath Gaodhalach ortha, agus
nach gnáthach i n-áird ar bhith eile de Shasana, tá siad go fial
flaitheamhlach ina dtighthibh féin leis an gcoimhightheach; agus
aríst - cleachtar Brighid go coitchianta mar ainm mná, gnás
nach cleachtar i n-aon áit eile ar fud an oileáin seo. Agus ní
iongnadh ar bith é 's a liacht Kilbride, Kirkbride, Bridekirk,
St. Bride agus St. Bridget atá aca. Tá Micheál le fagháil
ann - go hannamh mar ainm baiste, acht níor casadh Pádraig
orm ariamh, cidh go bhfuil Patrickson mar sloinneadh le fagháil,
mar comhartha gur chleachtuigheadh an t-ainm san am ársa, agus
níorbh' iongnadh é, mar go rabh meas is báidh ar an naoimh insna
tuaithibh seo. Taisbáintear sin leis na hainmneacha Patterdale -
an sean ainm - St. Patrick's dale, Aspatria ar ar labhras cheana -
Easpádraig. Tá St. Patrick's Well, tobar naomhtha ann, agus áit
eile Patrickeld, a bhfuil an chiall chéadna leis; Keld = tobar.
Tá fuighleach sean cealla beaga ar an Mhuir Cam, cosmhail leis
na sean cealla Gaodhlacha, a dtughthar St. Patrick's Old Church
air anois, is atá ón ochtamhadh aois, do réir na seanchaidhthe.
Shílfeadh duine nach tréigfeadh siad an t-ainm anois dá mbeadh
aon eólas aca ar stair a dtíre agus a sinseir féin, rud nach
bhfuil acht go hannamh.

SEÁN UA RUAIDHRÍ.

Tagairt.

Breathnaigh Sraith Cluaithe, Britons of Struth Clyde.
Dunmail Raise. Deirtear nach bhfuil san ainm seo, acht mar déarfá carn
Dhomhnaill; gur thruailligh léightheóir eicént é insan aistriughadh.
Cathair na Lochlannach, Copenhagen.
Thrí dhamharcach, transparent.
An Mhuir Cam, Morecambe Bay.