Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuan na Mara agus a Mhuinntir.
Title
Cuan na Mara agus a Mhuinntir.
Author(s)
Breathnach, Mícheál,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1907
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
"Cuan na Mara agus a Mhuinntir." MÍCHEÁL BREATHNACH do sgríobh. Cé an duine nár chualaidh trácht thar tír áluinn fhraochmhair "Chuan na Mara"? Cé an duine atá neamh-eólasach ar an gcuma mhaireann Clanna Gaedheal san gceanntar garbh fiadháin úd? A léightheóir na gcarad, tar liom ó smúit agus ó sgamaill na cathrach; fág id' dhiaidh an torann agus an fothrum, an gleo agus an plúchadh deataigh, agus lasgamuís linn go bhfeicfidh tú cé'n chaoi atá ar na fíor-Ghaedhealaibh i gCuan na Mara, go bhfeicfidh tú go soiléir an fíor-idir-dhealbhughadh atá idir fhíor-shliocht buan chine Gaedhealaigh agus muinntir na tíre i gcoitcheann, go gcloisfir fuaim shár- bhinn shuairc na Gaedhilge ar gach taobh dhíot, agus go bhfeicfir cnuic árda fhraoch- mhara, gleannta móra leathana, talamh clochach garbh, agus áilneacht agus uaig- neas na háite úd. Sroichfimíd "Cathair na dTreabh" agus imtheoghaidh sinn siar bóthar breágh mín comhthrom "Chois-Fhairrge". Dearc uait amach annsúd agus féach Cuan breágh fair- sing tonntrach na Gaillimhe fá longaibh gaile, fá bháid mhóra, fá phúcáin, agus fá churrachaí; féach an luing ag déanamh isteach fé gheara siubhail agus fé shiosga mór, ag cur na dtonntracha bána ar gach taobh dí, agus í ag trialladh isteach ó'n Sunda chum na cathrach le na lucht tairbh- each! Féach an bád mór fé na cuid "seol- ta móra bocóideacha bacóideacha" ag dul aniar le na lucht móna go Baile Mheacháin! Féach anois í ag teacht timcheall sa gcúrsa agus í ag tabhairt leath-bhórd isteach; nach <L 295> cliste aibidh é an sean-fhear úd ar an stiúir! Féach mar tá an holmadóir fé n'asgail aige le na bhfuil sé ag stiúradh an bháid, agus an dtugair fé deara chomh héasga agus d'athruigh an mac na seólta nuair bhí an bád tar éis a theacht timcheall? Tá an t-athair agus an mac oilte ar a ngrathuidhibh. Tá síor-chleachta aca ar a bheith ag treabhadh agus ag gearradh na fairrge. Tá siad cleachtach le bliadhantaibh móra fada ar an anró agus ar an gcruadh- tan. Tá siad chomh sásta 'na mbád mór amuigh go doimhin ar mhuir bhaoghalach na dtonn agus bhíos tusa nuair theidheas tú amach go sásta suaimhneach id' ghléas marc- aigheachta tráthnóna. An bhfeiceann tú an dubhradáinín dubh úd amuigh ar an "meath- móir"? Is curraichín í sin atá ag iasgach cholmóirí nó faidhtíní ó d'éirigh lá. Tá triúr fear neamh-eaglacha dóchasacha innte atá ó n-a n-óige oilte ar an dorughadh is ar an mbradóig. An bhfeiceann tú annsúd mar tá na faoileáin ag cruinniughadh agus ag bualadh ar an uisge? Sin áit 'na bhfuil cluiche stuifíní bailighthe anois 'na mílte. Is gearr go bhfeicfir anois currach as céard eicínt ag déanamh air go deifreach sul bhéas sé sgaipthe. Féach! — nár dhubhras leat? — tá currach ag lasgadh amach sna feirríbh glinnte ó "Chaladh an Tuinín" agus ag déanamh air. Nach hiad an fhuir- ionn atá ag oibriughadh na ngéag go bríogh- mhar teann agus ag baint fothramáin aiste ag dul amach! An gcloiseann tú fuaim na mbuillí agus gíosgán na maidí rámha? Féach an bhradóig annsúd fá réir i bpus na curraighe! Tá na faoileáin ag imtheacht. Tá an currach anois i n-aice an chluiche. Féach an fear tosaigh ag éirighe 'n-a sheas- amh. An dtugann tú fé deara chomh hair- each is tá sé i ngreim sa mbradóig agus chomh háirdealach is tá sé ar an gcluiche. Féach é ag síneadh amach na bradóige! Tá leis anois! Tá aige! Féach iad ag tabh- airt a n-aighthe amach ar an mulchán le dhul ag iasgach arís go faoidhcheain. Mo bhrón! Féach aniar an luing gaile eile! Tá sí ag déanamh ar "Chathair na dTreabh"; acht, faríor! ní ag tabhairt luicht ann, acht ag dul ag tabhairt luicht as, atá sí. Tá sí le n-ár mbuachaillí breághtha fuinneamhala agus ár gcailíní sgiamhacha a thabhairt léithi anonn thar muir na dtonn le oibriughadh go cruaidh agus go hallusach ar son greama a mbéil i gcathaireachaibh plúchdacha thar lear. "Gaduidhe na nGaedhael" is fearr d'ainmneoghadh í! An bhfeiceann tú a bhfad uait amach trí oileáin Árann, innseacha ársa na naomh agus cliabhán oilte na teangadh — an áit is binne agus is fearr Gaedhilge i nÉirinn fré chéile. Agus féach cnuic árda Bhran- dúin i gConndae Chiarraighe go cruinn glas-ghorm le feiceál a bhfad ó dheas idir cheann tíre ailltreach leacrach Chinn Caillighe agus Inis Shiar. Sin é Conndae an Chláir agat le feiceál taobh ó dheas don chuan, agus súd iad Cnuic Bhóirne Mhór i lár báire. Tóig do shúil anois den chuan agus dearc ó thuaidh. Nach áluinn garbh fiadháin an tír í? Féach na réimsí fada talmhna atá os comhair do shúl. Siubhail agus siudh- fimíd ar bhárr an chnuic úd thuas go mbeidh radharc agat le fagháil ar an gceanntar go léir, ar an sliabh is ar an bhfairrge. Annso anois leigfimíd ar sgíth ar an gcúlráid agus san uaigneas. Táir tuir- seach, is cosmhail, tar éis an cnoc a chur dhíot! Mar sin ní rachamuid thairis so go ceann tamaill, agus anois ó támuid ar ár sóc- <L 296> amhal tiubharfad cúnntas dhuit i dtaoibh Chuan na Mara na bhfuilmíd ag dul a thabh- airt aisdear air. Is ceanntar é Cuan na Mara nach bhfuil aon lámh isteach ná baint ná páirt ag mórán daoine leis taobh amuigh dá theor- ainn féin. Tá an áit dealuighthe amach ó gach ceárd eile dhon tír agus go dearbhtha sin é choimeád an ceanntar riamh chomh Gaedhealach 's tá sé. Ar fud na tíre i gcoitcheann tháinig an neamh-shuim, an sglábhuidheacht agus an truailleachas agus rug greim cruaidh docht ar intinn na nGaedheal, acht míle altughadh le Dia, d'fhan an croidhe folláin gan smál agus go fíor-Ghaedhealach i measg muinntir Chuan na Mara riamh. Níor stríocadar don Ghall- dacht ná dhon teangaidh choigcríche, agus tá indiu theanga ghlé na Féinne ghá labhairt is ghá spreagadh 'n-a measg chomh blasta fuinneamhail agus bhí 'riamh i gCuan na Mara ó dheas. Sé gairbhtheacht, bochtanas, fiadhantas na tíre, agus í bheith comh fada ó na cathrachaibh agus ó na bóithribh iarainn a d'fhág iad chomh Gaedhealach is tá siad. Le goirid rinneadh bóthar iarainn ó Ghaillimh don Chlochán siar bealach Mháigh Cuilinn, Uachtar Árd, agus an Mháidhm, agus tá a rian ortha ó shoin. Ní raibh an Clochán le fada an lá ró-Ghaedhealach go deimhin, acht ó chríochnuigheadh an bóthair iarainn tá an baile ghá síor-chiapadh le seóinínteacht agus le béasaibh an eachtrannaigh — atá na "buicíní" agus na "daoine móra" a thabh- airt siar ann. An fhlaitheamhlacht agus an deagh-chroidhe is dual do shliocht na bhFiann, an teanga Ghaedhilge, agus go leor dá bhfuil fighte fuaighte le fíor-náisiúntacht na tíre, ní mór oibriughadh go díograsach dícheallach gan staonadh, gan stríocadh ar a son le 'na gcur i n-uachtar arís i gCuan na Mara thiar thuaidh, agus le cúis na tíre agus go háirithe cúis na teangadh a chong- bháil os cómhair na ndaoine ann. Ag na sean-daoine tá an Ghaedhilg go cinnte, gus labhaireann siad í i gcomhnuidhe n-a measg féin, acht mo bhrón! is gnáthach gurab í teanga choimhthigheach an chreachadóra agus an eachtrannaigh a labhaireann siad leis an aos óg. Is iomdha truisle agus tuairt a bhainfear as lucht cumhdaig agus cosanta na teangadh sul bhéas teanga cheólmhar na bhFiann i n-uachtar in gach clúid agus ar gach teaghlach sa gClochán agus thart thimcheall air. Tá muinntir Chuan na Mara bocht agus go síoruidhe agá gciapadh leis an saoghal. Is iomdha bliadhain i mbéal an tsamhraidh a dtéidheann an sgéal amach go mbíonn faitchíos roimh an ngorta ar mhuinntir na háite. Ní hiongnadh ar bith é sin, mar tá na daoine ag taobhughadh leis an bhfairrge, iasgairí, go leor aca (go deimhin creidim nach bhfuil duine ar bith ann nach bhfuil ionann iasgach a dhéanamh), agus is fior go bhfuil toradh na fairrge chomh hathruightheach leis an ngaoith féin. Go deimhin ní chreidim go mairfidís chor ar bith muna mbéadh an mhóin agus an bhádóireacht chomh maith leis an iasgach agus an fheamain. Maidir le móin, is ann atá sí go fairsing. Tá sé ráidhte agus le fírinne nach bhfuil áit i nÉirinn ar fad is fairsinge le móin i gCuan na Mara. Thuas ar an sliabh tá na portaighibh daithte le móin 'na guigíní, 'na dubhcháin nó 'na cruacha móra. San samhradh caithtear an aimsir go gnóthach bruideamhail ag baint agus ag sábháil na móna. Ar feadh na laetheannta breághtha gréine d'fheicfeá thuas ar na portaighibh i gceart-lár na sléibhte na buachaillí breághtha fuinneamhla, <L 297> lán de chroidhe agus de spiorad, le n-a gcuid sleághan agus a gcuid láigheanta ag gearradh portaigh go dúthrachtach agus siosga an ghléas gearrtha agat le cloisint ar nós curraichín ag dul go mear tapaidh thríd an uisge. Maidir le obair is ar na portaighibh a déantar í ar feadh ráithe an tSamhraidh; ag baint na móna, ghá sgaradh, ghá gróigeadh, ghá hath-ghróigeadh, ag déanamh dubhcháin dhí, ghá tarraingt amach de na portaighibh, agus fé dheire thiar thall ghá hiomchar go dtí caladh na mbád le na cur chum bealaigh. Is minic go mbíonn feidheal nó méathal mór ag baint d'aon bhádóir amháin i n-aoinfheacht i rith lae nó dhó. Cabhruigheann siad féin le chéile. Oibrigheann na mná is na hinghineacha gach ordlach chomh cruaidh leis an dream a bhíos ag gearradh na móna, mar chaitheann na créatúir bhochta an mhóin iomchur ar a gcruit' 'n-a gcuid cléibh phortaigh anuas amach do na portaighibh go dtí an caladh le í bheith réidh nuair a bhíos an bád mór ar ais leis an gcéad lucht eile a thabhairt léithi. Agus nach breágh croidheamhail aoibhneach mar théidheas siad don obair gan diúlta gan spadántas, go minic ag caibhlint le na chéile ag dul agus ag teacht! Is minic a chloisfeá an t-amhrán binn ghá ghabháil aca sa tsean-slighe Ghaedhealach nó port croidhe- amhail mear ghá chasadh, nó b'fhéidir go gcloisfeá "Só-ró, — mó-ró," dhá ghabháil aca, agus gach duine ag cur a cheathramha féin leis: — "'Só-ró,' a mhíle grádh! Tá teach mor geal i lár an bhaile 'G cómhnuidheann ann mo ghrádh" Déantar suas 'n-a dubhcháin bheaga an mhóin i ngar don áit i mbíonn na báid feistighthe nó go mbíonn an luchtughadh le déanamh. Is deas pointeáilte mar chuir- eann siad os cionn a chéile í sna báidibh. Shaoilfeá gur greamuighthe nó fásta isteach 'na chéile a bhíos na fóide. Is breágh an rud a bheith ag féachaint ar na báidibh móra ag imtheacht le na gcuid lucht mhóna maidin ghaothmhar, gaoth dtuaidh, ag dul soir go díreach gan call aon leath-bhórd amháin a thabhairt go stríoctar talamh. Agus ní breaghtha é 'ná bheith ag breathnughadh ortha ag dul i n-aghaidh na gaoithe, ag tabhairt leath-bhóird isteach's amach ag iarraidh a bheith ag fagháil buntáisde ar an ngaoith, agus ar na tonntrachaibh; acht i gcomhnuidhe go haireach ar na carraigreach- aibh baoghalacha a mbíonn na fágaí móra cubharacha ag síor-bhriseadh agus ag pléasgadh ós a gcionn le fothram is le tadhad agus ag cur cátha mór sna spéarthaibh. Is ins na bádaibh móra a thugtar anoir an plúr, an té, agus b'fhéidir nár mhisde a rádh, an lionn- dubh, a hóltar i gCuan na Mara Shiar; agus is ionnta a thugtar soir go Gaillimh na "spailpíní" a théidheas don Each-Réidh, agus deóraidhthe bochta dubhacha a bhíos le seoladh ó "Chathair na dTreabh" "ó Bhán-Chnuic Éireann Ó!" Déantar iasgaireacht go leór i gCuan na Mara, agus gan amhras is maith saoruigh- tear an méid buntáisde a d'fháighthear as. Is minic le héirighe na gréine a d'fheicfeá na currachaí, ag lasgadh amach sna feirribh glinnte os gach caladh, ag deánamh amach ar an "mulchán" is mó cáil le na chuid éisg. Ar dtús caitheann siad dul ar thóir síl, agus is minic a chaithtear ó éirighe gréine go taca 'n tráthnóna gan a fhagháil. Is minic nach mbíonn aon chluiche le feicsint ag dorchadas an uisge nó atharrughadh na haimsire, agus is minic nuair a bhós féin, go mbíonn na muca-mara go gnóthach ag <L 298> caibhlint leis na hiasgairibh bochta ag déanamh air, agus a bhíos an cluiche go léir, gan oiread b'féidir 's aon stuifín amháin d'fhagháil, sluigthe siar na gcraos mór fairsing aca sul bhíos sé i gcumas fhir aireach árdealach na bradóige a bheith go dtí é. Nuair d'éirigheas leó an síol a thógaint sgaoileann siad futha ar ancuire, agus tosuigheann ortha ag iasgach, gach iasgaire ag oibriughadh péire dorughanna. Ní'l cineál buíte ar bith le haghaidh an dubháin is fearr ná an stuifín. Marbhuigh- tear gach cineál éisg: an chadóg, an bulmán, an bran, an rannach, an crúdán, an trosg, an fuítín, an glasóg, an mangach, an ballach-muire, agus go leór cineáil eile. Is minic gó mbíonn na currachaí bog-luchtaigh aca ag teacht isteach tráthnóna, acht is minic freisin a chaithtear oidhcheanta agus laetheanta garbha anróidhteacha amuigh ar an muir bháidhte gan aon tairbhe, is gan oiread 's ceann a mharbhughadh. Trá mbíonn an t-iasg go fairsing fantar go minic amuigh i rith na hoidhche 'n-a n-éadan, agus ar maidin nuair a bhíos na currachaí le linn theacht isteach feicfidh tú asal an tighe ghá thiomáint chum an chladaigh, ciseán mór nó cliabh portaigh ag crochadh ar gach taobh do'n tsrathair, agus é arís ag teacht aníos chum an bhotháin ag lúbarnaighil faoi na shean-ndeire éisg. Glantar, sáilltear, agus triomuightear iad, agus ithtear agus díoltar cuid díobh úr. Is iomdha contabhairt mhór 'na dtéidheann na hiasgairí bochta, agus is iomdha droch-lá agus oidhche a gcaitheann siad fulaing leis ar mhuir bhaoghalach na dtonn. Ní féidir do dhuine ar bith nac bhfaca iad, neart agus fiadhántas na dtonnta móra uathbhásach a bhíos ag teacht isteach, agus ag pléasgadh i n-aghaidh na n-ailltreach annsúd a mheas. Tagann siad isteach go minic na bhfágaí chomh mór le cnocáin sléibhe, ag cuipeadh agus ag fiucadh go huathbhásach, ag teilgeadh clocha móra troma rómpa na gcúrsa, ag bualadh i n-aghaidh na gcarraigreacha go millteach teann, ag treabhadh agus ag ithe isteach faoi íochtar na dúirlinne, agus ag fágáil na feamaine na ndiaidh na srath' tráth n-éaluigheann siad amach leis an taoile trágha! Is daoine breághtha bríoghmhara iad muinntir Chuan na Mara. Tá siad croidhe- amhail misneamhail agus ní mórán aca a bhfuil blas leisge nó spadántas ionnta. Tá rian na gaoithe agus na gréine ortha. Is féidir a rádh le fírinne gur daoine glan-shaoghaltacha, neamh-urchóideacha, fiala flaitheamhla iad. Is deacair daoine níos boichte ná iad d'fhágháil agus mar sin ní hiongnadh nach bhfuil aon díthcheallacht ionnta. Ó nádúr, is daoine macánta, ciúine, ceannsa iad, acht ní hiongantach an rud é agus fuil the na nGaedheal ag síor- rith agus ag cuipeadh 'n-a gcuisleachaibh go n-éirigheann acharann nó searbhas beag ar uairibh idir chómharsannaibh mar gheall ar bhraduighil bó nó asail, leagan balla, nó díoghbháil bheag shuarach eile acht mar sin féin is furas réidhtiughadh eatortha i gcomh- nuidhe, gídh go dtéidheann sé i gcluasaibh an dlighe go minic. Gach Domhnach agus lá saoire ar an bhfaithche i mbéal an tséipéil agus ar na sgonnsaíbh thart thimcheall is féidir leat muinntir an cheanntar d'fheiceál i dteannta chéile ó gach ceáird roimh am Aifrinn agus i n-a diaidh. Sin é an áit a mbíonn an sios- ga agus an chaismirt i dtaoibh gach rud faoi luighe na gréine, agus iad 'na luighe ar an bhféar glas nó 'n-a seasamh 'n-a bhfainníbh ag fagháil agus ag tabhairt na nuaidheachta i dtaoibh chúrsaidhe an tsaoghail. <L 299> Ins an séipéal féin i n-imtheacht an Aifrinn bíonn iomchar na ndaoine diadha deagh-mhóideach, agus fá am na coisreaga briseann a n-urnaighe amach 'n-a chrónán íseal; árduightear na súile le diadhacht; buailtear an t-ucht agus iarrthar maith- eamhnas ar Thighearna na Trócaire i nGaedhilg bhinn aoibhinn ar son na bpeac- aidhthe. D'fheicfeá na paidríní tarraingthe amach agus an chrois bheannuighthe go geanamhail ghá phógadh ag gach duine i gcuimhne ar pháis ár dTighearna. Gach Domhnach bíonn sean- móir Ghaedhilge in gach séipéal a chuireas go minic na daoine ag silt na ndeór, agus is minic i rith na seachtmhaine a cluintear trácht uirthi ag muinntir na háite. Tar éis an Aifrinn feicfidh tú roinnt de na sean-daoine ag tabhairt Turas na Croiche sa séipéal agus na malraigh óga, idir bhuachaillibh is chailíníbh na mbuidheantaibh i dteannta chéile ag foghluim an Teagasg Chríostaidhe, ar feadh uaire tar éis an Aifrinn. Ar feadh na seachtmhaine bíonn na mal- raigh seo ar scoil acht anois is arís coinnigh- tear ag baile an chuid is láidre aca, ag cuidiughadh le na muinntir nuair bhíos siad an-chruthógach. Níl duine beag nó mór aca nach bhfuil an Ghaedhilg aige mar theangaidh nádúrtha, agus is fíor-chorrdhuine aca nach bhfuil an-eaglach ar iarracht a thabhairt a smuainte a chur ag obair sa mBéarla gallda. Sí an Ghaedhilge labhrann siad i gcomhnuidhe ins gach ít agus gach tráth. Is fíor go raibh an Ghaedhilge go dtí le goirid féin faoi tharcuisne i gcorr sgoil annso is annsúd agus go mbíodh múinteoirí ghá dtabhairt isteach san áit gan focal Gaedhilge 'na bplucaibh le oideachas (mar dheadh) thabhairt do pháistí nach dtuigeadh oiread is focal uatha, acht, míle buidheachas le Connradh na Gaedhilge, tá atharrughadh mór curtha air sin go léir anois. Tá meas ar an nGaedhilge ag na múinteóiribh agus an chuid aca nach bhfuil 'na nGaedhilgeóiribh nádúrtha táid ag foghluim go díograsach. Tugtar go leór don oideachas sna sgoltaibh annsúd anois thríd an nGaedhilge, an chaoi is fearr agus is ealadhanta mar d'admhóchas gach duine bhfuil éirim nó tuigsint ar bith ann, agus tá na páisdí ag fágháil eolais ar an nGaedhilge féin, — ar a sgríobhadh is ar a léigheadh — freisin. Acht faghaim locht mór ar an gclár oibre atá leagtha amach le n-a haghaidh 'sna sgoltaibh annsúd, mar sin féin. Tá na múinteóirí féin leath-shásta go leór le bhfuil socruighthe dhóibh le múnadh 'sa nGaedhilge agus ní théidheann siad thairis. Mar sin bíonn na malraighe ó thús go deire na bliadhna ag léigheadh ráidhte beaga suaracha ós leabhra an Athar Uí Ghramhnaigh, — a ceapadh ar dtús le n-aghaidh daoine nach mbeadh ionánn an teanga a labhairt agus a chaithfeadh í fhoghluim gan aon mhúinteoir — agus thairis sin ní théidh- eann siad go ceann dhá bhliadhan nuair a chuirtear iad ag léigheadh "Tóruidheacht Dhiarmuda agus Ghráinne" — sgéal breágh, ar ndóigh, acht sgéal a bhfuil snódh & dreach ró-arsa air, do réir mar cuirtear ós cómhair na ngasúr e. Tá an Ghaedhilge ann ró-chruaidh is ró-ársa, agus i leabaidh maith- easa a dhéanamh, is amhlaidh a dhéanann sé dochar, mar baineann sé an dúil i léigheadh na Gaedhilge asta; mar bíonn eagla ortha go mbíonn gach rud sa nGaedhilge chomh cruaidh céadna. Dhá gcuirtí ialach atharr- ughadh a chur air an gclár ba mhaith an sgéal é, nuair nach bhfuil na múinteóirí féin ghá dhéanamh. Dhá dtugadh Connradh na Gaedh- ilge bronntanas beag leabhra mar "Cheithre Sgéalta," nó leabhra ar bith eile mar sin atá simplidhe, do na sgoileannaibh le haghaidh na malraighe, nó dhá bhfághadh na múinteóirí féin iad le díol agus a gcur ós cómhair na bpáisdí is cumasach an lán maitheasa a dhéanfadh sé. Ba mhaith liom go mbeadh "An Claidheamh Soluis" le fágháil <L 300> ag na páistíbh tráthnóna Dia hAoine sa sgol, agus go gcuirfidhe ós a gcomhair níos fearr is níos mionca é. Dhá ndéan- taí seo rachfainn i mbannaí gur gairid go mbeadh sgoláirí cliste Gaedhilge go fair- sing againn annsúd. Maidir le sgéalta Gaedhilge, amhráin bhinne is laoidhte fianaidheachta tá siad annsúd go fairsing. Ar feadh oidhcheanta fada sultmhara an áirneáin caithtear an aimsir go súgach is go meidhreach ag innsint sgéalta, ag gabháil fhuinn, agus ag fianaidh- eacht. Is ós na sgéaltaibh d'fhághann siad cuid mhór dá n-eólas. Gheóbhaidh tú ar a laighead, sgéalaidhe ar gach baile. Bíonn na sgéalta so ag cur síos ar gach cineál rud — ar na Sluagh-Sidhe, na Taidhbhsí, na Púcaí, mná sidhe na bruighne, ar dhraoid- eóireacht, ar phisreógaibh, ar aislingíbh, ar na Fiannaibh móra, na fathaighibh chumasacha, agus mórán neidhthe eile. Creideann a mbunáite go bhfuil taidhbhsí agus taisí ann. Tugann cuid aca creideamhaint do chomhar- thaibh, agus bheidís an-mhí-shuaimhneach dá gcas- taí "bean ruadh" leó agus iad ag dul ag iasgach nó 'na bhóthair. Measann cuid aca go bhfuil leigheas ar thinneas ag daoinibh seachas daoine eile, agus déarfaid leat go bhfuil baint ag a léithid seo nó a léithid súd leis na "daoinibh maithe." Creideann cuid aca go bhfuil an "mhaighdean mara" ann agus déarfaid leat go bhfaca a léithid seo í i gCaladh Riocaird le ciúin-tráth na hoidhche. Gach áirneáin bíonn na daoine cruinnighthe i dteannta chéile ar na teagh- laighibh timcheall na dteinte móra soill- seacha móna. Tosuigheann an sgéalaidhe ag innsint i dtaoibh na bhFianna móra. Ní bhíonn focal dá ndeirtear nach mbíonn creidthe ag gach duine dá lucht éisteachta — na gníoma áidhbhéil a bhídís a dhéanamh, an sult agus an greann a bhíodh aca, na catha- cómhraic bhíodh idir iad féin is a námhaid, an turas thug cuid aca go Críoch Lochlainn, an cómhrádh agus an díospóireacht bhí idir Oisín is Pádruig: iad so go léir ag an seanchuidhe gá gceartughadh go cúramach agus ag cur mór-iongnadh ar a chuid éist- eoiríbh. Mo bhrón! tá na seanchuidhthe ag fagháil bháis i leabaidh a chéile annsúd, agus tá na sgéalta greannmhara, na laoidhte cumasacha, agus na hamhráin chroidheamhla ag dul uainn gan filleadh — go doimhin faoi'n bhfód i n-aoinfheacht leó! Tá cuimse sean- chuis annsúd nach bhfuil fós sgríobhtha ag aon nduine, agus go leor de i ndaimhséar a chailleadh muna ndéanfar iarracht ar a shábháil gan mhoill. Is gnáthach le na mnáibh bheith i gcómhnuidhe go gnóthach i rith an gheimhridh ag cárdáil na holna agus ag sníomhachán. Feicfear an mháthair i ngreim i n-a cuid cárdlaíbh, an cailín óg d'inghin ag casadh an rotha is ag baint fothromáin as, ag cur suas na dtuintí go beó deifreach, agus amhrán binn ghá ghabháil nó port mear croidheamail ghá casadh aice san am céadna. Gheóbhaidh tú annsúd gach cineál ceárd- aidhe beag nach: an táilliúr, an gréasaidhe, an spealadóir, an tuigheadóir, an caol- adóir, an siúinéar, &c. (Ní chríoch.) "CARRAIG ÁINE". Cuirfead mo dhruim ris an dtír, Tuirseach mise go dtí an bhráth, Le méid mo thoile do mhnaoi Ní feas damh nach oidhche an lá. Ní thuigim téada ná puirt, Ní fhaighim mo guth go sámh; Díoghbháil gotha is cumhgrach cléibh 'S tríd nach gabhaim féin dán. Greannmhar an ghabháil dána An bhúirtheach árd arránda, Do-ghní tinn an uile fhear, A Mhuire, is binn an bhéiceach.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
