Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Nua-Litridheacht.
Title
Nua-Litridheacht.
Author(s)
Ó Riain, Seán,
Composition Date
1904
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
NUA-LITRIDHEACHT. -- Paróiste na Tuaithe, Co. Cheatharlaigh, Samhain 2adh, 1904. A Fhir Eagair, a Chara, 'Sé is deallrathaighe nach mór dham a chur i n-umhail duit, ar an gcéad dul síos, nach ró-fhada dham 'om chomhnuidhe i nÉirinn, acht dá fhaid agus do bhíos im fhánuidhe uaithe, níor theip riamh ar scéaltha a gluaiste dhom' shroisint. Sa chuma n-a bhfuil fé láthair, níl amhras nár bh'fháidh riamh go dtí an té a thuarfadh go cruinn dúinn, cad tá i ndán di i mbroinn an trátha anonn. Is follus do gach éinne go bhfuil an tír seo go mór i ndíth-shláinte anma; cuid dá clainn gá tréigean go neamh-thrócair- each, neamh-shuimeach, agus ag taisteal go fuadrach thar muir agus thar machaire uaithe d'fhonn sligheadh bheathadh a bhaint amach dhóibh féin i gcathrachaibh na móir-chríoch i gcéin. Agus an fuighlach suarach dhíobh a fágtar annso sa bhaile, dá dhéine agus dá imnidhthighe agus a shaothruighid ar son saoirse a ndúthchais, is eadh is mó is tuigsionnaighe dhóibh, na mílte galar cuirp agus intleachta atá gá cur fé chois agus gá coimeád siar ar bhealach a leasa. Oirfidh leigheas fé leith do gach uile ghalar aca so fé leith; acht ar a liacht cumann agus connradh atá dá gcur ar bun 'n-ár linn-ne, ní baoghal go ndéanfar faillighe ar chosc do chur leis an uile ghalar aca so, agus má dheinimíd bheith go foidhneach fulaingtheach le n-a chéile, cuirfidh úr- bholaidh an Aithbheodhuighthe seo, ruagairí reatha ar an bhfeochadh úd, atá go ró-fhada ag déanamh bagartha ar bheathaidh na Fódla. 'S‚ is deallrathaighe go ndéarfar liom: cad é an fagháltas dúinne é, bheith gár <L 696> ndeighilt ó n-a chéile, ar an gcuma so? Nár bh'fhearrde dhár ndúthchas é, dá ndein- imís cur le n-a chéile i n-aon mhór-chumann comhachtach amháin, agus annsoin b'fhéidir go bhféadfaidhe na hiol-ghalair a leigheas diaidh i ndiaidh? Sidé mo fhreagra ar an gceist seo, agus gan eagla a shéanta orm: ar an gcéad dul síos ní fhéadfaidhe náisiún do chur ar bun agus do choimeád ar siubhal go sláin- teamhal ag lucht do bheadh comh-aigneach ins gach nídh. Rud eile. Caithfar atharrach aigne agus atharrach intinne agus atharrach smaointe do bheith le fagháil i measc lucht stiúrtha náisiúin chun é dhíriughadh ar an mbóthar ceart. Acht ag tagairt d'Éirinn bhocht, ní mór ná go bhfuil sí i gcuma do-léighiste le neart faillighe agus fill-bheart. Tá easba oideachais náisiúnta go ró-mhór i ngábhtar ar a clainn. Sidé an galar is nimhnighe atá ag cur uirthe. Gaedhealuighthear oideachas na tíre, agus beidh rith an ráis ag clannaibh Gaedheal i nÉirinn feasta. Tá aon nídh amháin, dar liom-sa, ag cur go dian i gcoinnibh Chonnartha na Gaedhilge; sé sin, go measann, urmhór de lucht labhartha na Gaedhilge, go bhfuil sé de phríbhléid aca, de bharr a gcuid eolais ar an dteangain, bheith go ró-ughdarthásach uaireannta, ins na nidhthibh seo bhaineas le hobair saothruighthe na Gaedhilge. Is maith agus is fóghanta an nídh é, a bharamhail féin, do bheith ag gach éinne, agus í thabhairt uaidh go fonnmhar agus go macánta, acht is leamh 'on té a ghlacfadh éad agus doicheall, nuair ná géilltar dhá thuairim féin. Is eól dúinn uile, an tréimhse fhada fuilteach, atá curtha dhíobh ag clannaibh Gaedheal i nÉirinn. Is mór go léir mar ar cuireadh i n-iargcúldhacht sinn, de dheascaibh oideachais agus neamhspleádhchais do shéanadh orainn. 'Sé tosadh na n-ain- dlighthe seo, ná gurab ar an dream is bochta agus is suaraighe tabhairt suas atáthar ag braith, chun teanga, agus béasa na tíre do thabhairt thar ais go slán neamh- thruaillighthe arís. Nach follus do chách gur treabh iad so, atá gabhtha thar an uile shaghas cruatain agus céasta agus aindlighthe diabluidhe agus an mbeadh sé de dhíthchéille ar éinne nó de éadan air, a rádh, gur daoine iad d'fhéadfadh suigheamh dlighthe agus nuaidh-litridheacht do cheapadh agus do chur ar siubhal? Is ar éigin go bhfuil d'eolas ag an dtuathach choitchiann ar ghluaiseacht na linne seo, ná de dhúil aige ar fhios d'fhagháil ar na ceisteannaibh seo go bhfuil géar-bhaint aca leis an dtír seo, acht amháin, go mb'fhéidir gur chlos dó, trácht dá dhéanamh ortha. Do thárla dham bheith ar cuaird i gconntae áirithe i nÉirinn tá corruigheacht agus ráithe ó shoin anois ann, agus ar léigheadh páipéir nuaidheachta na conntae dham, chonnac go raibh colamhan Gaedhilge ann. Do chromas ar í léigheadh, agus cad do chífinn ann acht an seana-scéal tnáite úd mar gheall ar an mbuachaill aimsire do ráidhtigh leis an bhfeirmeóir, agus gur dhein an feirmeóir bob a bhualadh ar an mbuachaill toisc nár thug sé muic-fheoil dó i gcóir a dhinnéir. Ní hé sin an chuid ba mheasa dhen sceal acht an chuma gur innseadh an eachtairín seo, agus a shoiléire dham an fhaid agus táim annso, gurab amhlaidh a bhíonn ins gach éan- aiste Gaedhilge beagnach - gur dóigh le daoine ar a ghairbhe agus a deintear cur síos ar na heachtraíbh seo, ná raibh sé de chúram ar lucht a scríbhte, acht gan leigint don náire do dhuine aistriughadh a dhéanamh ortha i n-éin-teangain eile. <L 697> An amhlaidh a mheastar ag urmhór dar scríbhneóiríbh ná féadfaidhe seana-shaoghal na nGaedheal i nglas-iathaibh na Fódla do chur i dtuigsint dúinn, gan muc nó bacach nó bochtán eigin eile do thabhairt isteach mar fhinné fhírinneach ar an scéal; nó an amhlaidh atá ceapaithe aca ar mhuinntir na hÉireann do chasadh thar ais ar bheathaidh a n-aithreach, agus gan a mhalairt de shaoghal a thabhairt dóibh acht ré na muc is na mbacach? An é a bhraich gan lionn é súil a bheith againn go bhfeictar trácht dá dhéanamh sa Ghaedhilg ar cheisteannaibh choitchianna na tíre, agus iarracht dá dhéanamh ag lucht scríbhte ar dteangan chun a nuaidh-litridh- eachta d'árdughadh? Ná beireadh éinne leis, ámhthach, gur dóigh liom-sa, go bhféadfaidhe nuaidh-litreadheacht do cheapadh i n-éaghmuis na scéalta grinn agus na sean-eachtraidhe seo atá i mbéalaibh na ndaoine; acht is tuigthe dham gur aois í seo go dtéidhtar i dtuirse le n-a leithéid, agus go gcaithfear litridheacht in-léighte do cheapadh 'n-a bhfaghfar roinnt mhaith saoghal- tanachta ciallmhaire meascaithe tríthi. Is eól do ghach éinne ná mairfidh a mhalairt sa ré nua so, agus go gcaithfar é sholáthar i n-am, pé mí-thaithneamhaighe agus a bheidh sé dhon tuathach go fóill. Is baoghal liom, a fhir eagair, go bhfuil im- thighthe thar fóir atam ar an IRISLEABHAR; acht má's nídh é go mbeir-se toilteanach, b'fhéidir go bhfaghadh an cleite an lámh uachtair orm, agus go gcloisfeá uaim arís. Mise agat, Seán Ó Riain __ A Sheáin Uí Riain, a chara: Is maith linn do litir d'fhagháil. Táimid ar éin-intinn leat san méid a deirir i dtaobh oideachas na tíre. Sí an cheist mhór anois í, agus go dtí go mbeidh sí socair do réir mar is maith linn ní fuláir leanmhaint di moch déidheannach. In' fhochair sin táimíd ar éin-intinn leat i dtaobh mhalairt tuairime. Is cuma cad déarfaidh éinne, badh bheag orainn an té ná beadh sé de mhisneach ann a thuairim a thabhairt uaidh go fonnamhar agus go neamh- spleádhach. Ar an dtaobh eile dhe, badh lugha ná soin ár meas ar an té a leanfadh dhá thuairim féin i gcoinnibh guth na hÉireann. Acht ní túisce thagrair do litridheacht ná go dtosnuighir ar thiomáint ar cos i n-áirde. Ní'lir sásta le fás ár nua- litridheacht, ná ní maith leat breis de sheana-scéaltaibh na tuaithe. Féach anois, a Sheáin. Deich mbliadhna ó shoin is eadh cuireadh Connradh na Gaedhilge ar bun. Go dtí soin níor cuimh- nigheadh ar nua-litridheacht. Anois, tá "Séadna" againn. Tá "Eochaidh mac Ríogh 'nÉirinn" againn. A ndeirir linn nach litridheacht iad? A ndeirir linn nach seana-scéalta iad? Deirimíd-ne let thuathach-sa leanamhaint dá scéalta, agus tuilleadh aca a thabhairt dúinn. Gheibhmíd ionnta ar éan-chuma, rud atá go mór i n-easnamh orainn, .i. cainnt mhaith nádúrtha. Tiocfaidh, uair éigin, fear déanta na litridheacht; léighfidh iad; agus cuirfidh crut na litridheaet ortha, fé mar dheineadh le "Séadna" is le h"Eochaidh." Dá mbeadh Árd-oideachas oireamhnach Gaedhealach againn, do thiocfadh litridheacht fhóghanta gan moill. Árd-scoil Ghaedhealach; árd-scoil n-a mbeidh ealadhnta is teang- thacha dá múineadh ann tríd an nGaedhilge sin é an rud atá uainn. D'oirfadh dhúinn litridheacht a cheapadh. D'oirfadh dhúinn déantúisí a chur ar bun. D'oirfadh dhúinn <L 698> máighistrí Gaedhilge do sholáthar. Dá gcurtaoi árd-scoil Ghaedhealach ar bun anois bheidís siúd go léir, agus rudaí nach iad, againn i gceann deich mbliadhan eile. Do gheobhadh do thuathach-sa, a Sheáin, tabhairt suas ann a mhúinfadh dhó cionnus slacht a chur ar a scéal. Acht ná bímís ag braith ar an Riaghaltas ná ar ar nUaisle bréige ná ar lucht tábhachta chuige seo. Táid siad-san bodhar balbh, agus dall leis. Caithfimid féin an gnó a dhéanamh. Badh mhaith linn tuairim léigh- theoirí éigin den IRISLEABHAR d'fhagháil. F. an I. TAGRA. Fánuidhe, a rambler, wanderer. Scéalta a gluaiste, tidings of her progress. Sroisint, to reach. Níor bh'fháidh riamh go dtí, he who … would be a prophet. Neamh-shuimeach, heedless. D'fhonn sligheadh bh., for the purpose of winning a livelihood. Fuighlach suarach, an insignificant remnant. Da dhéine, the harder and the more diligently. A liacht, the great number of societies. Ruagairí reatha, rout, scattering. Cadé an fagháltas dúinn, of what advantage to us. Deighilt, division, separation. Iol-ghalair, many diseases. Eagla a shéanta orm, afraid to confess it. Comh-aigneach, of one mind. Ní mór ná go bhfuil, she is almost. Do-leighiste, beyond cure. Fill-bheart, a traitorous act. Is nimhnighe, most venomous. Gaedhealuighthear, let it be Gaelicised. Príbhléid, a privilege. Go fonn(a)mhar, joyfully, willingly. Leamh, foolish, silly. Doicheall, umbrage, churlishness. Iargcúldhacht, remoteness. Do shéanadh orainn, to be kept from us. Neamh-thruaillighthe, unstained. An mbéadh sé de díthchéille, would anyone be so foolish or so rash. Gluaiseacht na linne seo, the progress of this age. Corruigheacht agus ráithe, over three months. Colamhan Gaedhilge, an Irish column. Bob a bhualadh, to play a trick on. Deintear cur síos, .i., are written, related. Ní raibh sé de chúram, the only thing troubling the writers was. Finne fhírinneach, true testimony, witness. Braich gan lionn, vain hope. Ná beireadh, do not imagine. Is tuigthe dham, I must understand, I am forced to conclude. Go dtéidhtar, that people grow tired. In-léighte, fit to read. Sa ré nua so, at the present time. Pé mí-thaithneamhaighe, however unpleasant. Ar cos i n-áirde, at a gallop. Breis de shean-scéaltaibh, too many old stories Árd-oideachas, University Education Ealadhnta, sciences Lucht tábhachta, people of wealth.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
