Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuaird i n-Aisdear.
Title
Cuaird i n-Aisdear.
Author(s)
Laoide, Seosamh,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1908
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Cuaird i n-Aisdear. Do chuamar ár dtriúr ar cuaird go Ceann Trágha i gCorca Dhuibhne. Ní fheadar an maith an tosach é sin ar mo sgéal nó nach maith. Is dócha go bhfuil éinne amháin ann, 'pé sgéal é, nach maithfidh go deó dham an triúr do chur roimh na pearsanaibh féin. Acht bíodh aige; caithfear níos mó ná an méid sin atharruighthe do chur i gcaint ghabhtha na Gaedhilge, sul a bhfaghfar í d'aith- bheodhchan 'na ceart — tá lá na sean-sgéalaidheachta ag imtheacht uainn, agus ní mór dúinn úrnuacht éigin do chur i ndéantúsaíbh sgríbhneoireachta. Acht chum filleadh ar mo sgéal, dubhairt Carl Reuning nach beadh sé sásda choidhche, muna bhfaghadh sé caoi éigin ar dhul go Tiaracht, an áit is sia thiar i nÉirinn nó i nEoraip, b'fhéidir, agus bhí sé ag baint teineadh riamh agus choidhche ar a aintín bhocht go dtí gur thoiligh sí chuige dul chum an Oileáin Tiar acht go háirighthe. Níor mhisde liom-sa bheith 'na theannta sa chuaird sin, mar nach rabhas riamh roimhe ar an oileán, agus an áit nár leagas cos riamh air, is ann is éasgaidhe agus is aoraighe bheadh fonn orm bheith ar cuaird éan-uaire. Ní i gcoinnibh mo chos do rachainn ann, go deimhin. 'Seadh, do bhí sé socair againn ar maidin an bóthar do bhualadh comh fada leis an bport nua ag Dún Chuinn, go bhfuil an tOileán Tiar os a chomhair amach. Do chuireamair chum bóthair annsain agus ní ar maidin é. Do bhí gach aon tsaghas moille orainn go dtí gur éirigh linn gluaiseacht, agus is dóigh liom go raibh sé a dó a chlog nó geall leis sul ar imthigheamair. Is éachtach an bealach é bóthar Dhúin Chuinn. Téidheann sé go hárd os cionn an tsléibhe ar an mádhm atá idir Sliabh an Iolair agus Cnoc an Mhárthainn. Is an-árd mar bhóthar é, agus is fada le duine go sroichidh sé an mádhm. Thimcheall is leath-slighe suas an cnoc atá sruthán agus droichead air, agus is uathbhásach a dhoimhne atá an ghlaise fá'n ndroichead. Alt fíor-dhoimhin a bhí annsúd agus gach aon tsórt glasraidhe agus lusraidhe ag fás ann, ar chuma gurab an-álainn an deallradh bhí air. <L 59> Nuair a shroichtear an mádhm, is fada an tslighe bhíos roimh an taistealach, sul a mbeidh sé ag Dún Chuinn, agus cé gur ag dul le fánaidh bhíos sé, is dóigh liom gur ar éigin do thaidhbhreochadh éinne é go dtí go mbeadh sé ag druidim le comharsanacht Dhúin Chuinn. Ní léir do dhuine ar gach taobh de acht an sliabh, agus ní mór dam a rádh gur tré chúm an tsléibhe nó tré n-a cheartlár a théid an bóthar soin. Acht dálta súd, bhí cúigear againn le cois a chéile 'san toisg sin, agus is dócha gur mithid dam cur síos ortha. Do bhíos féin ann, mar tá fhios agaibh cheana. Do bhí Carl Reuning agus a aintín ann. Cé hé Carl Reuning, arsa tusa, a léightheoir. Inneosad soin duit, nídh nach do-inniste. Almáinneach óg is eadh é, agus é 'na shanasaidhe chríochnuighthe — cé go n-abraim sin, ní curtha i gcrích atá sé fós i n-éan-chor; tá tuilleadh le foghluim aige ar an iolsgoil, má tá go bhfuil seacht dteangthacha na hEorpa agus na hÁsia le chéile aige cheana féin nó geall leis an méid sin. Sin mar a théidheann an t-oideachas agus an múineadh do'n duine 'san Almáinn. An fear gur leis an chairt do thugadh marcaigheacht dhúinn — uaireanta! — ní haon iongnadh go raibh seisean i n-ar dteannta, agus do shaoil deirbhshiúr a mhná soin nár mhisde léithi dul ar an gcuaird sin leis agus gurab annamh a bhí sí riamh ar an Oileán Tiar. Each Spáinneach nó ginit (mar is mó deir an Gaedhilgeoir indiu) a bhí fá'n gcairt, agus cé nach raibh sí mear, bhí sí láidir a dóithin agus í lán- fhoidhidneach, mar is gnáthach le na leithéid a bheith. Go deimhin féin, níor ghábhadh do'n fhear gabháil de'n eachlaisg uirthi chum a díchill a bhaint aisti. I gceann tamaill bhíomair ag druidim le Dún Chuinn agus Baile na Rátha. Ag féachaint uaim dam, cad do chonnac acht triúr gearrchailí agus iad ag gabháil na slighe tamaillín romhainn amach. Ní'l aon rud ar domhan is fearr a thaitneas liom ná caint a dhéanamh leis na gearrchailíbh Gaedhealacha. Cé go mbíd siad so cliste cabanta ionnta féin, bíd siad múinte banamhail san am chéadna — bíonn a lán le rádh aca, acht má bhíonn féin, ní go dána adeirid é. Bhí fhios agam gur ghnáthach dá leithéidíbh bheith an-sgáthmhar roimh duine iasachta, agus dá rithfinn nó dá siubhail- finn go mear, gurab amhlaidh d'imtheochaidís uaim 'na lán-rith. Cad do rinneas annsoin acht a leigean orm go rabhas ag siubhal <L 60> ar mo shocracht agus mé ag déanamh an oiread deabhaidh agus dob' fhéidir dam, acht amháin nár thugas le feicsint do'n triúr so go rabhas ag brostughadh orm i n-éan chor, ar chuma go bhféad- fainn teacht suas leo i gan fhios dóibh, agus iad féin nach mór 'na rith ag imtheacht uaim! D'éirigh liom go geal. Nuair a bhíos buailte leo do labhras leo i nGaedhilg: "Dia 's Muire dhíbh, a ghearrchailí," arsa mise. Is iongantach an t-atharrughadh tháinig ortha. Ar ndóigh, do chuir sé árd-iongnadh orm féin, mar ní raibh aon choinne agam go dtabharfaidís toradh ar mo ghlór. Ní túisge chualadar an Ghaedhilg ná do stadadar suas agus d'fhanadar liom, ag casadh ar a sáil agus ag tabhairt aighthe orm. "Dia 's Muire dhuit is Pádraig," ar siad-san, agus mise i n-a lán istigh um an dtaca so." "Cionnus tánn sibh?" arsa mise arís. "Táimíd go maith," ar siad-san. Ní fada go rabhamair an-pháirteach le n-a chéile. Agus nár dheas an triúr gearrchailí iad, beirt aca fionn agus an duine eile donn, comh donn le Giofóig, b'fhéidir? Is dócha gurab í an Ghaedhilg a chuir i dtuigsint dóibh nár bhaoghal dóibh mé. Thuig- eadar annsoin ar aon chuma nach beithidheach allta bhí ionnam do alpfadh siar iad, mar is mór ar fad an ionntaoibh a thugadar liom d'éis an fhocail Ghaedhilge úd do chlos uaim, agus iad 'na seasamh ar gach taobh díom. "Cá gcomhnuidheann Seaghán óg Ó Ciabháin?" arsa mise. Bhí coinne déanta againn le Seaghán óg roimh ré, go raibh seisean chum naomhóige agus foirne d'fhághail dúinn, i gcóir an mhuir-thaistil seo chum an Oileáin Tiar. "I mBaile na Rátha," ar siad-san. "Cá bhfuil sé anois?" "Tá sé aige baile," arsa duine de'n bheirt go raibh an ghruag fhionn ortha. "Agus cad is ainm duit féin, a ghearrchaile?" "Máirghréad Ní Chiabháin," ar sise. "An deirbhshiúr do Sheaghán óg thú?" "'Seadh go deimhin," arsa Máirghréad. Fuaras amach annsoin gur Eilís Ní Chiabháin ab' ainm do'n duine fionn eile agus gur colceathar do Sheaghán óg í. Chuala <L 61> ainm na Giofóige Gaedhealaighe leis, acht ní cuimhin liom anois é. Ní fada mhair an chaint a bhí eadram-sa agus an triúr so, fóiríor. Má ba ghearr féin é, is mór an sult agus an sásamh aigne fuaras ann, mar ní dóigh liom gur féidir aon rud d'fhagháil badh dheise ná gearrchailí deasa Gaedhealacha agus iad ag spreagadh Gaedhilge go blasta. Bhí an chuid eile d'ár mbuidhin tagtha suas liom um an dtaca so. Do labhair fear na cairteach leis na gearrchailíbh agus dubhairt: "Faigh Seaghán óg dúinn gan mhoill. Rithid! Deinidh deabhadh! Brostuighidh oraibh!" Ní túisge chualadar san chéad fhocal uaidh ná ritheadar go han-mhear ar fad, acht má ritheadar féin, nuair a chualadar an focal "rithidh!" cad do rinneadar acht breis luais do chur ortha féin; ba mhar sin dóibh leis t'réis "deinidh deabhadh!" do chlos, agus is dóigh liom, nuair a bhí "brostuighidh oraibh!" ráidhte aige, go rabhadar ag rith i mbarr an anma! Ní hag cur an sgéil seo i bhfeabhas atáim i n-éan-chor, mar do thugas féin fá ndeara an bhreis deabhaidh aca dá dhéanamh d'éis gach focail. Deirim féin gurab iongantach dúthracht na gearrchaile Gaedhealaighe, go háirighthe san am i mbíonn teachtaireacht le tabhairt aici. Nach mór an truagh go dtéidheann an dúthracht soin sa mhuileann orainn agus méad agus minice na himirce bhíos ann? (Ní críoch). SEOSAMH LAOIDE.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
