Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seanfhocal. XVI.
Title
Seanfhocal. XVI.
Author(s)
Féach bailitheoir,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Collector
Ua Cadhlaigh, Seaghán
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
SEANFHOCAL — XVI. Ó CHUILINN UÍ CHAOIMH. 183. Tuiteann an tÉireannach 'n-a chod- ladh leis an ocras, agus goileann an Sasanach. 184. Neart do ritheann agus mire do léimeann. 185. Faolchoin géara nuair ná tathuighid fiadhach Caonach le héigean go mbeathuigh- eann iad. 186. Tagann casadh ar an obair. 187. Is mairg a mhairfeadh le hearrach an deigh-gheimhridh, Dhá dtrian oibre gothaí. 188. Ba scoirn le Mac Cártha ciall bheith aige gan bodach de mhuinntir Shúileabháin bheith hiomchar i n-aoinfheacht leis. 190. Lomadh an Luain nó scrios na hAoine, ní fhuil aon rath ortha. 191. I ndeireadh gach scéil a bhíonn a bhrígh. 192. Níor cailleadh riamh fear na céad coda, ní mó 'ná fuair sé a dhóthain. <L 231> 193. Chomh glic leis an madadh ruadh, Chomh sleamhain leis an eascú, Chomh milis le siúcra. 194. Pé duine ólfaidh é, 'sé Domhnall a dhíolfaidh as. 195. An t-ualach is mó ar an gcapall is míne. 196. Imthigheann an tuirse agus fanann an tairbhe. 197. Má's fada an lá tig an oidhche, Má's fada an oidhche tigh an geimh- readh, Má's fada an greann tig an mí- ghreann. 198. Is fearr lán duirn d'fhear ná lán gaid de mhnaoi. 199. Tosach coille nó deireadh féithe. 200. Meanaithidhe reamhra, iall chaol, gréasuidhe caoch agus leathar lobhtha. 201. Ding den leamhán a scoiltheann é féin. 202. Gach aon rud i n-a n-uadh féin. 203. An iomarca chainnte ag neach ar bith a bheir neamh-chion ar a chéill. 204. Mar a chéile dhaoibh 'ndubhart an gabhar le n-a chosaibh. 205. Níor bh'fhearra do dhuine bheith ró- dheas ná bheith 'n-a chleasuidhe margaidh. 206. Ní call móna i bProthus é. 207. Mara mbeidhir i mbaile an bhídh bí sa bhaile le n-a thaoibh. 208. Gheobhfar thíos é mara b'ionann as bainne na gamhnaighe. 209. Ní bhíonn tréan buan agus ní sheas- uigheann rith maith do neach i gcomhnuidhe. 210. Is fuirist' breith ar fhéasóig an leomhain nuair a bhíonn sé marbh. 211. Is é an báille an fárdorus. 212. Tá sé d'fhaid ar a' lá go n-íosadh mná min. 213. An fear láidir nuair is maith leis é agus an fear lag nuair fhéadann sé é. 214. Buaidheann an síor-thathant cian radharcach. 215. An tAibreán bog braonach do chuirfeadh brígh i gcluais na seana-chaorach. 216. Dá dtagadh Bealthaine méith-fhliuch, ní chásóchainn mo cheasna le h-aoinne. 217. Is gnáthach ceathanna sneachtaidh i mBealthaine Agus cailligh ar leabaidh a' srann- tarnaigh Agus mairbh a tarrac ar theampoll- aibh. 218. Lá buidhe Bealthaine na mbuachaillí Agus lá buidhe Bealthaine Domhnach na h-eadarthuighe. 219. Díogha gach dighe an meadhg má's sean, Agus díogha gach nídh an chárthainn ghlas, Agus a ndíogha go léir droch-bhean. 220. Is é an t-ochón é agus an greim mór. 221. Is mór an nídh é crathadh na h-ithreach. 222. Is mó rud a chuimhnigheann an t-é a bhíonn díomhaoin agus neamh-chodladh air. 223. Nuair is cruaidh le duine a bhróg, is cumhang leis an saoghal. 224. Ól an deoch 's is beag an díth dhuit é, As gur chuir an deoch so tart ar dhaoinibh aréir. 225. Bidheann deithneas ar gach aoinne ag dul a bhaile. 226. Lá sa tábhairne agus lá sa tsúsa Agus an chuid eile den tseachtmhain a' bailiughadh chúcha. 227. Seacht an mádh agus bíonn sé ádhmharach. 228. Gach cártaí go muileat. <L 232> 229. Is mairg a n-imireochaidh a mháthair ortha. 230. Téidheann an mianfuidheach ó bhéal go béal. 231. Ciúiniughadh na hoidhche buanughadh na síne. 232. Tá trí saghas ban ann — bean chomh mí-náireach leis an muic, bean chomh cros- táltha leis an gcirc & bean chomh mín leis an uan. 233. Tá trí saghas fear ann — fear graftha, fear fiadhaigh & fear gaoithe. 234. An saoghal go léir ag lorg céirde agus ní rachainn tar díomhaointeas. 235. Bí choidhche a' faire agus gheobhair uair na faille. 236. Galar fada ní abrann síoruidhe bréag. 237. Ní cortha riamh fear bróige agus leath-stoca. 238. Airgead, nó an bhairlín ón dtóin agat. 239. Ní fearra dhuit cáthadh it mhála agat ná min. 240. Gach síon go Nodlaig, acht ní thagann fuacht go Lá Fhéile Brighde. 241. Níor theip an tuathal riamh ar aonne acht an té nár dhein é. 242. An té ná cuirfidh ní bhaineann sé aon rud. 243. Beidh tú ar do thúirín teamhrach. 244. Bí bagarthach agus ná bí buailtheach. 245. Dul a chodladh leis an uan agus éirghe leis an riabhóig. 246. Ba mheasa dhuit aon nóimit amháin i dtosach dinnéir ná uair a chluig i dtosach bruighne. 247. Tuata tuigsionnach is buadhartha beatha dhó. 248. Ná bí abhfus agus bheith thall, Ná bí thall as bheith abhfus; Mar má bhíonn tú abhfus as bheith thall, Ní bheidh tú thall ná abhfus. 249. Tadhg an dá thaobh. 250. Rith madra idir an dá cháis. 251. Tugann an aimsir cómhar dá chéile. 252. Is maith é an cómhar do'n t-é gheobhadh a thosach. 253. Dá mbeidheadh ba ag an gcat is maith do pósfaidhe é, Is an cat ná beidh is fada seol- faidhe é, Inghean na caillighe bradaighe pósta ó 'réir 'S an cailín deas ní fios cá ngeobh- far léi. 254. Béarfaid a gceann slán ón Inid leo. 255. Oscailigheann Dia béal na huaighe chum naoidhe na truaighe leogaint isteach. 256. Mar a chéile é den ghé an t-earball. 257. Ní buan sneachta ar chraoibh ó Lá Fhéile Bríghde amach. 258. Ní cheannuigheann aoinne an suaimh- neas acht an té ná faghann é. 259. Lá idir dhá shín. 260. Domhnach Cásga is mor an náire bheith gan feoil, Aoine an chéasta is mór an céasadh bainne d'ól, Céadaoin an Luaithrigh go mbain- tear na cluasa den té íosaidh feoil. 261. Ceann cíortha dhíolann cosa. 262. Ólann sé féin a chéile. 263. Do dhíolfadh amadán agus ní cheann- óchadh ughdar. 264. Bean nó muc ist oidhche. 265. Is dána bean ná muc agus is dána muc ná an diabhal. 266. Is é theacht an tseagail agat é, Is é an mhoill ar dhá dheabhadh é. <L 233> 267. Nígheachán riabhach an tSatharainn beidh sé geal Dia Domhnaigh. 268. Crúidhtear bó an tsneachtaidh agus suaidhtear bó an tseaca. 269. Deireadh fir a shuan agus bean á faire féin suas. 270. Ní bheireann an gruth ar an meadhg aige. 271. Bidheann an gamhain ithte agus é í mbolg na bó. 272. Ní hé an sclábhuidhe is fearr is mó rath. 273. Ní raibh rath riamh ar dhuine go dti go mbeidheadh an obair agus an scéal ag leathadh air. 274. Is maith an reathaidhe an t-iomaire tanaidhe. Den ghlóire an ghlaine. 275. Laetheannta na riabhaiche, lae- theannta na rógáidí agus scairbh-shíon na gcuach. 276. Is uasal gach fear ar muir. 277. Is mairg d'aoinne do dheineann sméide ar chrann ró-árd, Faid do gheobhadh sé géigín íseal do shroisfeadh a lámh, Dá aoird' é crann caorthainn bidheann searbhus n-a bhárr, Is go bhfásann sméara 'gus súbh chraobh ar an gcrann is ísle bláth. Gluais. 127. Cearc na n-éan, the hen hatching and rearing a brood. The proverb means that she does not eat enough in her efforts to provide food for the young birds. It is used in reference to any mother. 129. Searraidh is adj., from searradh, a stretching, i.e., every morning has a black or bitterly cold appearance, but the days are stretching, or lengthen- ing and improving, afterwards. 130. A poor man must be out in wet and cold, and has not any protection from the inclemency of the weather, but the rich man (fear an sé & an seacht) has servants or he has overcoats, &c., so that he does not suffer from wet or cold. 137. Is fearr cóir 'ná dá gcuirimís dlighe = justice and honesty are better than going to law. 138. Ní bhíonn siad buan. 140. Níor bh'fhearr riamh iad ná deoch. This is a cómhrádh dighe, a saying of a son of Baccus that no joys excel those of the cup. 141 = Ní féidir d'éinne rud a dhéanamh ar dhá mháighistir. 144. Saor sár-bhualach = a workman working too energetically, and therefore easily or soon exhausted. 146. Dia = Duine mór; an dá aspal déag = his confidential servants. The meaning is that it is as effectual for the gaining of a fight to have the confidential servants of a great man pleased with you as the great man. 148. Fala feidín = a mud wall. I can't find a satisfactory explanation of feidín, but one authority = feadh dín, and is derived from it. The proverb means that a mud wall lasts as long as its covering of thatch, or as long as it is kept covered with thatch. 151. This seems to refer to a time when pipers were respected and had an attendant. Dailtín = puppy. 154. This should be Is fuar gach fliuchair (fliuchra) acht deineann gach moch a gnó = all moisture is cold, but the early bird catches the worm. 155. = An t-é d'ísleochaidh é féin ardóchar é. 160. = Déanann seilbh sásamh. <L 234> 163. Ní thig cogar gan focal nó dhó i n-á chrích = a word or two is spoken aloud in the end of whisper by which listeners may gather its import. 164. Cú thruagh = a famished hound, one not properly fed. 174. Frigheadóir, one who picks fleshworms, an un- usual calling for a man; and raégheadóir, one who judges the weather from the appearance of the moon, an unusual thing for a woman. The proverb is used in the same sense as “a crowing hen or a whistling woman.” 176. Athghamhna = a cow not in calf for two years in succession, a two years' stripper. Gráineach, ground corn of the first grinding; athghráineach, the large grains of the first grinding reground, the fine meal being set aside. Raitheacha = rightheacha, the thighs or quarters — the “round” in a cow from which steaks are cut. The meaning of the saying is that these are the best or most substantial foods. 185. = No. 35 of this collection — nuair is cruaidh do sna mactíribh, &c. 187. If the winter is fine and soft the spring follow- ing is inclement. Another saying bearing on this — Nodlaig Glas, reilig méith, = soft wet weather at Christmas, the country looking green, causes disease and many deaths. 190. Lomadh = scrios = bearradh. 201. Leamhán, elm. “Set a thief to catch a thief.” 202. Uadh = time, season. 205. Cleasuidhe margaidh, the fun of the market said of a homely-looking person. It is as well to be homely or plain-looking as too beautiful. 211. Refers to a tradesman who does not give credit. The fárdorus collects for him. 221. Crothadh na h-ithreach = turning up the soil, Cultivation is advantageous. 227. Hart an mádh & bíonn sé ádhmharach or hart an mádh is maith an drá an spéarthaid. When hearts are trumps spades are useful in the “draw.” 233. Fear graftha, a man whose pleasure is work or having a capacity for hard work. Fear fiadhaigh, one given to amusement. Fear gaoithe, a boaster. 236. Sé sin, nuair atá duine ag trácht tar an nídh- céadna i gcomhnuidhe go dtiocfaidh fírinneach sa deireadh. 243. = Beidh tu ar mhuin na muice, ar do thoil féin. Túirín Seabhrach (?) 250. Cáis seems to be a form of cás, a sad plight, strait. Go mbíonn madra go minic ag rith idir dhá thigh a d'iarraidh a dhinnéir agus ní bhfaghann sé i n-aon áit aca é. Nos. 248, 249, 250 have the same force as ní féidir leis an ngobadán an dá thráigh do fhreastal. <L 235> 262.= An té is mó ólann is é is mó dúil ann. 275. Laetheannta na rógáidí or rogáidí, rogation days. Seaghán Ua Cadhlaigh. Do brughadh amach an mhí seo Tagra aistí Piaruis Béaslaoi is "Sceilg". Bítar ag súil leó an mhí seo chughainn. Druí og iar dtiachtain isind Locc Socuir! Deich gcéd míle bendacht, a Sceilcc nanscél!!
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
