Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ar Thórramh Sheana-Shéamuis - II.
Title
Ar Thórramh Sheana-Shéamuis - II.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
AR THÓRRAMH SHEANA-SHÉAMUIS. II. Nuair bhí an Choróin Mhuire ráidhte d'im- thigh formhór na ndaoine a-bhaile. Ní raibh gleó na tuairt ag imtheacht aca. Is amhlaidh do shleamhnuigheadar leó 'n-a nduine is n-a nduine, agus níor mhothuigheamair go raibh an teinteán breac-fhollamh. Níor fhan ann, taobh 'muigh de lucht a' tighe féin, acht na comhursain ba ghaire dhóibh agus daoine muinn- teardha. "Druididh le chéile," arsa fear a' tighe, "agus téidhidh i ngaobhar na teine. Beidh an oidhche ag dul i nglaise as so amach." Do dheineamair rud air, agus d'éirigh an seanduine a bhí i bhfeidhil an tobac fan na hoidhche cois an drosúra agus do shuidh sé i n-ár measg. Seanduine beag suarach le féachaint air do b'eadh é, agus sronán ann. Ní thuisfeadh éinne an uair sin do gur bh'é a dhírigh liathróid ins gach aon bháire comórtais do himreadh sa phóroiste le fiche bliadhain le n-a linn. Dob é ar a shon-san, agus is air dob fheárr a dhíol é. Bhí tapa an chait ann, agus é chómh cruaidh le hiarann. "Tá leath-chumaig déanta againn ar Dhiarmuid Óg," - b'id í ainm an tseanduine bhig, - arsa fear a' tighe. "Ní hé amháin go bhfuil a chosa 'n-a lic oidhre ó bheith ar aghaidh an dorais isteach, acht bhí sé ró-fhada síos uainn chun na sgéalta breághtha bhí ar siubhal ó chianaibh a chlos." "Tá baoghal mór orm, go deimhin!" arsa Diarmuid. "Agus i dtaobh na sgéal- ta, níor chailleas focal díobh ó thúis go deireadh. Sé bhí agam dá chuimhneamh nuair chualadh na cruadhtain go léir dá léiriughadh ná raibh ionnta uile acht neamh-nídh seachas an t-anaithe do fuaras féin i gCnoc na Léime mórán bliadhanta ó shoin. "Is ar na Muillíníbh i bParóiste an Bhonáin thuaidh annso," arsa an seanduine, - mar níor iarr sé, aon tathant chun a sgéil d'innsint, acht do chrom sé a cheann agus d'féach sé go géar isteach sa ghríosaigh chómh maith is gur léi bheadh sé ag caint. "Is ar na Muillíníbh do bhíos-sa im chómhnuidhe sa droch-bhliadhain. Á! a chómhursana, Dé beathadh grásda Dé, b'iúd í bliadham na hatuirse. Nár leogaidh Dia go bhfuil a leithéid de sgiúirse is do fuair créatúirí bochta an uair sin 'n-a gcóir choidhche arís. Bhí sé a' tarrac amach ar lá 'le Pádraig nuair chualadh go dtánaig long thar lear le hualach prátaí go Beanntraidhe. B'iúd iad na prátaí daora. Ní raibh leigheas air sin ámach. B'éigin iad do sholáthar i mball éigin, mar ní raibh creachán chun síl fé dhia'n tighe. Do bheartuigheas me féin chun dul fé dhéin na luinge. Do shocruigheas phéire cliabhán dúnta sa tsrathair ar láirín ruaidh a bhí agam, agus bhuaileas suas Bóthar na Léime. Níor dhearmhaid Mháire, go ndéinidh Dia an trócaire uirthi, lón beag mine coirce do chur sa spaga chugham, i gcás go mbeadh min is baine i mBeanntraidhe agam, mar ní raibh aon trácht ar thé an uair sin. Nuair shroitheas an long, bhí mórán daoine timcheall uirthi ag brúth a chéile ag iarraidh prátaí. B'fhada gur féadadh frio- thálamh orm-sa. Sular fhágas an tsráid lem' árd-ualach bhí an oidhche ag tuitim. Do phriocas liom fé dhéin an bhaile chomh géar is do b'fhéidir liom é, mar ní raibh ann acht leath gealaighe, agus bhí eagla orm go mbéar- fadh an duibhe-ré sa chnoc orm. Do chuireas díom mear go leór faid bhí an bóthar socair agam, acht nuair rug an cnoc orm, do ghoill aoirde agus iomard an bhóthair i dteannta an ualaigh chómh mor san ar an láirín go raibh sé a' tarrac ar an meadhán <L 403> oidhche sular shroicheas an mullach, agus, rud ba mheasa ná san, bhí an ré ag dul fé. Is uaigneach an áit é mullach na Léime, dá mbadh i lár an lae bhuídhe ghréine é. Ní raibh teasdal mórán daoine riamh ann: agus ó deineadh an bóthar nuadh is annamh a ghabhann éinne i n-éan-chor tríd. Bíonn an ghaoth ag sguabadh go siansach tim- cheall na mull- aighe, agus ní'l tigh i ngiorracht trí mhíle ó aon taobh do. Is tríd an mbóthar so, do bhí na saighdiúirí dearga i ndiaidh an tSagairt fad ó, agus nuair bhíodar ghá shár- ughadh ar mhullach an chnuic ba leónughadh ó Dhia gur éirigh sé san aer uatha agus gur chuaidh sé de'n léim sin go Dún na mBarc cois Bheann- traidhe. Is ó'n "léim" míor- bhúilteach soin a thug an sagart do glaodhadh Bóthar na Léime air. Tamall beag síos romham ó'n mullach 'seadh tá an áit i n-ar marbhuigheadh an ceannuightheóir bocht. Do fuarthas a chorp ar maidin ann agus a sgórnach gearrtha. "Á! sin é an leacht cois an bhóthair," arsa mise liom féin. "Caithfead cloch a chur ann." Do chuadhas thar ghruadh an bhóthair chun na cloiche d'fhagháil, mar níl sé éirightheach d'éinne gabháil thar leacht gan cloch do chaitheamh uirthi. Nuair chromas chun í thóg- aint do shíleas gur chorruigh rud éigin sa bhfraoch ós mo chionn b'fhéidir ná raibh ann ach mada ruadh; ach níor bheag soin. Do sheasaimh gach ruibe gruaige bhí ar mo cheann 'na coilg-sheasamh le heagla. Do chaitheas an chloch sa charn ar a shon-san, agus dubhart: "Cloch sa leacht chun mé chur ar mo leas. Le hanam m'athar is mo máthar, Is le hanam an té cailleadh san áit sin." Chuir glór na cloiche ar an gcarn sgeón sa láirín. Thug sí preab, agus do bhris an scarán feallthamhail do bhí i n-iomchar na gcliabhán, agus siúd mo chuid prátaí le fánaidh. Ní fheadar cé'ca ar mo cheann nó ar mo chosaibh do bhíos im' sheasamh. Níor dheineas aon mhachtnamh. Ní fhéadfainn aon mhachtnamh a dhéanamh. Ní raibh braon fola <L 404> im' chorp ná raibh bailighthe n-a hualach timcheall mo chroidhe. Acht mo phrátaí beaga, - mo phrátaí beaga daora! imthighthe le fánaidh an chnuic, - imthighthe déis mo thrioblóide, - imthighthe is gan agam acht iad! Do thugas sgiúird reatha 'n-a ndiaidh síos agus chromas ar iad do phiocadh. Ní rabhas abhfad ar mo chromardha nuair mhoth- uigheas ná rabhas im' aonar. Ní hamhlaidh d'airigheas aon nídh, acht bhíos lán-siúrálta go raibh samhail éigin ag faire orm. Bhí mo lámh ar bailli-chrith, is mo cheann ar fiuchaidh. Fuar-allus ag rith'n-a shruthaibh anuas liom. Bhí an leacht ós mo chionn thuas. Dá saoradh sé ó'n mbás mé, ní fhéadfainn gan féachaint uirthi. Do thógas suas mo cheann, agus ní fheadar cé'ca ar mo radharc a bhí sé, nó cé'ca bhí sé ann dáríribh, acht do chonnac fear mór, árd i n-a sheasamh ar mhullach na leachta ag féachaint anuas orm. Bhí a sgórnach gearrtha, is é a' tabhairt a chuid fola ar nós an bheithidhigh allta, agus do shíleas go dtí san ná raibh sé i bpianta Ifrinn féin a leithéid de sgannradh do chur sa pheacach is do bhí léirighthe 'n-a chonntonós uathbhásach. Do leogas sgread asam mar a sháithfidhe le sgiain mé, agus siúd anuas an cnoc mé. Anuas an bóthar ar tí mo chnámha bhriseadh. Ní raibh éan-chuimhneamh ar an láirín agam, agus bhí sé chomh maith agam gan a bheith, mar bhí sí imthighthe abhfad romham. Leath-slighe anuas ar thaobh an chnuic tá reilg Dhroma fochtna ós cionn an bhóthair. B'fhéidir le duine bheadh istigh sa reilg a lámh do chur ar cheann an té bheadh ag gabháil an bhóthair. Nuair a shroicheas an ball sin, bhí na céadta dubha 'n-a seasamh ar an bhfalla, róbaí fada gléigeala ortha, agus iad ag liúirigh: "Diarmaid óg sa ceannuightheóir 'n-a dhiaidh! há, há, há! Béarfaidh sé ort, a Dhiarmaid, Ní bhéarfaidh, a Dhiarmaid: thuit an ceann de, há, há, há! Cá bhfuil an sgian, a Dhiarmaid? Caith chuige an t-airgead" "An muirdréir feallta!" arsa scaoinse mór, fada, i bhfoirb mná 's a gruaig ar sileadh léi. "Siubhlaimís go léir 'n-a dhiaidh!" Agus do léimeadar uile anuas chugham, mar do léimfeadh scata faoileann san uisge de sgreig cois fairrge. Bhí mo ghnó-sa déanta. Do thuiteas im' mheaig ar an láthair sin. D'fhan Diarmaid ar feadh abhfad na diaidh san ag féachaint sa ghríosaigh is gan gíog as. Níor chuireamair chuige na uaidh. Do leogamair dó féin. Siúd is ná dubhairt éinne againn leis an gcuid eile gur chuir sgéal Dhiarmada uaigneas air, ní dóigh liom go rabhamair saor. Do dhruid- eamair chun a chéile go háirithe, agus is dóigh liom go bhfeaca Tadhg na gColapaí ag tabhairt súil-fhéachaint anonn chun an tsuidheacháin. Ní dóigh liom go gcuirfeadh sé aon iongnadh air dá bhfeicfeaadh sé an corp ag preabadh aníos chughainn. I gcionn tamaill do labhair Diarmuid arís. "An té d'fhéadfadh an sgéal a chríoch- nughadh tá sí ag tabhairt an fhéir, fóríor! Nuair tháinig an láir a-bhaile, do ghlaoidh Máire ar a dearbhráthair, - do bhí an dá thigh san aon otrainn, - agus do chuadar im' chuardach. B'é toil Dé gur théar- nuigheas, acht bhí na prátaí beaga úd fé bhláth sara bhfeaca-sa arís iad." "Mo choínséas," arsa Tadhg, d'éis Dhiar- mada dhul síos uainn i bhfeidhil an tobac, "Mo choínséas ná féadfad cuimhne fhir na scórnaighe chur as mo cheann anocht. Ní'l faill as so go Gort a' Leasa nach dóigh <L 405> liom go bhfeicfead ar a mullach é nuair bhead ag dul a-bhaile." "Badh mheasa chugham-sa spioraidí Dhroma Fochtna," arsa duine eile. "A' gcualaís mar d'eitiolladar anuas de'n fhalla ar an mbóthar chuige?" "Agus róbaí geala ortha," ar san trío- mhadh duine. "Ar nós sgata faoilleann ag gárthaigh de dhruim éisg," arsa fear ó'n gCrostaire. "A Rígh na bhFeart, is iongnadh nár thuit an t-anam ar fad as. Acht, caithimís uainn é mar sgéal. Sin é an GRUAGACH annsain fan na hoidhche 's a bhéal ar leathadh aige ag éisteacht. Cuirimís fé gheasaibh é sgéilín sultmhar d'innsint dúinn anois. Déin, a Ghruagaigh, ar ghrádh an tsaoghail; ní fhéad- fainn an píopa a tharrac le heagla." "Do chuir árd-ualach Dhiarmaid Óig i gcuimhne dham, a Sheagháin," arsa mise, "cruadhtan áirithe do rug ar t'athair féin, agus ní hé amháin ar t'athair, acht ar mhuinn- tir an Chrostaire Mhóir ar fad; acht ní dóigh liom go mbeitheá ró-bhuidheach dhíom dá n-innsinn é." "Cad n-a thaobh? An amhlaidh a thabhar- fadh sé náire do mhuinntir an bhaile? Má's eadh, maithfeam an náire dhuit ar son an phléisiúir." "Bíodh 'n-a mhargadh mar sin," arsa mise. "Ní gádh dhom a chur i gcuimhne dhíbh go raibh an Gleann mór so go léir, agus ní fada ó shoin é leis, gan éan-bhóthar ag gabháil tríd. Tá na cnuic árda so ar thaobh de, agus coill an Tighearna ar an dtaobh eile. Níor bh'fhéidir bóthar a dhéanamh chuige acht trí choill an Tighearna, agus ní leogfadh an Tighearna aon bhóthar a dhéanamh trí n-a choill. Ní raibh aon chapall ar an gCros- taire mór, pé i nÉirinn é. San am soin thárla go raibh t'athair-se, Sean-Dhómhnall Crón, Lá 'le Muire Fhogh- mhair ag díol chaorach ar aonach Neidín. D'éis na gcaorach do dhíol, do bhuail sé thríd an aonach dó féin. Bhí banbhaí ag sgréachaigh i dtrucaillíbh ann, caoirigh ag méiligh ar taobh de'n tsráid, agus gabhair ag meigiollaigh ar an dtaobh eile; tinn céirí is asail ag comhchoímhlic le chéile, féachaint cé'ca treibh do b'fhearr chun béic- eacht'; fear na méaracán thall, is ciach ar ó bheith ag callaireacht; agus Seaghán Saor go beó-ghlórach abhfus ag fógairt a chuid margaidhe i sean-éadach. Acht rud ba mheasa 'ná iad uile, bhí ceithearnaigh Thith- bhósiosta is Ghleanna Ruachta ag tiomáint ghraigíní capall síos suas ar cos i n-áirde, ar tí chnámha na ndaoine mbocht do bhriseadh. "Dar so nó súd," arsa Domhnall leis féin, nuair ba dhóbair go leagfadh stráille marcaigh aca so, agus bríste stracaithe air, sa lathaigh é, - "dar so agus súd, ná beidh do leithéid-se ag magadh a thuilleadh fúm- sa. Nár fhaghad tairbhe mo sholáthair mara mbeidh capall chomh maith is tá ag éinne agaibh ag dul a-bhaile agam." Is ceart a chur síos go raibh fonn le fada roimhe sin ar Dhomhnall capall a cheannach, ach pé'ca ag lag-choráiste nó a dheacaireacht leis scaramhaint leis an airgead do choisg é, níor bhac sé leis go dtí so. Do ghriog an droch-úsáid do fuair sé ó fhear an bhríste stracithe i dteannta an bhraoin a bhí ólta aige chomh mór soin anois é, go raibh seilbh chairiúin cheannainn faghálta ó thinncéir aige i gcionn chúig nóimití ar chorruigheacht is trí púint. Is á ag árdach bhlúire lathaighe ar bhianadh a mhaide chun an ainmhidhe do chomharthughadh, d'fhiafruigh sé do'n tinncéir cad é an t-aos a bhí an cairiúin. "Tá sé ag éiriughadh an seacht," ars an tinncéir. <L 406> Le n-a linn sin thairg stracaire a bhí ag gabháil thórsa stiall dá éill ar an gcairiún fhan na gcos, agus ag cur sgearta gáire as, dubhairt sé "Four-times seven". "Cé hé an diabhalamhnach úd, nó cad dubhairt sé?" arsa Domhnall. "Ó! cara dhamh-sa é siúd," arsan tinn- céir. "Sin í ainm a' chapaill adubhairt sé. Ba dhóbair go ndearmhadainn í innsint duit." "Siúd is gur mhaith uaidh í chur i n-umhail dúinn," arsa Domhnall, "badh dhóigh liom nár ghádh dhó an capall bocht do ghortughadh. Four-times seven; four-times seven. Is ró- dheas an ainm í." Bhí sé d'éis na hoidhche do thuitim sarar shroith Dómhnall an Crostaire leis an gcairiún ceanann. Do fheistigh sé i ngáirdín daingean fé bhun an tighe é, agus do rith an ráfla amach gur cheannuigh Dómhnall Crón capall. Níor thuit néal codlata ar aon tsúil ar an an dá Chrostaire an oidhche sin. Ba mhoch ar maidin do bhí cossumar mór bailighthe ar chlaidhe an gháirdín. Siúd is ná rabhas féin an uair sin ach im' ghlór-i-gcóitín ní raibh puinn ar an gclaidhe romham. I gcionn tamaill bhuail Domhnall amach chughainn. Ní raibh uimis ach a bhríste 's a léine. A bhríste Domhnaig do b'é leis é, agus an léine gheal do bhí ar an aonach air. Is é bhí go mór- dhálach, a cheann san aer aige; agus badh dhóigh le duine ná raibh aon chuid de Phails, a sheanabhean, aige do bhí a' sodar 'n-a dhiaidh. "Go dtugaidh Dia tairbhe do chapaill duit, a Dhómhnaill," arsa na comhursain ar fad. Bhí an cairiún ag innbhíor do féin i lár an gháirdín. "An bhféadfá breith air, a Dhómnaill? arsa duine leis. "Breith air!" arsa Dómhnall, "tá sé cómh macánta le huan, Dia ghá bheannachadh," agus do léim Domhnall thar claidhe isteach. Níor leog an cairiún air go bhfeaca sé é. Do dhruid Domhnall chuige, agus a lámh sínte amach aige, "tar i leith chúgham; fan liom a chréatuir; mo ghraidhin mo chréatuir!" arsa Dómhnall chun go raibh sé ag ceann an chairiúin. Nuair shíleamair uile go raibh beortha aige air, faid bheitheá ag dúnadh do shúl ní raibh an cairiún ag iompáil a dheiridh leis. Ghaibh Dómhnall timcheall air arís, agus "mo ghraidhin an créatuir" ar siubhal aige, ach b'é an sgéal céadna é. Nuair bhíodh Dómhnall ar tí a láimh do chur n-a mhaing, do thugadh an cairiún casadh dho féin go cliste, agus bhíodh Dómhnall n-a sheasamh ag á chosaibh deiridh. "Ní fheadar 'on domhan," arsa buachaill ar an gclaidhe, "ach ní dóigh liom go bhfuil tú ag glaodhach i gceart air a Dhómhnaill: bhfuil ainm an chapaill agat?" "Cuirfead geall" arsa Pails, "ná raibh an méid sin de'n chruinneas sa bhreallán, is go mbeadh a ainm aige." "Tá dearmhad ort," arsa Dómhnall. "Is mé thug liom í go cruinn. Four-times seven; fo-ur times seven; fo-o-our times seven" arsa Dómnall agus é ag druidim níos goire dhon chapall leis gach aon focal. Ach, b'é an seana-sgéal i gcómhnuidhe é. Níor chuir an cairiún aon tsuim i bhfour- times-seven, agus ba gheárr go raibh Dómhnall ag a chosaibh deiridh arís. "Ní déarfainn go bhfuilir a' cur i gceart fós chuige" ar san buachaill do labhair cheana. Glaoidh air mar ghlaodhfá ar aon ainmhidhe eile." "Ná fuilim a rádh leis teacht i leith chugham?" arsa Dómhnall. "Dar ndó ní críostuidhe é," arsan buachaill. "Ní thuigeann sé thu." <L 407> "Triail 'sas sas' leis" arsa mise. "Éist, a dhailtín," arsa mo mháthair, ag baint stathadh as mo chluais. "Leog do'n leanbh," arsa Pails. "Is mó chéill aige 'ná againn go léir." Agus do ghlaoidh si féin go h-árd "sop, sop, sop!" Do chuir an méid adubhairt Pails coráiste ar na haosóga ar fad, agus ba ghearr go rabhamair uile ag béicigh i n-éin- fheacht: "sas, sas, sas." "Pís, pís, pís." "Tiuc, tiuc, tiuc." "Beadaí, bea- daí, beadaí." "Fíní, fíní, fíní." Dheineamair an oiread san gleóidh gur thóg an cairiún suas a cheann, agus d'fhéach sé aníos orainn, agus, chómh maith is gur searbh dhínn a bheadh sé, bhuail sé uainn síos gur chuaidh sé sa chúinne ba shia uainn de'n gháir- dín, agus do chrom sé ar innbhíor ann. "Caithfeam éiriughadh as" arsa Dómhnall go tuirseach. "A Dhómhnaill," arsa seanduine dá raibh ar an gclaidhe. "Ní eólach dhamh-sa aon ainmhidhe is deabhrathaighe le capall ná tarbh. Sara dtugair suas é, triail 'buadh- ró' air." "An d-l triail" arsa Dómhnall "ní id' eiteach é." Ach d'árduigh Pails a glór, agus ghlaoidh "buadh ró, buadh ró, buadh ró," go fada, fuidheach. Ach ba bheag an cabhair di é. Níor chorruigh an cairiún. "Tá sé agam anois," ars an buachaill do labh- air ar dtúis. "Níor thugais a cheart féin do'n chapall fós, a Dhómhnaill." "Cad do cheileas air?" arsa Dómhnall. "Cheilis an Béarla air. Is minic ar aonta- ighibh mise, agus ní chualadh focal dá labhairt le capall riamh ach Béarla; agus cuirfead geall nár labhair éinne ar Neidín indé le n-a chapall ach é." "Mo choínséas, go bhfuil an ceart agat, a bhuachaill; agus nár mhór an t-amadán mise dul is capall do cheannach is gan ionnam focal do labhairt chuige 'n-a dhiaidh sin!" "Ná raibh "four-times seven" agat?" arsa Pails. <L 408> Bhí Dómhnall ró-chráidhte chun freagra tabhairt uirthi. "Is cuma é sin, a Phails," ar san buachaill, "ach do chómhairleóghainn do Dhómhnall dul agus Muirtí Beag Máighistir d'fhagháil gan mhoill, agus ní hé amháin go mbéarfaidh sé ar "Four-times Seven" annso, ach múinfidh sé ar aon bhuidéal fuisgí amháin Béarla a dhóthain do Dhómhnall, agus duit-se leis a Phails, chun caint' a dhéanamh le nbhúr gcapaill choidhche." "Badh dheas a thiocfadh Béarla dhómh-sa!" arsa Pails. Mar sin féin chuir sí teachtaire ag iarraidh Mhuirtí Bhig, agus d'imthigheamair go léir a bhaile. Níor bh'é mo dhearmhad-sa faire ar Mhuirtí Bheag an tráthnóna soin gur fhág sé Carraig na Scoile, agus do leanas go tigh Dhómhnaill é. "An fíor é seo, a Mhuirtí," ars Dómhnall, "ná tuigeann capall ach Beurla?" "Gan dabht, a Dhómhnaill; níor labhair éinne riamh a mhalairt chuige." "Agus," arsa Dómhnaill, mar bhí sé ag machtnamh ar an gceist seo i rith an lae, "ná raibh each ag Cúchulainn agus each ag Oisín, agus cad do labharadar-san chucha?" "Béarla, gan amhras, a Dhómhnaill. Níor labhair éinne riamh Gaedhilg acht seirbhísigh nó rudaí bochta mar thusa is mise." "Shíleas gur labhair ríghthe na hÉireann fad ó í." "Rómansuidheacht! a Dhómhnaill. Sinne féin adeir é sin ag iarraidh ár leithsgéil a ghabháil. Féach cad í an ainm a thugann ár bpáipéar féin, an Cork Examiner, ar an nGaedhilg. "Ní fheadar, a Mhuirtí?" "An vernacular, a Dhómhnaill. An dóigh leath anois cad a chialluigheaan an ainm seo?" "Ná deireann tú gur Gaedhilg a cial- luigheann sé?" "Seadh agus ní headh, a Dhómhnaill. Vernacular is eadh teanga na ndaoránach, agus sin é thugann an tExaminer uirthi." "Missus Polly," arsa Muirtí le Pails a thánaig isteach ar an nóimeat soin, "get me a little provindher in some shuitable utensil." D'fhéach Pails bhocht air, is ní fheadair sí nách "gabhaim siar" a bhí ar siubhal aige. Do gháir an Mháighistir. "Is olc é easbha an léighinn, a bhean bhocht - ní 'ghá chur leat é. Sé dubhart leat gráine coirce d'fhagháil ar bhodhrán dam. Do las Pails suas le náire. "An iad soin na téarmaí a bhíonn do Neill na Deachmhaidhe agat nuair bhíonn tú ag ól an phoitín 'n-a bothán súigh?" ar sí. "Má's iad ní'l éan-iarraidh agam-sa ortha." Do fuair sí an coirce dho ar a shon-san, agus do chuaidh sé féin agus Dómhnall síos sa gháirdín. Do leanas-sa agus Pails iad. Nuair chuadhmair síos do bhí an Máighistir ag déanamh anonn ar "Four-times seven" agus é ag cur an choirce ag rinnce ar an mbodhrán i gcás go gcloisfeadh an capall é. Bhí ceannrach 'n-a chiotóig taobh thiar dá dhrom aige. "Bhó there, Peg-ayshus; quiet there, Peg-ayshus" ar san máighistir. Nuair chuir an capall a shrón sa bhodhrán, do chuir Muirtí an lámh chlé n-a mhaing, agus shleamhnuigh sé an cheannrach taobh thiar dá chluasaibh. Bhí Peg-ayshus ar adhastar aige faid bheitheá ag féachaint thart. "A Mhuirtí," arsa Dómhnall, "cad é an "pheig-éisios" soin a bhí ar siubhal agat. Nach breágh do thuig an capall í!" Sin é ainm an chapaill, a Dhómhnaill." <L 409> "Há!" arsa Pails, go mailíseach "is fada ó four-times seven é sin." "Ná déanfadh Peg mar ainm air an gnó?" arsa Dómhnall. "Cionnus a thabharfá Peg ar chairiún?" arsa Pails. "Cionnus a tugthar cairiún ort-sa?" arsa Dómhnall. "Tóg an buidéal as an gcupúrd go mbeidh gloine ag an Máighistir." Míniughadh. Breac-fhollamh, nách mór follamh. Breac-bhriste, breac-shláinte, agus rl. Na cómhursain ba ghaire dhóibh, na c. do chómh- nuigh 'n-a n-aice. Dul i nglaise, dul i bhfuaire. Ní thuisfeadh éinne dho go -, níor dhóigh le hé. Le féachaint air go -. Báire comórtais, báire do bheadh idir dhá pharóiste nó dhá chontae. Leath-chumaig, an-cheart. I n-a lic oidhre, … leac oidhre. Is é an chéad fhocal do shoinseálthar. Ag tathant air, ag beag-iarraidh air; ag síor- iarraidh air. Dé beathadh g. Dé, nuair bhaineann sé leis an am atá thart, ní maoluighthear an b. Dé bheathadh g. Dé, is do'n am atá chugainn a thagarann sé seo. Ré … gealach, is do'n rud atá san aer do bheifidhe ag tagairt nuair déarfaidh ré; agus is é an ghealach solas na ré. Lá buidhe gréine, níl san bhfocal "buidhe" annso ach go neartuigheann sé brígh an fhocail eile. Go siansach, go crónánach; go huaibhreach. Ghá shárughadh, ag teacht suas leis. Leónughadh ó Dhia, míorbhúilt ó Dhia. Leacht, carn cloch a deintear i n-áit i n-a bhfaghann duine bás obann. Scarán, an maide cuirthear trí dhá iomchur na gcliabhán. Mo phrátaí beaga, ní "beag" a chialluigheann sé seo, ach ceanamhail. Do mhothuigheas nó d'airigheas, thá defir idir an dá fhochal so. Is amach as do chroidhe féin a thiocfaidh an fios nuair mhothóghair rud, is ó'n dtaobh amuigh a thiocfaidh ré nuair d'aireóghair rud. Ar nós a ' bheithidhigh allta, is treise de rádh é seo ná "ar n. beithidhigh allta." Conntonós, aghaidh; ceannacha. Céadta dubha, ní dubh iad ach iomadamhail, "Tá na cáirne dubha d'airgead aige." Siubhlaimís 'n-a dhiaidh - i.e., téidhmís dá fhiadhach nó dá thóruigheacht. Scaoinse (fir mó mná), fear nó bean a bheadh fada, caol. Thuiteas im' mheaig, thuiteas i dtadhm nó i bhfann- taise. "I mig an bháis?" Níor chuireamair chuige ná uaidh, níor bhaca- mair leis. San aon otrainn, sé sin i mBéarla in one yard. Ní fheadar cé'ca ó "idir," nó ó ótrach' (lathach) a thigeann an focal. Is dócha do réir deabhraimh gur ó "othrach" a thigeann sé, óir is annamh a bhíonn easbha lathaighe san otrainn. Do théarnuigheas, do thánag chugham féin. Do chuadhas i bhfeabhas. Ag comhchoimhlic, ag iomaidh le chéile. Ag callaireacht, ag glaodhach go hárd. Ceithearnach, duine go mbeadh foluidheacht ann. Lag-coráisde, easbha coráisde nó misnigh. Do ghroig, do phrioc, nó do chorruigh suas. Corruigheacht is trí púint, breis is trí p. Bianadh a mhaidhe, an fáinne iarainn do bhíonn ar bhárr mhaide lámha. Ag éiriughadh an seacht, ní Béarlachas é seo. Sé deir cainntóirí Gaedhilge nuair bhíd siad ag tagairt do chapall nó do bhuin. Cossumar, scata daoine trí n-a chéile. Daoine gan riair. Glór-i-gcóitín, leanbh chómh beag san gur bh'é an glór an chuid is mó dhe. Dia ghá bheannachadh - i.e., go mbeannuighidh Dia é? Is dócha. Shtathadh, stracadh ó'n bpréimh. "Níor fhág sé thuas táth air nár stath sé is nár bheárr sé." Níos sia uainn, níos faide uainn. Fada, níos sia, is sia. Sas, sas, sas, ag glaodhach chughat ar ghadhar. Pís, pís, pís, ar chat. Tiuc, tiuc, tiuc, ar chirc. Beadaí, beadaí, ar ghé. Fíni, fíní, fíní, ar lachain, Buadh-ró, agus c., an tharbh. Id' eiteach, id' dhiúltadh. Aontaighibh, aonachaibh. Badh dheas a thiocfadh Béarla dhom-sa. English would well become me (ironically). Bodhrán, a dildorn. Téarmaí, focail fhada léigheanta (?). Éirghtheach d'éinne, rathmhar d'é. Diabhalamhnach, bréabaire díobhailteach. GRUAGACH AN TOBAIR. (Ní críoch)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
