Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Dinnseanchus.
Title
Dinnseanchus.
Author(s)
Údair éagsúla,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1906
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
DINNSEANCHUS. Cluain, Márta 10, 1906. A Chara, Ba mhaith liom focailín do rádh mar gheall ar a dó nó trí des na h-ainmneachaibh áiteann atá i b“Post-Sheanchas,” an leabhairín is fearr do thaithnigh liom d'ár tháinig amach le déidheanaighe. “Ballinagh — Béal an Átha”. Is amhlaidh d'airigheas- sa sean-daoine Chontae an Chabháin — agus go h-áirighthe duine aca go raibh rud beag Gaedhilge aige, agus blas Gaedhilge ar a chuid béarla — ná Bell-na-neach, & im' thuairim-se is é Béal Átha na n-Each an t-ainm ceart. “Annalore — Áth na Lobhar”. Daoine gan léiginn annso, deir siad “Aan-lore”. B'fhéidir go mba chirte “Áth an Lobhair”. ”Ceanannas (local pronunciation is kan-on'-us).” D'airigheas an rádh so ó shean-fhear i Muileann an Bhata go raibh teanga líomhtha Gaedhilge aige, & ní kan-on'-us adubhairt sé, acht kan'-an-us: “Ceannanus a bhí, Cill Choinnigh athá, & Callain a bheidh” (ar an gcathair is mó san Chontae). “Cill Choinnigh,” adubhairt an fear so (nó “Cill Choinne,” de réir fhuama), agus ní Cill Coinnigh, mar dob' fhearr le Pádraig Ó Cearbhaill a rádh. I g“Cill Mhochuda” mar an gcéadna análuighthear an m. “Cill 'Ochúdha,” adeirthear. “Ahenny — Áth-anna.” Níor airigheas an t-ainm so i nGaedhilg, acht i mBéarla isé Aa-hinny adeirtear i gContae Chille Choinnigh. Gan dobhat tá an t-ainm Gaedhilge ag Gaedhilgeoiríbh Sléibh' Breathnach, mar tá sgéal breágh do bhíodh dh'á innsint annsin ar sheacht n-easbuig do cuireadh chum báis fad ó le Cúntaois Leasa Mhic Thaidhg, agus do h-adhlacadh i roilig Ahenny iad. “Bennetsbridge — Droichead Binéid.” D'airigheas sgéal ó shean-phíobaire dall de shloinneadh Sain- Seoin — Corcaigheach is eadh é, & toghadh Gaedhilgeora, leis — ag tagairt do thairngireacht do rinne Mac Amhlaoibh ar Lord Lisle (nó Lyle) ó cheanntar Mh'Alla. Do chóimhlíonadh an tairngireacht i mBennetsbridge, “Droichead an Bhinéidigh” do thug sé seo air. Ní'l Lukeswell (“Tobar na h-Abha' Duibhe”) i b“Post-Sheanchas” cé go bhfuil tigh posta ann. Lukeswell, Waterford, an seoladh, is dóigh liom. Mise do chara, Le móir-mheas ort, RISTEÁRD Ó SÉAGHDHA. Seosamh Laoide, uasal. [Go raibh míle maith ag fear na litre seo. Ballinagh: Tá ár gcara ag cuimhneamh ar áit eile sa chontae chéadna, .i. Bellananagh. <L 126> Annalore: Is geall le h-“Áth an Lobhair” an chuma ar a gcuala Risteárd an ainm. B'fhéidir an ceart a bheith aige. Ceanannus: Do chualas-sa “kan-on'-us” ó Éamonn Comartún ó Chill Choinnigh. Chuala seisean ag sean- duine éigin é. Tá kan-an-us níos chirte gan amhras. Ahenny: Truagh gan an sgéal soin thíos ag Risteárd. B'fhéidir go bhfaghadh sé féin nó an Crathach é uair éigin. Droichead Beinéid: ó'n Athair Uilliam Ó Carag- áin. Bheadh Droichead an Bhinéidigh comh ceart leis. Lukeswell: Cuirfear sa leabhar fós é le congnamh Dé. — S.L.] Colláiste Chnuic Mheilleirí, Ceapach Chuinn, Co. Phuirtláirge, Eanair 29, 1906. A Laoidigh, a Chara, Is tairbheach taithneamhach tábhachtach an leabhar é an Post-Sheanchas. Is ríogh-mhaith atá sé saothruighthe agat. Acht ní fhuil saoi gan locht. Ar — l.39. Bunbrosna, Rathowen, Co. Westmeath. Tá Bun Brosna, Ráth Abhann. Tá Ráth Eoghain go ceart agat ar l.108. l.33. Balrath, Co. Meath. Baile an Rátha — locht é seo; Co. Westmeath, Bile Rátha — an ceart Féach Annála Ríogh. Éir. A.D. 1488. l.49. Clongowes Wood. Ní fhúil aon chuas san áit. Cluain an Ghabhann d'airigheas ariamh da thabh- airt ar an áit. l.54. Cratloe. Cratsalach atá i nAnnálaibh Uladh. l.64. Dunmanway. Dún Maonmhuighe. Féach Dánta Shéafraidh Uí Dhonnchadha, l. 310. l.85. Kilranelagh. Cill Rannairech atá i nAnn. Ríogh. Éir., A.D. 493. l.84. Kilmore, Limerick. Coill Mhóir (near Conlish barony of Up. Connelloe) atá i nAnn. Ríogh- Éir., A.D., 1581. l.96. The Maze. Tugann Seaghán Ua Donnabháin “An Más” air seo. Féach a chuid litreach i dtaobh Tomhais Chondae an Dúin. Tá Cumann an Leabharlainn chun iad do chlóbhualadh. l.121. Tullycrine. Tulach Crainn atá i nO'Brien's Rental Survey, Vol. XV., Proc. R.I.A. l.124. Woodford. Áth Caille (coille) atá i nAnn Ríogh. Éir., A.D., 1124. Nár lagaidh Dia do lámh ag saothrughadh an tSean- chara. Mise, & meas mór agam ort. Tomás P. Ua Nualláin. Ceist agam ort: Is 'mó áit i dtuaisceart na hÉireann a bhfuil “Calhame” mar ainm air. Cad í an chiall atá leis sin? [Go raibh míle maith ag ár gcaraid. Clongowes Wood: “Cluain an Ghabhann” atá thíos ag Risteárd Tuibear i láimhsgríbhinn 23/L32 R.I.A. Shaoileas go raibh na Fiants ní b'ughdarthásaighe 'ná é, agus Clongoweswood, Clonegoweswodd, &c., aca. Do thugas cúl do'n cheart sa rud so, b'fhéidir. Cionnus thárla go gcuala Tomás an t-ainm? Dhar ndóigh, ní'l focal Gaedhilge san áit. The Maze: Ní raibh an ceart ag Seaghán Ua Donn- abháin. “Meysse” an litriughadh atá i n-Inquisition éigin le Rígh Séarlas. Woodford: “Gráig na Muilte Iarainn” atá ag Gaedhilgeoiríbh Chontae na Gaillimhe ar an áit seo. Is dócha go raibh dhá ainm air agus go bhfuil an sean- ainm caillte sa Ghaedhilg. Balrath: “Bile Rátha” an ceart gan amhras, acht is dóigh liom go dtáinig “Baile” i bhfeidhm san ainm sa deireadh thiar. Ní bheadh “Bal-” sa Bhéarla, acht muna mbeadh sain amhlaidh. Tá an ceart ag Tomás Ó Nualláin sa chuid eile dhíobh. Do imthigh dearmad orainn i dtaobh “Cill Rannairech.” Do léigheamar é i “mBorumha Laigh- ean.” Gheobhaidh Tomás “Creatshalach” i “Mórthim- cheall Érenn do rigne Muirchertach mac Néill.” Calhame = Cáil Shéim .i. cuid Shéamuis nó Cál Shéim i cabáiste Shéamuis? Chualamar “rásaí Cháil Shéim” i dTír Chonaill. — S.L.] Cnoc Meilleirí, Ceapach Chuinn, Feabhra 6, 1906. A Chara, I dtaobh an Phost-Sheanchasa — l.20. Ahascragh. Ath Eascrach Cuan (ní Cuain) i n-Annálaibh Uladh, 1307. l.22. Artane. Ard-aidhin. A.U., 1534. l.33. Baltinglass. Bealach Conglais. A.U. 1163. l.33. Balrath. Bil (Bile) Ratha. A.U. 1488. Tá Balrath i Midhe & ceann eile i nIarmhidhe. l.24. Ballaghaderreen is in Co. Mayo except for the P.O. l.40. Clonard in Félire Aengusa, May 26. C. Ard. l.104. Oola is in Tipperary. l.95. Malahide. Baile Átha Thid. A.U. 1375. l.41. Carlingford. Carrlongphort, A.U., 1214. Cáir- linn, A.U., 1511. l.81. Killala. Cell (Cill) Aladh. A.U., 1275. l.82. Killeeshal. Cill Ísiol right. A.U., 1527, and Sol. l.84. Kilmore, Armagh. Cill Mór Enir. A.U., 1251. l.85. Kilsheery is in Co. Tyrone. l.85. Kiltoom, spelt Cell Tome. A.U. 751. l.48. Clogher, Tyrone. Clochar Mac nDaimhean, Clochar Mac Domheni. A.U., 770, &c. <L 127> l.114. Solloghead. Salcuait in Cormac's Glos. Sail Cóit in Four Mast. A.D. 1602. l.97. Moneymore. Móin Mhór Doire Lothair is right. A.U. 563, 727. l.64. Dungiven. Dún Geimhin. A.U., 1207. l.77. Inishcrone. Eiscir Abhann, A.U., 1512. l.91. Lisalway. Lios Shealbhaigh. A.U., 1340. l.67. Fahan. Fathan, not Fathain. A.U. 762; also Othan, A.U., 725. l.69. Garadice, Co. Leitrim. Garradice Lake is Lough of Finn-Mágh in A.U., 1418. Mise & meas mór agam ort. Tomás P. Ua Nualláin. [Táim buidheach de Thomás Ua Nualláin. Artane: Ní féidir gur bh'ionann “Árd Aidhin” & Artane, agus Tartaine sa tSean-Bhéarla ar an áit. Baltinglass: Sean-ainm is eadh “Bealach Conglais.” “Mainistir an Bhealaigh” an t-ainm déidheanach. Malahide: Ní haon áit amháin “Baile Átha Thíd” & Malahide. Tá Molaghyde sa tSean-Bhéarla, & is deimhin gurab ionann sain & “Mullach Íde.” Ní haon áit amháin Carrlongphort & Carlingford. “Cáirlinn” atá i mbéal Gaedhilgeoirí Chuailnge go dtí indiu féin. Dungiven: Tá Dún Geimhin trí mhíle i dtaobh theas de Bhaile an Mhullaigh (.i. ainm an Bhaile Mhóir go dtugaid Béarlóirí Dungiven air go tuathalach). Inishcrone: Táim ag feitheamh le sgéalaibh ó'n Dochtúir Seaghán Mac Enrí i dtaobh na háite seo. Clonard: Cluain Iorairda bhí riamh ar an áit ba cháileamhla dhíobh. Tá áiteanna eile ann go mbain- eann “Cluain Árd” leo ó cheart. Ná déintear dearmad air seo: Ní ceart do cuireadh síos gach aon chéadnughadh i nAnnálaibh Uladh nó i dtéxannaibh eile nach é. Is minic ha heagarthóirí amugha — S.L.] Má bhíonn tú súighte brúidhte marbh tnáithte Ó shughadh na n-ubhall gcumhra 's an an leanna láidir, Glac-se chughat, má's fiú leat teacht it shláinte, Ruibe dhe chlúimh na cún soin lá 'r n-a bháireach. Ar theacht an Talbóidigh i nÉirinn i n-aimsir Ríogh Shéamuis adubhrathas:— Cé d'fhásadar táimh-fhir na tairbh-fheóla le ládus an chárta go hana-bhóineach, Dar Pádraig is fear liom 'ná an seana-chóta N-a shláinte mar tháinig an Tálbóideach. Neach is díomhaoine ar domhan, Má's fíor d'iúl na healodhan, Mac brughaidh ar mbreith ar rath ler cumhain bheith n-a bhodach.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
