Corpas

SEÁN Ó GADHRA, FILE. - XVIII.

23.

Tá againn annso giota a cheap Seán ar 
bhás an rí-scoláire úd Ruaidhrí Ó Flaith-
bheartaigh, .i. an fear do scríobh Ogygia. 
Tá cuid de i Laidin is cuid de i nGaedh-
ilg.  Is é seo an chéad admhad eile i 
leabhar Ruaidhrí Mhic Diarmada.  Tá a 
thosach ar thaobh a 72.  Tá fuaidhte i líne a 
39 chronosticon nó áireamh de réir módh 
áirimh na Rómhánach ar an mbliadhain 'n-a 
bhfuair Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh bás. 
Theip orm féin é réidhteach, acht gheóbhthar 
annso é díreach fé mar a chuir Ruaidhrí 
Mac Diarmada síos 'n-a leabhar é agus 
fágfad fé na sna saoithibh a scaoileadh.  Fé 
bhun na Laidne chuir Ruaidhrí "Dominus O 
Gara", agus fé bhun na Gaedhilge, mar 
is gnáthach aige, tá "Mr Gadhra". 

Ní fuláir ná go raibh árd-mheas ag Seán 
ar ughdar Ogygia, agus deallruigheann sé 
go raibh togha na haithne aca ar a chéile. 
<L 394>
Do bhuaidh Ogygia árd-chlú do Ruaidhrí ní 
hamháin i nÉirinn acht i Sasana is ar fud na 
Roinne Eórpa.  Bhí eólas thar meadhon 
aige ar sheanndálaibh a thíre duthchuis.  Bhí 
saoghal fada aige abhfus — deich mbliadhna 
is cheithre fichid geall leis — acht saoghal 
acharannach gábhtarach a b'eadh a urmhór. 
Bhí Ruaidhrí ag braith ar cham-dhlighe Shasana 
chun a chirt a fhagháil dó;  is amhlaidh a 
chreach sé é; agus fuair sé bás i bhfíor-
riachtanas. 

<L 395>
…

TAGRA.

Do rugadh Ruaidhrí Ó Flaithbheartaigh i gCaisleán 
Máigh Cuilinn i gCo. na Gaillimhe i mbliadhain a 
1629.  Aodh Ó Flaithbheartaigh, a athair; Eilís Ní 
Dhorchaigh, a mháthair.  Muinntir Mhurchadha ainm na 
treibhe gur di na Flaithbheartaigh, agus b'é an Flaith-
bheartach so ó bhfuaradar a sloinneadh an tarna 
glúin ar fhichid anuas ó Eochaidh Muighmheadhoin, do 
b'Árd-rí Éireann i mbliadhain a 366.  Chuir Muinntir 
Mhurchadha fútha ar Mhaigh Seóla ar an dtaobh thoir de 
Loch Oirbsean (Coirib), acht sa dtríomhadh haois 
déag do chuir Muinntir Chonchubhair an ruaig ortha 
as an áit sin.  Do ghluaiseadar siar is chuireadar 
fútha i n-iarthar Chuan na Mara. 

Bhí athair Ruaidhrí 'n-a cheann ar Flaithbheartaigh 
Ghnó Mhóir is Ghnó Bhig i mBarúntacht Máigh Cuilinn. 
I mbliadhain a 1631, nuair nach raibh i Ruaidhrí acht 
páiste dhá bhliadhan, do chailleadh a athair.  Do ghlac 
na Gaill cúram Ruaidhrí do láimh.  Chuireadar é 
'n-a cheann ar an dtreibh i n-ionad a athar; agus do 
ghlacadar féin seilbh a oighreachta i n-ainm choróinn 
Shasana.  I mbliadhain a 1653 fuair sé cuid de thar 
n-ais, agus beagán eile i mbliadhain a 1677; acht bhí 
briste air um an dtaca soin a d'iarraidh a chirt a 
bhaint amach, agus do ghluais chun bochtaineacht i 
ndiaidh ar ndiaidh.  'N-a theannta-san bhí an cíos ró-
throm air; agus an dúthaigh bhí sí creachta ó chogadh is 
ó aindlighe. 

I scoil Alastair Uí Luingsigh san nGaillimh do 
chuaidh Ruaidhrí ag foghluim léighinn.  Bhí clú mhór ar 
an scoil seo an tráth úd.  Comh-scoláire leis do 
b'eadh mac Alastair, .i. Seán Ó Luingsigh, ughdar 
"Cambrensis Eversus", agus bhí an-bháidh aca le chéile 
i gcaitheamh a saoghail.  Comh-scoláire eile leis do 
b'eadh an Dochtúir léigheanta Proinsias Brún, d'Órd 
na gCapuisíneach, a bhí n-a dhiaidh-san in' Easpog i 
gCill Eala.  D'fhoghluim Ruaidhrí a chuid eóluis ar 
Éirinn ó Dhubhaltach Mac Fhir Bhisigh, a bhí an uair sin 
in' Ollamh ré léighinn i gColláiste San Nioclás san 
nGaillimh. 

B'é Ogygia an leabhar ba thábhachtaighe dar chiur 
Ruaidhrí le chéile.  Dhein sé áireamh ann ar Ríghthibh 
na hÉireann, ar a bhfaid i gceannus, agus ar na 
ríghthibh iasachta a bhí fé réim le linn gach duine aca. 

Fuair Ruaidhrí bás ar an ochtmhadh lá d'Abrán i 
mbliadhain a 1718, agus do cuireadh é go bocht dealbh 
i n-a thigh comhnuidhthe féin sa Pháirc i gCo. na Gaillimhe. 
Fear ciúin lághach mácanta do b'eadh é.  Ní gábhadh a 
rádh go raibh an fhoghluim air.  B'é an chreach ná fuair 
sé an chaoi ná an suaimhneas chun a thuilleadh a 
scríobhadh. 

L. 4.  Fronde vivere, .scr; (?) vivere fronde.
L. 16.  Fortci vel. Fortii.
L. 38.  From this it will be seen that Seán was born
about 1648.
<L 396>
L. 41.  Feasach, a learned man.
L. 42.  Screaptra, writings.
L. 43.  Is buanaighe, is buaine, oldest, most lasting.
L. 44.  "Another such as you will not be spoken of
until the last Day."  Ní léigfeam, we shall not 
mention; léigfim, lscr.  Breatha an Luain, the
judgements of the Last Day.
L. 45.  Bhí romhain, "Who have come before us."
L. 46. Na Muaraighe, "of the Moors'(?)" Muarighthe,
lscr.
L. 48.  Ó réimheas Cheasrach, "from the time of 
Ceasair," who is mentioned as having come to Ireland
after the Deluge.  Anna, Queen Anne.
L. 50.  Alasdruinn, "Alexander, the Conqueror of
the World."
L. 51.  Chuaidh faoi, "marched against."
L. 52.  Is fuaraidhe pól, "of the cold pole".
L. 53.  A bhuain dhínn, "that he should be cut off from 
us."  Dhín, lscr.
L. 54.  Is measa here = "most sorrowful."  Go nua,
"being retold."
L. 55.  Luaidhtí gó, "in which untruth was (used to
be) told."
L. 56. Uaithnidhe, "props", support.

-
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seán Ó Gadhra, File - XVIII.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seán Ó Gadhra, File - XVIII.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
