Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Cleamhnas.
Title
An Cleamhnas.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1904
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
An Cleamhnas "An Craoibhín" do scríobh. [ar leanamhaint] NA DAOINE. Cáit (cailín óg). Máthair Cháit. Athair Cháit. Seághainín (dearbhráthair óg do Cháit). Diarmuid (atá i ngrádh le Cáit). Peadar Ó Giobaláin (sean-fhear). Amharc. (Cisteannach tighe feilméara. Tá dorus an tseomra ag bun an chisteannaigh. Tá fuinneóg ins an taoibh chlé. Tá an Mháthair agus Seághainín 'san gcisteannach leó féin). [Cluintear glór árd agus díospóireacht istigh.] M. — Buidheachas le Dia, tá tú sábhálta. … Acht ní'l … ní'l … Ó! Tá sé ag tabhairt na sean-chránach uaidh 'n-a dhiaidh sin. Go deimhin níor shaoil mé go raibh sean-Pheadar chomh fial sin … Óra! a Cháit, a mhúirnín, tá siad a' rádh go bhfuil an cleamhnas beag nach déanta. C. — Beag nach déanta! Ochón go deó! M. — Ó! Mhuire, Mhuire! Cad é an rud iarrfas sinn air nach dtiubhraidh sé? Cad é an rud is mó chuireann sé suim ann? D. (go searbh.) — 'Sé an poitín an rud is fearr leis, ar an domhan — leis féin agus leis an mbolgadán de mhac atá aige. Gráin go deó ar an mbeirt aca. M. — Poitín! Ó, nach mise an t-amadán. nár chuimhnigh air sin roimhe seo! Cuirfidh. mé faoi d'athair, a Cháit, an tsean-still d'iarraidh air. Dá mbeith sé dul isteach i bhflaitheas amárach, agus an tsean-still do ghreamughadh san dorus, ní rachadh sé isteach 'n-a héagmais. O! Tá siad ag éirighe … Tá siad ag teacht isteach annso. Gabh bhfolach, a Dhiarmuid. Ná leig dóibh thú fheicsint. D. — A Cháit, a stóir, tarr amach chugam annso; agus béidh misneach agam, acht thusa do bheith i n-éinfheacht liom. C. — Tiucfad, a Dhiarmuid. Béimíd ag éisteacht fá'n bhfuinneóig. Ó! a mháthair, déan do dhichioll anois nó riamh. [Gabhann sí amach chuige.] M. — Seo iad! [Fosgailtear dorus an tseomra, agus tagann an bheirt fhear amach.] An tATHAIR. — A Mháire, tá 'ch uile shórt ag dul ar aghaidh go breágh linn. Tá an cleamhnas déanta, nach mór. Tabhair deoch dúinn, agus críochnóchamaoid é. PEADAR. — Tá, a Mháire. Tá 'ch uile rud socruighthe anois, thig liom a rádh. M. — Tá fhios agam cad é atámaoid féin 'á thabhairt le Cáit; innis dam anois cad é an chaoi ar shocruigh Peadair leat, a Phádraig. [Cuireann DIARMUID agus CÁIT a gcloiginn isteach ar an bhfuinneóig ag éisteacht. Sméideann an Mháthair ortha agus cuireann sí a méar ar a béal, nuair nach bhfuil an bheirt eile ag dearcadh uirri.] A. — Fan go fóil anois, go gcuimhneóchaidh mé ortha. [Tosuigheann sé ag cómhaireamh ar a méaraibh.] Tá sé ag tabhairt an mhóin- fhéir mhóir agus Gort an Chapaill le Peadar Óg. Sin Gort an Chapaill mar bhí sé sul ar atharruigh sé an claidhe, sular chuir sé a leath isteach le Páirc na mBó. Agus, a dó, atá sé ag tabhairt an bhainc mhóna atá aige ar an gCnoc Salach, agus ní holc an banc é. Agus, a trí, tá sé ag tabhairt an tsean- ghearráin bháin le dul faoi an gcárr Dia Domhnaigh, agus leis an móin do tharraing a-bhaile. Agus, a ceathar, tá sé ag tabhairt <L 473> na móna go léir atá aige ar an tsráid do'n lánamhain. Agus, a cúig, tá sé ag tabhairt na bprátaí atá aige ins an sgioból; tá oiread is tonna ann. Agus, a sé, atá sé ag tabhairt cuinneóige agus feircín ime. Agus, a seacht, tá sé ag tabhairt na sean-chránach. [Ag gáire.] Dubhairt mise leis nach raibh dadaidh do chongbhóchadh an lánamhain óg ó imreas chomh maith le bheith ag freastal ar an tsean-chráin. 'Nois, a Mháire, cad deir tú? M. (go mí-shásta, mar 'dheadh)— Agus an é sin an méid! An Bheirt Fhear (agus iongnadh orra). — "An é sin an méid!" A. — Cad chuige deir tú sin, a Mháire? An ndearnaidh mé aon rud as bealach? Ar dhearmad mé aon phioc? M. — Ní headh, acht is é Peadar Ó Gioba- láin annsin do dhearmad tairgsint ghean- amhail do thabhairt duit-se. P. — Tairgsint gheanamhail! Nach bhfuil mé fágtha lom, agus an méid do thug mé dhaoibh. An é mo chroicionn do bheitheá ag iarraidh a bhaint anuas de mo chnámhaibh. M. — Agus nach dtug Pádraig féin a lán uaidh, mar an gcéadna? Budh chóir dhó bheith ag fághail ruidín bhig éigin dó féin, agus é ag cailleamhaint a chailín óig, agus an oiread sin airgid léi. A. — Fíor dhuit, a Mháire, ní bheidh mórán sóláis agam as so amach, agus mo chailín beag imthighthe uaim. [Triomuigheann sé a leath-shúil. Cluintear srannfartaigh ag an bhfuinneoig. Im- thigheann ceann CHÁIT agus ceann DHIAR- MADA, do bhí sáighte tríd an bhfuinneóig, as amharc.] Cad é sin? M. — Ó! an rógaire cait úd atá ag an bhfuinneóig. Huis! huis! Gabh amach as sin, a chait! M. — Sé r'd a bhí mé 'un rádh, a Pheadair, nár mhór dhuit an tsean-still atá agat ar an bportach do thabhairt isteach san margadh, agus annsin d'féadfadh Pádruig lámh a thabhairt do'n lánamhain ag déanamh an uisge-beatha, agus do bhainfeadh sé an t-uaigneas dé. Béidh sé uaigneach feasta, an créatúir, gan a chailín óg. Tabhair an still dó, agus b'fhéidir go gcuirfeadh sé meisneach ann. Peadar. — Diabhal baoghal orm! Ní thiubh- rad pioc dé. Ní dáríribh atá sibh ag iarraidh mo stille orm! Ná saoil, go bhfuighidh sibh í. An iomarca atá pioctha agaibh asam cheana! A. — M'anam a Dhia! a Pheadair, ná bí crosta. Ní fiú mórán an tsean-still, agus tá sé chomh maith dhuit a thabhairt isteach san margadh - mar aguisín, tá's agat - agus sásóchaidh sé Máire. Déan, agus béidh an cleamhnas réidh. Seo mo lámh dhuit nach n-iarrfaidh mé aon rud eile ort, beag ná mór. [Sáithtear an dá chloigionn isteach an fhuinn- eoig arís, ag éisteacht. Bagrann an mháthair ortha.] Peadar. — A Phádraig, shaoil mé riamh go dtí anocht gur fear cóir do bhí ionnat. Shaoil mé gur duine fialmhar fairrsing thu. Acht, m'anam ó'n diabhal anocht agus ní ó Dhia! níor stop tú ó tháinig mé isteach acht do mo phiocadh agus do mo réabadh agus do mo streachailt agus do mo tharraingt ó chéile. Níor fhág tú aon rud agam acht an teach agus na ceithre ballaí. Tá mé sgriosta, rob- álta, agat. Agus ní dhéanfadh an méid sin bhur ngnó, acht sibh a bheith ag iarraidh mo stille orm, nuair tá fhios agaibh go maith gur fearr liom í 'ná an teach féin. Tá mé beárrtha, feannta, pioctha lom agaibh! M. — Ó, a Thighearna! Éist leis anois, a Phádraig. Cad é an mhaith atá i n-a shean- <L 474> still. Ag tógbháil clampair atá sé. Ní shásóchainn é anois gan an tsean-still do bhaint dé. An gcluin tú é, a Phádraig? Thug sé cráidhteachán ort! Athair. — Cad é seo atá in do cheann, a Pheadair? Ná bíodh fearg ort. Ní thug tú cráidhteachán orm! Ní féidir go dtug tú cráidhteachán orm. Peadar [ar buile]. — Thugas! cráidhteach- án agus préachán leis, agus bhéarfad ort arís é, nó ar aon duine eile nach bhfuil sásta le trí cheathramhna de mo mhaoin shaoghalta do bhaint díom, gan mo still bhreágh áluinn d'iarraidh orm. M. — Ó, a Phádraig, éist leis anois! A. — Ara! bíodh ciall agat, a dhuine. P. — Ní bhéidh ciall agam! Tá mé ar mire agus ar buile, agus ar dearg-bhuile! mo stillín d'iarraidh orm! An still a bhí ag mo sheacht sinsir rómham. An still a chaill athair mo shean-athar a bheatha leis; an still a thug deoch ar leabuidh a bháis dom' shean-athair; an still a bhí ag m' athair féin gur báitheadh é san oidhche ag teacht a-bhaile léi, agus an still atá agam-sa ariamh ó shoin, agus do dhéanann dam uisge beatha chomh maith agus chomh milis agus do gheobhfá i gcúirt na Bainríoghna é; an still a bhfuil copar i n-a bhun agus miotal i n-a bhárr agus 'ch uile alt innti chomh mín agus chomh sleamhain le coinlín; an still do bheannuigh an naomh do bhí ins an tír seo fad ó, na céadta bliadhain ó shoin; an still a bhfuil de bhuaidh innti nár gabhadh í le gauger, ná le peeler, ná le haon duine eile ariamh, agus nach ngeobhthar choidhche; an still a chuir ar meisge mé trí chéad uair gan tinneas builg ná cinn do chur orm; an still nár chlis an t-uisge beatha ariamh uirri, acht é theacht amach aiste chomh milis le bainne ó'n mbó. Agus tá sibh-se dá iarraidh sin orm! Acht cuirim mo dhubhshlán fúibh araon, a Pháidín na smaoise, a chráidhteacháin an mhí-ádh, a ghaduidhe gan náire! M. — Ó! a Phádraig, an leigfidh tú sin leis? A. — M'anam ó'n diabhal, a Mháire, ní fhéadaim é sin do sheasamh. [Iompuigheann sé go feargach ar Pheadar.] A bhuilg mhóir, a ghoile go muinéal, a shean-phótaire ar mire, a ropaire an ólacháin, a Pheadair na Sróna, gluais leat láithseach. Acht go bhfuil mé in mo thigh féin do leathnóchainn an tsrón dearg sin ar do chab mór. Gabh amach as so, nó brisfidh mé do mhuinéal! 'Mach leat, nó … Bhfuil tú 'g imtheacht? P. — Tá mé ag imtheacht, a Pháidín shalaigh, an bhéil mhóir chabaigh, a rógaire ghaduidhe, agus nár bh'fhearrde go deó thu. Nuair bhéas tú ar leabaidh do bháis go maithfidh Dia dhuit do ghoid 's do robáil. Acht go bhfuil do bhean i láthair, ní fhágfainn oiread agus órlach de'n chroicionn ar do chorp gránna nach mbuailfinn chomh dubh leis an áirne. [Preabann sé amach an dorus.] A. (d'á leanmhaint, ag glaodhach go hárd 'n-a dhiaidh) — Gabh a-bhaile anois, agus nár fheiceam do phluc bulgóideach, ná do shrón mhór dhearg, ná do cheann cam carrach go ceann seacht mbliadhan. Rith leat anois. [Cailltear a ghuth ins an oidhche.] D. [agus a cheann tríd an bhfuinneóig] — Míle buidheachas le Dia! Támaoid sábhálta. M. — Amén. Tigidh isteach anois. Tarr isteach, a Cháit, a chuisle! Dubhairt mé leat go ndéanfadh do mháthair an gnó! [Tagann siad isteach tríd an dorus, lámh ar láimh.] D. — A! a Cháit, a stóir, tá tú sgann- ruighthe! <L 475> C. — Bhí mé sgannruighthe, a Dhiarmuid; acht tá mo mhisneach agam arís. M. — Tá tú sábhálta agam, a mhúirnín. Bíodh muinighin agat as do mháthair i gcómh- nuidhe. A. (ag filleadh)— An sean-steangaire! An bolgadán gránna! An meisgtheóir gan náire! … [Féachann sé Diarmuid agus Cáit le chéile.] Créad é seo? M. — Ó! a Phádraig, seo Diarmuid Ó Riain do tháinig isteach ag iarraidh Cháit dhó féin, agus go deimhin ní shásóchainn an sean- bhrúid úd í thabhairt d'á mhac anois! Tabhair do Dhiarmuid í. Agus, chor leis sin, tá grádh aca d'á chéile. Dubhairt mé é sin leat. Agus tá fiche acra de'n talamh is fearr san bparáisde ag Diarmuid. C. [dá caitheamh féin ar bhrollach a athar] Ó! a athair, déan, tá grádh againn d'á chéile A. — Ní thiubhrainn thú do'n spreallaire úd, Peadar Óg Ó Giobaláin anois, dá mbeith gach póca dá bhfuil aige ag pléasgadh leis an ór. Seó, a Dhiarmuid, glac í, agus mo bheannacht léi [leis féin] … cráidh- teachán! préachán! an sean-ghliogaire! … C. — Ó! a athair, tá an sonas orm anois. M. [ag sméideadh a súl ortha] — Seadh, a pháistí, ó tá an t-athair toilteanach racha- maoid go dtí an sagart anocht, agus socróchamaoid leis. Ní bhéidh aon fhearg air nuair chloiseann sé an gnó atá againn leis. [Le Diarmuid.] Amach libh, nó b'fhéidir go dtiocfadh aithreachas air nuair fuaróchadh sé. [Imthigheann siad i dtriúr amach. Téidheann an t-athair go dtí an bórd. Dóirteann sé amach gloine phoitín. Blasann sé é, agus blasann sé arís é, agus é ag allabhair leis féin.] A. — Ní bréag dó a rádh go ndéanann an still úd poitín mhilis. Go deimhin níor bh'olc liom í. Dá mbeith sí agam féin mar aguisín! [Ritheann Seághainín isteach. Caitheann sé é féin síos cois na teineadh, agus sgairteann sé ar gáiridhe.] S.- Ó! hó, hó! - Ó! hó, hó! A.- Cad tá ort, a mhic? S.- Óra, a athair! Óra, a athair! [Ní thig leis labhairt le neart gáire.] A.- Ara, cad tá ort? Stad agus labhair linn. S.- Ó! hó, hó! Tá na peelers t'reis an still a bhí ag Peadar Ó Giobalain d'fhagháil san bpurtach; tá sí aca anois; agus tá siad a' rádh, an té ar leis í, go gcuir- fidh sé an oidhche thairis ins an bpríosún i nGaillimh, má bhéireann siad air. Ó! hó, hó! - bhí mé ar chúl an tuim agus mé ag éisteacht leó. A. (Tuiteann an gloine as a láimh agus bristear é)- By gob! CRÍOCH Gaedhil na Mumhan flathach, feólmhar, feas- tach, fíonmhar, daoindeach, mórdhálach. Gaedhil na Laighneach, faobhrach, nimhneach, fialmhar, gleusmhar ceolmhur, daoin- neach, connagharach. Gaedhil na gConnachtach freachmhar, focal- líomhtha, gasta, deagh-labhrach. Gaedhil na nUltach bronntach, tabharthach, neartmhar, cabharthach, neamh-sgáthmha- rach. (As sean-leabhar)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
