Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Filidhe na Máighe.
Title
Filidhe na Máighe.
Author(s)
Ó Duinnín, An tAthair Pádraig,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
FILIDHE NA MÁIGHE. Leis an Athair Pádraig Ó Duinnín. M. H. Gill & Son, Ath Cliath. Dhá Sgilling glan. Ní náir mar theastas ar shliocht Gaedheal an teastas do bheir a gcuid filidheachta ortha; óir ní móide go dtáinig le haon chineadh ar dhruim an domhain, agus cinidheacha an léighinn mhóir d'áireamh, filí na nGaedheal do shárughadh ar bhinneas. A leithéid de chasadh ar fhocail, a leithéid de sheóladh is de leagadh, a leithéid de tháthadh is de shnadhmadh, a leithéid de cheól is tá ionnta, níor bh'iongnadh liom mar eachtra ag lucht léighte filidheachta & lucht ceoil ar fuaid na cruinne. An leabhar so atá ós mo chomhair, “Filidhe na Máighe,” tá sé tuilte de cheól ó thosach go deireadh. Nuair a bheitheá 'ghá léigheamh, dá madh duine le cluais tú, is amhlaidh mheasfá go rabhais taréis slán d'fhágáil ag an domhan beag buadhartha so, & gurab í an áit a rabhais ná i nGáirdín Parrathais. Seaghán Ó Tuama an Ghrinn, Aindrias Mac Craith, an bheirt seo do sgríobh furmhór na ndánta atá ann. I lár na hochtmhadh aoise déag do mhair an bheirt seo; & níl éinne a thug a aghaidh ar fhilidheacht ná déarfaidh gur iomdha dán bríoghmar do cheapadh an tráth san. Céard ab eadh an fhilidheacht ag filí na haimsire sin acht níor chóir gur lugha ár meas ortha san, óir bhí fios a ngnótha aca. Maighistrí sgoile ab eadh a bhfurmhór, & mar ba ghnáthach aca féin dá rádh, b'fhollamh an chéard í; mar cé gur dona an dáil é ag maighistrí sgoile an lae indiu, ba mheasa an sgéal aca an uair sin. Mar is minic ná coimeádthaí an sgoil ar siubhal acht leath-bhliadhain; & nuair a theipeadh ar an sgoil sin, ní raibh le déanamh ag an bhfear a bhí ghá seóladh acht a aghaidh do thabhairt ar áit éigin eile & iarracht eile do dhéanamh. Ag seo casadh ar fhocal do dhein Ó Tuama uair & ar ndóigh tá rian a láimhe air. “Mo mhuireann-sa Muireann tar Muirnibh áilne críoch, Mo mhuireann do Mhuirinn do mhuirinn ag tál na dighe. Cé muireann le Muirinn mo mhuireann chum cláir ag suidhe, Ní muireann le Muireann mo mhuireann gach tráth gan díol. Muireann a bhí mar ainm ar a mhnaoi & is ionann “muireann” & cuideachta, & tá brígh eile leis fós, is ionann é & grádh. Is léir a thuigfear as an rann so cad é an saghas mná í Muireann. Dá mbreacfá acra páipéir le peann & dubh ní fhéadfá innsint ní b'fhearr do dhéanamh ar thréithe Muirinne. Dá mbeadh sé de mhian agam trácht ar na hamhráin go léir, ní bheadh sé de shlighe agam. Is amhlaidh is deacair ceann aca a mholadh thar an gceann eile. Acht ní fhéadfainn gan luadh do dhéanamh ar na ceannaibh seo leanas mar “tá fuinneamh na cainnte ag rinnce im' chluasaibh.” 1. “Mo mhileadh truagh, mo bhuadhairt, mo bhrón.” 2. A chuisle na héigse éirigh suas. 3. 'Im aonar seal ag ródaidheacht. 22. A dhalta dhil an daithnid libh mo chás anois. 28. Slán is céad ó'n dtaobh so uaim. 48. Cé fada mé follamh gan costas gan cíos ar bith. Amhrán do dhein an tAthair Nioclás Ó Domhnaill nuair a ghoin síobhra cnuic a chapall is eadh an ceann deireannach, & an té ná bainfeadh sé gáire as, ní misde <L 202> dhuit a rádh ná go bhfuil sé tabhartha, nó go bhfuil sé gan tuigsint ar ghreann. Agus tá a lán suilt ins na dánta do sgríobh Seaghán Ó Tuama & an Mangaire Súgach dá fhreagairt. B'iongantach an cion a bhí ag na filí seo ar cheól. Ba chuma aon nídh eile puinn. Sháróghaidís a dtiocfaidh is a dtáinig ar bhinneas. Is baoghal liom gur mó de cheól ná de chiall a bhí 'n-a gcinn. Acht bhí an Ghaedhilg aca ar fheabhas, & tá sí ins an leabhar so fá mar a bhí sí ag a sinnsear gan locht ná salachadh, gan milleadh gan lot. An té is measa Gaedhilg, níor bh'iongnadh liom é go cliste taréis leabhar nó dhó dá shaghas so do léigheamh go mion & go minic, ag sgrúdughadh gach abairt, agus gach focail, ag tabhairt fá ndeara an seóladh atá ar gach líne, an uaim &rl. Agus níor cheart go mbeadh sé mar leath-sgéal ag éinne nach cumas dó an leabhar seo do léigheamh i dtaobh a chruadhacht, mar tá aguisín ag á dheireadh & gheobhfar míniughadh na cruaidh- Ghaedhilge go léir ann. Is cruinn a dhein an fear eagair a ghnó & tá lucht léighte na Gaedhilge go huile fá chomaoin aige & lucht léighte filidheachta go sonrádhach. Tá reamhrádh ag an eaghartóir & ní dóigh liom gur léigheas riamh aon trácht ar na filí Gaedhealacha is mó a thaithnigh liom 'ná é. Innstear an fhírinne ann dom' dóigh-se & ní dhéantar go droich-mhúinte é mar tuigeann an té do sgríobh é do fhilí bochta na haimsire sin agus is cruinn an tuisgint atá aige ar dhálaibh Éireann & ar staid shliocht Gaedheal le linn na bhfilí seo. Níor mhór d'éinne an dá thuisgint seo do bheith aige chum a cheart féin do thabhairt do gach file. Seo sliocht nó dhó as: … B'in é a ndálta go díreach & bheirim m'aonta leis an eagarthóir. “Níl binneas id laoi ná id shean-dán,” arsa an Mangaire Súgach ag tabhairt freagra ar Sheaghán Ó Tuama. Binneas a bhí uatha & ar ndóigh dhá gcoiméadfadh binneas 'na mbeathaidh iad, bheidís beó fós! Níor chuala riamh go ndubhairt file Geadhealach le file eile, “Níl ciall id laoi.” Acht pé sgéal é, is maith an mhaise orainn na dánta so & badh dhaithnid dúinn iad do chailleamhaint. Léirighid dúinn go beacht an saghas saoghail a bhí ann le n-a linn, & canfar cuid aca go deó na ndeor ag na Gaedhil maran rud é go múchfar an treabh. Is iongnadh liom cionnus a sheasuigheann a tAthair Pádraig an síor-obair seo. Ní mór gur luaithe leabhar amuigh aige ná go mbíonn leabhar aile agá shálaibh go dian. Ní fheadar an dtéidheann sé chum suain i n-éan-chor? Mholfainn le fonn do gach Gaedheal an leabhar so d'fhagháil; & na Gaedhil sna ceanntair Ghaedhealacha, ba cheart dóibh siúd na hamhráin do léigheamh cois teineadh istoidhche do na sean-daoine. Raghad fé <L 203> gur bh'fhearr do'n Ghaedhilg é & gur mhór an congna chum a buanaighthe é. BEANN NA LIAG. Gluais. Ní náir, it is no bad (shameful) testimony. Ní móide, not the more .i. they scarcely ever excelled. Casadh, twisting, weaving. Seoladh, style of composition. Táthadh, joining together, putting an idea into as few words as possible. Níor bh'iongnadh liom, I should not wonder if they came as a surprise to, etc. Tuilte, overflowing with. Níor chóir gur lugha, we should not respect them the less. Dona an dáil, a hard state, condition. Ná coiméadthaí, the school was not kept; past hab. auton. Gá seóladh, directing it, in charge. Dá mbreacfá, if you were to use up with writing on. De mhian, as a wish, “even though I wished, etc.” Síobhra, a fairy. Tabhartha, “done up,” spun out. Ba cuma aon nídh, nothing else mattered much. A dtiocfaidh, all that will come. Salachadh, act of staining. Is measa Gaedhilg, who has the worse Irish. Go mion agus go minic, “often and often.” Abairt, a clause, sentence. An uaim, the sound, vowel-rhyming. Nach cumas dó, that he is not able. Aguisín, an addition. Go sonrádhach, especially. Dom dhóigh-se, in my opinion. Sliocht nó dhó, one or two quotations. M'aonta, I agree. Is maith an mhaise orainn, it is well that we … Badh dhaithnid, it would be a loss to us. Maran rud é, if the tribe does not become extinct. Raghad fé, I go bail. — Do cailleadh duine de sna Husseys ón nDaingean i dTráighlí uair. Do chuaidh bean chaointe leis go Tráighlí chun é chaoineadh. Nuair a tháinig sí os a chionn, dubhairt sí: Dá mbeitheá — sa agam ag baile I ndoirín glas an Daingin, Gheobhainn mná donna deasa — Mná finne geala — A dhéanfadh creidhil dá mbasa Anuas os cionn do mhairbh. M. Ó C. —
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
