Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Iasacht Focal san nGaedhilg.
Title
Iasacht Focal san nGaedhilg.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
IASACHT FOCAL SAN nGAEDHILG. Táim déidheanach is dócha mar nár thána trasna ar an IRISLEABHAR i n-am. Is fada cúramach an leitir a láithrigh ó Phádraig Ó Duinnín — an tAthair Pádraig taidhrightear dam — ag trácht ar iasacht focal, ró- fhada chum aon scarta cheart a thabhairt uirthe san leitir bhig ghearra-sa. Aon nídh amháin, ámhthach, is mian liom cheistiughadh: an focal “traen” mar Ghaedhilg ar an mBeurla “train.” Ní féidir a rádh gur Gaedhilg é acht go háirighthe. Cad é an rud é? N'fheadar-sa; acht tá 'fhios an méid seo agam nach féidir é a bhaiste go bráth i seunadh na Gaedhilge. Anois, i dtosach, badh mhian liom a chur i n-úmhail díbh, a léightheóiridhe, nách le fonn miosgaire a dhiúl- tuighim an focal so a ghlacadh (táim ag labhairt ar son dhá mhíle pearsa anois) 'n-ár dteangain; ní headh i n-éan-chor acht trí chol nách focal é go bhfuil bun, bárr ná leath-imeall leis, agus ná sáróghaidh sé na daoine go bráth mar fhocal Ghaedhilge. Taidhsigh- eann sé an-olc ar fad do theangain chómh seanda le n-ár dteangain mar féidir léithi focal ealadhnta i n-éaghmuis “traen.” Acht is measa ná san a thaidhsigheann dúinne (na Gaedhilgeóirí) ná cuireann le chéile agus focal a sholáthar. Ní fuláir nú ní'l brígh na teangan ar fad cuachta fós; má tá, ná moltar feasda í. Ní gádh dul i bhfad ar thóir an fhocail mar ní foluighthe i bhforaois do i n-éan-chor. Tá ag damhas do féin ar na bántaibh agus is olc na fiadhaidhthe sinn ná tagann suas leis. Sid é é “scuain.” Mar thuigim-se an focal “train,” ní'l ann acht nídh nú nídhthe a leanann a chéile i n-ordughadh. Cad atá san “train” a ritheann ar an mbóthar iarainn acht caráistidhe (seo focal fíor-Ghaedhilge leis, agus raghad fé n-a ghlaineacht) a leanann a chéile i n-ordughadh. Cad is scuain ann? — sid í an cheist. Scuain seadh aon nídh nú nidhthe a leanann a chéile i n-aon rian amháin — daoine, lachain, &c. “Cár láithrigh scuain i n-ao' chor?” “Tá lachain as géanna 'na scuain ar línn.” “A leinbh, má chaitheann tú an chloch san id' láimh ar na lachanaibh, brisfhir an scuain.” Tugaim iad-so mar sholuidíbh coitcheanna. Agus ní haon díoghbháil dom a rádh go dtagann an focal scuaine (procession) ó scuain leis. “Feuch air seo?” Feuch ar seo, mhaise. Seo focal atá i mbéalaibh na ndaoine san iarthar fós. “An rabhais ar an bhFeis indé?” “Bhíos.” “An raibh mórán daoine ann?” “Ná bí 'cainnt, a dhuine. Ba gheall le scuaine isteach 's amach ar feadh an lae iad.” An bhfuil so dóthanach? “SEAGHÁN ÓG” <L 131> Táthar ró-dhian ar fad ar an Athair Pádraig. Ní bheadh aon “deighleáil” ag an nGobán Saor le hiasacht le heagla gur “domáiste” a bheidh aige de bhárr a dheighleála. Ní maith leis “searbhfhoghanta,” agus chun na fírinne d'innsint níl cuid de sna searbhfhoghantuidhe ró-mhaith, agus b'fhearra dho gan aon deighleáil a bheith aige leo. Is dócha go gceapann “An Gobán Saor” gur ó Deal a thagann “deighleáil,” acht ní headh, acht ó “dheighil.” Féach ar seo as “Aonach Bhéarnan na Gaoithe”:— “Plucaireacht chainnte aca le saint Ag clainne do dheighilt ó'n árd-bhruidhin.” Tá searbhfhoghanta i mBíobla Bhedel, agus tá “diomaiste” mar Ghaedhilg ar “damage” i bhfoclóir Uí Fhoghludha. BEIRT FHEAR.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
