Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seán Ó Gadhra, File - XVI.
Title
Seán Ó Gadhra, File - XVI.
Author(s)
Ó Gadhra, Seán,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1907
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Seán Ó Gadhra, File — XVI. 20. Sidé an chéad adhmud eile i leabhar Ruaidhrí Mhic Dhiarmada. Is cosmhail gur freagradh é a chuir Seán ag triall ar dhuine éigin eile — ar "amas óigfhir chaoin". Giota deas taitneamhach is eadh é ar shon go bhfuil an file ag maoidheamh as a ghaisce agus as a fhoghluim féin. Tá féith ana-láidir filidheachta á nochtadh féin dúinn ann; féith a chuireann Seán ar áireamh na bhfilidhe a b'fhearr ón Iarthar. 'N-a fhochair sin is féidir a thabhairt fé ndeara san amhrán so go raibh Seán i n-a fhear léigheanta, go bhfuair tabhairt suas fóghanta, agus nár ghábhadh dhó ceann fé pé áit n-a mbeadh sé. Chuir Ruaidhrí "Mr. Gadhra" fé n-a bhun so 'n-a leabhar á chur i gcéill gur bh'é Seán Ó Gadhra a cheap é. Níor chuir sé teideal air. - Beir Scéla, a Theachtaire. Beir scéla, a theachtaire, ar amaz an óigfhir chaoin, Nach féidir Flaithios a thagra le glór gan caoi; Gurab éigin peacadh do seachnadh, mar d'órduigh Críost, Do réir na n-aitheanta i gcartachaibh móra an dlíghe. Do thréigeas aiceacht na malairt, an óige bhaoth; Ós léi do mealladh na fearchoin ba bheódha i dtír: Féachtar Aicil is Eachtor na slógh mac Phrím, Caesar is Alasdrun, do smachtuigh go leór dhen tsaoghal. <L 348> Céile chealgach charthannach cheólmhar chaoin; Méirdreach mhalairteach mhaiseach mhear mhórdha mhín, Léimneach leabharchas leathanbhras lógh- mhar Lí, Bhrégach bhagarthach bharrfhionn bhog bheó- dha bhaoth. Fách mar ghlacas a haistear go seól- ta an ghrian Ón gcéim sin Airctic go bhaicthear an pól deas mín; Gach réalta i bhflaitheas bí sealad i sógh mar rígh, Bheir féar is gainne, bheir teasbhach is reótha arís. Na céadtha scathmhair ón theagasc i bhfoghluim bíd Do réir na leabhar ón bPaidir go Pórt na Naomh; Léighim caismeart na ceasta go seól- ta síos; Ní tréith mo laidean i bhreagarthaibh scótuis chaoil. Gach éácht dar aithris ar Earcuil mhear Hómer caoch, Ar Theseus ghasta, 's ar Chastor bheith beó mar bhíos, Ar ghréin 's ar Atlas 's ar chathaibh na slógh san Traoi, Bhí Béarla is Laidean dá gascairt sa ló mar mbím. Dréacht de rannaibh ar amus is comh- arda faoi, Do réir gach aiste dar scagadar eólcha an dlighe; Na sméara gealaim is daithim an rós mar dhaol, An daél mar eala, 's bí Peadar 'n-a Phól ag díol. Ar mhéd an tarta bheir Pallas tráth- nóna arís Do ghlésfainn baraille raca nó beór gan díol, Trénphuirt fhada dá spreagadh 's a módhanna [fuinn] Go cléith-chas caismeartach, ceathann- ach, ceólmhar, caoin. Léigim tharm, acht sealad, gach spórt sa tsaoghal, Na réidh-chnuic fhada dá dtreabhadh chum eórna bhím; Is trén 's is tapaidh sa mbranar mó dhóide síos, Cídh caél-cheart snasta le peannaibh mo stróic arís. Is trén mo thagra ag an mbarra 'mo chomhairleach dlighe; Bí Céres bhlasta agus Baccus dhamh fós 'n-a ndíol; A sé do ghlan-uisce m'ainm is eo sa daol, Is gérghadh ar ailm do smachtaidh na hóigfhir faoi. A Dhé na n-aingeal, a Chara na n-ógh 's na naomh, Ná léig-se m'anam i bpeacadh go bhfóiridh díbh; Do Chré na nAbstol do phearsa, cídh mór an ghníomh, 'S má thréigeas h'aithne beidh aithreachus 'n-a dheóidh arís. <L 349> Líne. 1. Ar amas, towards, Amhas, MS. 2. Flaithios a thagra, to pursue or gain heaven. Teagra, MS. 4. Cartacha, charts, books. 5. Aiceacht na malairte, the changing rule. 6. Fearchoin, warriors. Beódha, spirited; beóga, MS. 7. Aicil, Achilles; Eachtor, Hector, a thoroughly Irish setting of the name. 11. Leathanbhras, very active; leathan is intensive. Lí, complexion, gen.sing. 13. Ghlacas, "behold now the sun goes on its journey." 14. Céim, zone, belt. Pós deas, South Pole. 15. Gach rélta, all the stars, every star. Bí .i. bíonn. 16. Gainne, scarcity. Teasbhach is rótha, heat and frost, summer and winter. 17. I bhfoghluim .i. ag foghluim. 18. Ón bPaidir, from the very beginning to the end. Pórt, a haven. 19. Léighim síos, I discourse on(?). Caismeart, dis- putation of the question, logic. 20. Scótus, John Scotus Erigena, summoned from Ireland by Charles the Bald to translate the Greek text of the pseudo-Dionysius, is referred to here. 21. Homer, nom. to aithris. 24. Dá gcascairt (gcoscairt), being slaughtered (!) Its is pretty certain from this stanza that SEán was a teacher of the classical languages. 25. Dréacht, a poetical composition. Amas, comharda two of the requisites of an Irish stanza. 26. Eólcha an dlighe, the learned in laws of versifica- tion). 27. Daithim, I colour. He must have thought much of his powers of persuasion. 28. Daithim understood before an Daél. Bí, .i. bíonn, 30. Raca seems to be some sort of drink. Beór, gen. of beóir (?). 31. There is a word missing in MS. after modhanna, Cliath a part of the harp. 33. Léigim tharm, I give up. 37. Ag an mbarra, at the bar (?). Comhairleach, a counsellor. 39. We leave it to the bards to unravel the enigma hidden in this line and the next. 42. Go bhfóiridh dhíbh, may it suit you. 44. Thréigeas, if I have forsaken Thy Law. Thréigis, MS. - 21. Amhrán grádh is eadh é seo, agus dar liom go bhfuil sé ar na hamhránaibh is deise dár chúm Seán. Tá againn annso iarracht ar shlighe a bhí coitcheanta an taca soin, agus roimhe sin féin. Somplaí eile is eadh "Do charas tar aon an Déirdre dheagh- ghnúiseach" an Chéitinnigh, "A Naoidhe bheag neartmhar do leathnuigh an ciach fám chlí" Uí Eóghusa, agus "Mo chlódh ó thárla i ndán dom mhúirnín féin" Chearbhaill Uí Dhálaigh. As an saghas so amhráin s+eadh d'fhás an Aisling, agus ní dócha gur ar mhaithe dhon teangain Ghaedhilge é. Ní fuláir a admháil gur dhein dála na tíre a chion chun an Ais- ling a scaipeadh. Tá an t-amhrán so ar fagháil ar leathanadh a 66 i leabhar Ruaidhrí Mhic Dhiarmada, agus, féibh mar ba ghnáthach leis siúd, chuir sé Mr. Gadhra fá n-a bhun: Ní Súgach Mise. Ní súgach mise da guineadh gach lá ag dul síos, Is, cé bún mo thinneas, ní thigim gur sláinte a chríoch; A chúl-chas mhilis is gile 's is ailne gnaoi, Mo shnúdh do mhillis, gur guineadh go lár mo chroidhe. A crúbhfholt fighte, do filleadh go sála síos, Is dlúithe finne dar cuireadh ar mhnáibh an tsaoghail, Gan rúinne tuitim ar imioll i n-áit a braoidh Is lugha 's is duibhe 's is giorra 'ná snáithe caol. A ciúin-rosc criostail nach dtuitfe gan cháirde mí, 'S nár mhúscail sise as a dtighthe feadh ráithe arís; A gnúis is gile mar nix, is a lár i ngrís; An chrú 's an lile is ag cuimeas san áit seo bhíd. <L 350> Ag súd mar theinidh a bile 's a bláth- ghuibín, 'S a cúl-sa is gile 'ná an chuid sin is bán den aol; Is cumhang gan giorra do rinne an Ceárd a píb, Is úire thruime 's is fuide 'ná lámh gach laoch. An lúth-chrobh cliste do sheinneas ar chlársaigh scaoth, 'S gach músic mhilis dar cumadh o Ádhamh aríamh; Do chumhduigh Cupid, mar ionad a ghárda, a cích, Nár smúinidh duine go bhfuilid san áit i mbíd. Urchorp cnisgheal nár chionntuigh an grádh do bhaois, I snúdh 's i ngile 's i ruimhe do sháruigh ní; Ní bún an tslighe do dhuine ar bith an áit seo thríd Gan lut an churaidh, le dtuiteadh ar áth gach laoch. Cúpla rinneadh gan chuisle gan chnáimh gan bhrígh, Nach lúthmhar imirce ar leithne na sráide mí; A cliú go deimhin, ní'l file ná fáidh sa tír Fuair striúr a chumuis go huile len' áireamh síos. Gach dúil dar milleadh le hiomad a grádh san tsaoghal, Mar rún di furtacht a dtinnis i sláinte arís; Medúsa dhi-se go ngeintear i gcáil 's i ngnaoi; Conclúsum leigin, ó's mithid go dtráth-sa scíth. Tagra. Líne. 2. Bún, .i. buan. The reader will notice that even Seán Ó Gadhra confounds ia with í and ua with ú. This seems to be due to the fact that in the West the first vowels in these dipthongs are dwelt on in pronunciation. Thinnis, MS. 3. Cúl-chas, a person having curling hair. 4. Snúdh, .i. snuadh. 5. Fitidh, fiolliodh, sálauibh, MS. 6. Is dlúithe finne, of the fairest beauty; fhinne, MS. 7. Rúinne, ruinne, a hair, rib. Tuitim, .i. ag tuitim. 9. Mídh, MS. 11. Nix, .i. sneachta. Gríos, red embers. 12. Ag cuimeas, contending. 13. A bile, .i. a béal (?) 15. Is cumhang, As - g(an) giorra, MS. An Ceard, An Cruthuightheóir, the Creator. 17. An lúth-chrobh, the active hand. 19. Ionad a ghárda, his sentry-station. 20. Nár smúinidh duine, may nobody think. 21. Nár chionntuigh, which never inclined to fo 22. Ruimhe, plumpness; from reamhar. 23. Slighe is here a word of two syllables. 24. Le dtuiteadh, by which heroes were overcome. Tuitim ar áth, to fall crossing the ford. Per- haps the correct reading is ágh, success. 26. Imirce, removing, journeying. 28. Stiúir, &rl., the guidance (power) with all his faculties. 29. Dúil, creature. 30. Mar rún di, let her wish to. 31. Go ngeintear, may there be born. Medúsa, one of the Gorgons, celebrated for her personal charms and the beauty of her locks. 32. Go dtráth-sa, henceforth. - An tamall im ghlaic do mhair an ghlé-phinginn Ba ghreannamhar gart, dar leat, mo thréith-se; Do labharainn laidean gasta is Béarla glic, 'S do thairnginn dais badh chleas ar chléireachaibh. - Má bhraitheadar na hAlbanaigh, gan dúil n-a bhás, Carolus do Shasanaibh ar chonnradh an stáit, Maithim-se agus maididh-se an chúis sin dáibh Ó ghlacadar go ceanamhail ár bprionnsa in 'áit.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
