Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Bearta Cruadha.
Title
Bearta Cruadha.
Author(s)
Laoide, Seosamh,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1907
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
BEARTA CRUADHA. TEOIR AN OLLAIMH SUUEET. A Eagarthóir, Seo chugat as an Independent cuid de mheas Eoghain Uí Neachtain ar mo sgríbhinn-se. Truagh nach féadaim an chuid eile chur chugat, acht tá an iomarca molta tabhartha aige orm sa méid sin de. Deir sé gur “teoiriceacht” an focal a chonnaic sé ar “theory.” Má tá sé ar fághail, is ró-bheag mo spéis-se ann. Ní binn an focal é & an son neimh-bhinn -ic—& an garbh- shon gránna úd -eacht le chéile ann. Ó's binn le gach duine a theoir féin, teastuigheann focal binn ó'n smaoineadh chum a nochttha. Badh dheacair “teoir” do shárughadh le binneas, & rud eile, sin é an focal atá sa tSean-Ghaedhilg ar n-a airbhirt ó'n nGréigis féin. Is do-aithriste an focal é “teoir” anois sa bhrígh “trí.” “Teora” (“trí lá & teora oidhche”) a mhair- eas anois i leabhraibh lámh san úsáid sin. Fágann sain nach aon díoghbháil atámaid do dhéanamh ag aith- bheodhchain “teoir,” “theoria” dhúinn. Iarraim d'athchuinge ar gach n-aon, cibé focal nua a ceapthar é bheith lán-bhinn ar dtús. Ná déanaimís aithris ar na Gearmánachaibh 'n-ar dúthchas dóibh Dampfschifffahrt (-mpfsch—!) & a leithéidí. Is fearr dúinn sompla na Finnise “nach leigeann acht aon chonsain amháin tosaigh sa bhfocal.” “FOCLÓIRIDHEACHT.” “I gcead duit-se, a Fhir an Irisleabhair, & i gcead duit-se a Laoidigh, bhéarfaidh mé cúpla focal annso as an Tagra tá le “Teoir an Ollaimh Suueet.” Sgaoilfidh mé tharm cóir ainmneacha na dtíortha & na ndaoine. Ní thiubhraidh mé acht fó-fhocal: Tamhan, stem. Comh-chonsona, consonant groups. Áirleagadh, borrowing [“foreign” an ciall ata le “iasacht” aige] Iarmbunudhas, derivative. Foclóir- idheacht, vocabulary, i.e. the words of which a language is made up, as found after philological examination. [Bhéarfainn “foclaidheacht” air seo; foclóiridheacht, dictionary-making (?)]. Dligheadh sonaidheachta, phone- tic law. [Fear sonaidhe .i. fear ádhamhail.] Saoiltíní, hypotheses. [Cuir i gcás, suppose.] Rudamhail, con- crete. [Focal maith, leoga.] Prímheachaibh, roots, be- ginnings. [Fréamh, root, & príomh, beginning; níl aon locht air.] An tásgach láithreacht, the present indica- tive. Bun-déidheanach, original ending. I saothar leis, compounded with. [Comhshuidhte le? — ainm comhshuidhte, a compound noun?] An gheinide, the geni- tive. An t-áinsidh, the accusative. Aon alt deimhne, any definite article. [Seadh, go deimhin.] Plainéad, plain. [Pláinéid Mhuigheó, the plains of Mayo.]” “Acht tigim le Seosamh nuair adeir sé go gcaith- fear focla nuadha a chumadh agus sean-fhocla d'aith- bheodhchain le haghaidh gnótha ealadhanta. Go cinnte. Agus rud eile dhe: tá mianach ár ndóthain sa litridh <L 287> eacht againn, dá gcuirthi an litridheacht i gcló. Agus, a Fhir an Irisleabhair, b'éidir dhuit féin corr-ghiota de'n litridheacht so a thabhairt dúinn anois agus arís dá dtiocfadh leat a dhéanamh. Níl féidir le Gaedhilg- eoiríbh a theacht aníos ó'n tuaith & suidhe i mbun na sean-leabhra 'ghá léigheadh; acht, dá dtugthá-sa corr- ghiota dhóibh de'n teangaidh líomhtha bhí ann céad nó sé chéad bliadhain ó shoin, ní bheadh aon doithcheall mór aca roimh focla nuadha a bhfuil ughdarás maith ag An Laoideach & ag á n-a leithéid leo.” Tagra. Áirleagadh: lán-bheó fós i nGarmna, acht “áir- leacan” (chmh. leagan = leagadh, comhairleachan = comh- airliughadh, &rl.) an chuma atá annsúd air. Iasacht = loan, iasachta = foreign. Foclóiridheacht = dictionary- making, lexicography: tá an ceart ag Eoghan annso; do smaoineas ar “fhoclaidheacht,” acht níor sgríobhas é mar gheall ar é bheith i n-úsáid cheana ag Tadhg Ó Donnchudha mar Ghaedhilg ar “spelling” (An Chéad Leabhar, Cuid II), acht ó's fearr “litriughadh” ar “spelling,” geobhad feasta le “foclaidheacht” ar “vocabulary,” i gcéill na sanasaidheachta. Dligheadh sonaidheachta: Is dócha gur bh'fheárr dam “dligheadh sonóireachta” do sgríobhadh. Créad é do mheas air sin, a Eoghain? Saoiltíní: Lán-bheo sa Mhumhain, acht is dóigh liom gur le droch-mheas adeirtear é go minic. “I saothar leis”: ó Thadhg Ó Coindealbháin. Pláinéad: Is deas binn an focal é seo, agus cé go bhfuil “clár” maith go leor, tá an iomad brígh leis .i. (1) a board, (2) a plank, (3) an index, (4) a table of contents, (5) a plain, (6) a level surface, (7) a table, (8) a lid, (9) a catalogue, (10) a programme, (11) a glossary, (12) a country, &rl.! Ní fhaca riamh samhal- tas le Zug na nGearmánach (Mark Twain) acht é! Gluais. Son, sound. Ar n-a airbhirt, derived; airbheart, s.f., derivation. Do-aithriste, obsolete (Seandún). I leabhraibh lámh, in manuscripts (Carswell). Seosamh Laoide.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
