Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Ar Thorramh Sheana Shéamuis.
Title
Ar Thorramh Sheana Shéamuis.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 382> AR THÓRRAMH SHEANA SHÉAMUIS. "GRUAGACH AN TOBAIR", do Scríobh. Tráthnóna fé dheire cia bhuailfeadh chugham isteach ach Tadhg na gColpaí ó Chnoc an Leasa, carabhat cluthar fé agus maide téagartha 'n-a láimh. D'aithnigheas go raibh fonn siubhalóide éigint air. "Ná cualaís," arsa Tadhg ag freagradh na ceiste bhí ar bharra mo theangan, "Seana Shéamus atá fé chlár anocht agus táim ag dul ar an dtórramh. Is fearra dhuit dul lem' chois ar feadh tamaill." "Go ndeinidh Dia an trócaire air," arsa mise, "raghad ann gan amhras. Is 'mdhó sgéal fiannuidheachta breágh blasda d'innis sé riamh dam; agus b'olc an díol fiacha agam é mara dtéidhinn annois agus paidir a rádh ós a chionn." "Gluaisimís orainn mar sin," arsa Tadhg, "sula mbeiridh an duibhe-ré orainn." "Níor bh'fada 'n-a dhiaidh sin go rabha- mair cois tighe an tórraimh. Bhí comhursain nach sinne ag dul isteach san am chéadna. Ní dubhairt éinne againn "Dia annso isteach," ná "go mbeannuighidh Dia dhíbh," ná aon nídh, mar sin, ach do chuamair isteach go ciúin i ndiaidh a chéile, agus do leigeamair ar ár nglúinibh sinn féin i bhfiadhnaise an mhairbh, agus d'ofrálamair paidir chun Dé dá iarraidh Air anam an té bhí i láthair a thabhairt saor, "ó lic na bpian agus trí phian- taibh Progadóireachta." D'éis éirighe 'nár suidhe dhúinn deineadh slighe dhúinn ar fhórmaíbh fada bhí le taoibh an fhalla sa chisdin. Bhí an marbh leigthe amach ar shuidheachán bhí i gcoinnibh an fhalla ar aghaidh an dorais isteach - a cheann chun na teine agus a chosa chun an drosúra. Bhí aibíd uimis, agus Paidrín 'n-a láimh dheis. Le n-a chosa ar sheilp-íochtair an drosúra bhí chúig cinn de choinlibh ar lasadh; agus an chuid eile de'n tseilp lán de phíopaíbh is tobac ionnta. Ar chosaibh an mhairbh bhí pláta sníse, agus seana-chomráda dhó 'n-a shuidhe ar chathaoir cois an drosúra. Nuair bhíomair suidhte d'éirigh an seanduine seo, agus do shín sé píopa nua chun gach éinne againn. Na dhiaidh sin tháinig fear an tighe, mac Seana-Shéamuis, agus d'fháiltigh sé rómhainn i gcogar ag labhairt focail nó dhó leis gach éinne againn fé leith chómh fearamhail deagh- mhúinte is do dhéanfadh mac an ríogh féin. "Ní maith liom tú bheith chomh ciúin is taoi anocht, a Dhonnchadh," arsa fear an tighe le pasdaire fir cnag-aosta a bhí 'n-a shuidhe cois na teine, "agus is dóigh liom dá mbéadh san té atá imthighthe uainn a chás a chur i n-umhail dúinn nár mhaith leis é acht chomh beag. Inis sgéal nó rud éigin a chuirfidh an oidhche i ngearracht do sna comhursain." "Go deimhin, a Dhomhnaill, ní rabhamair ciúin. Bhíomair gach éinne ag innsint do'n chuid eile an cruaidh-chás is mo rug riamh air, ach do stopamair an chainnt faid bhí muinntir an Chrostaire ar a nglúinibh." "Is maith é sin," arsa Domhnall, "ach leanaidh de. Breac-stróinséarach i n-ár measc is eadh an Gruagach annso, agus bíonn sé ar scriopaidh cun scéalta mar sin a chlos." "Agus tú féin, a Dhomhnaill," arsa mise "taoi leath-mharbh ó bheith id' sheasamh. Suidh annso liom-sa agus éist le chruaidh-chás Dhonnchadh. Gabhaim-se orm gur fiú é chlos." "Ó, b'fhéidir go bhfuil dearmhad ort, a Ghruagaigh; níor rug aon chruadh-chás mór riamh mise, buidheachas le Dia, ach tá beirt rómhainn fós, Seán Liath agus Mícheál Caoch. Seadh 'nois, a Sheáin, ná coimeád ag <L 383> feitheamh sinn." Seanduine beag teósdalach do b'eadh Seán agus bríste glún air. Tá fhios ag bhur bhformhór," arsa Seán, "go rabhas-sa fiche bliadhain ó shoin níos óige ná táim anois. Tar éis mo theacht a bhaile ó'n Aifreann tráthnóna Domhnaigh sa gheimhreadh thimcheall san oiread san bliadhanta ó shoin, do thugas fé ndeara ná raibh mo sheana-bhean istigh léi féin." "Maith an teacht agat é, a bhrealláin" ar sise, sceartán ort ó dhrabhfuigheal pórtair, is gan fód móna fé dh'iadh an an tighe agamsa i gcóir na hoidhche, mé ann so ag tuitim leis an saoghal a d'iarraidh ba do cheangal is leanbh i n-acharann díom, is tusa -." Ach ní chualadh a thuilleadh mar bhíos imthighthe, cliabhán ar mo ghualainn is mé ag dul go port Charraig Fhada an Staincín ag iarraidh cliabháin mhóna. Cé go raibh an port leath-mhíle ó'n dtigh suas an cnoc agus an oidhche tuitithe do shroicheas é gan bascadh ná barra-thuisle d'fhagháil, agus bhíos anuas an Eisc Leathan ag teacht go meidhreach san mhóinn aniar orm nuair chualadh "mí-amha" thíos ins na Cabhna Dubha, agus ar nóimeat 'n-a dhiaidh "mí-amha" dá fhreag- airt thiar ag Cún na Bolgaighe. Do sheasamh an ghruaigh ar mo cheann agus do rith codladh grífín síos trí chnámh mo dhroma go bonn mo chos." "Na cait fiadhaine," arsa mise, "táim réidh anois nó riamh." "Do b'fhíor dom. Ba ghearr go raibh "mí-amha" agus "mí-amha" eile ann. Badh dhóigh leat gur thuas san aer bhí cuid aca agus tuille aca thíos fé thalamh. Im dhiaidh agus ar gach taobh dhíom bhí an mheannlaidh ag dul i dtreise agus ag teacht níos athchumaire dhom." "A-bhaile," arsa mise, "sul a dtigidh siad mór-thimcheall orm. A-bhaile, chun na seana-mhná; dá dhonacht í is measa iad so go mór. Siúd ag cur is na cosaibh mé, agus siúd an uaill im' dhiaidh. Níos tréine, níos géire anuas an cnoc liom agus an cliabhán ar mo dhrom. B'é toil an tsaoghail go raibh an doras ar dearbh-leathadh romham. do chaitheas isteach mé féin." "Na cait! an cliabhán! a Mháire, tóg díom é," arsa mise i ndeireadh na preibe. "A Dhia na bhFeart," arsa Máire, "cad d'imthigh ort nó cá bhfuil an cliabhán? Sin é a úmpar (iomchur) féd' ghiall agat, acht tá an cliabhán caillte agat." B'fhíor dí. Do shuidheas ar an suidhistín. "Tá mo chosa tinn," arsa mise, "bain díom mo bhróga." "Ach an deamhan baint, mar ná rabhadar orm chuige - bróg ná baimpéis stoca, acht amháin uachtair na mbróg a bhí ós cionn mo dhá ghlún ó bharr reatha agus droch-úsáide. "B'in cruadhtan agaibh," ar seisean ag féachaint timcheall orainn. "Do b'eadh, go díreach, a Sheáin," arsa fear an tighe "agus mara mbeadh an braon pórtair is baoghlach ná tabharfá t'anam uatha." "Is fíor dhuit," arsa Seán, "níl éin-nídh mar bhraon biotáille chun spiona a chur i nduine." "Do chruadh-chas-sa anois, a Mhíchíl," arsa Donnchadh. "Ní dom féin a theangmhaidh an cruadhtan so" arsa Mícheál "acht dom shean-athair. Is iad cait Sheáin a chuir i gcuimhne dhom é. "Ar an mbaile gcéadna so do bhí poitín dá dhíol ag Neil na deachmhaidhe, agus go deimhin is 'mdhó mí-chlú nách é do lean de Neil agus dá cómhluadar. Oidhche spéir- ghealaighe timcheall na Nodlag, bhí roinnt fear ag ól i mbothán Neil, agus as an ól do thosnuigheadar ar bhladhmann agus ar mhuidheamh <L 384> a gcuid laochais is gaisce ar a chéile; bhí mo shean-athair na measc. "Anois," ar sé, "tá dhá cheig de'n bhuachaill annsoin ag Neil, agus cuirfead mar gheall le héinne agaibh é, nó libh go léir, go raghad amach anois gan ghunna, gan chlaidheamh, gan fiú cipín maide, agus go dtabharfad machtíre 'n-a streille-bheathaidh isteach cughaibh, sara mbeiridh glaodh an choiligh orainn." Bhí an geall thíos láithreach. D'fáisc mo shean-athair carabhat reamhar olna cúpla uair timcheall a scórnaighe, agus siúd amach é. Siar an Doire Dubh leis, suas Faill na bhFraochán, amach an Céim Dearg, agus níor stad sé gur shroich sé na Mongacha Bána, marar chaith sé é féin ar a thár i n-áirde mar bheadh sé 'n-a dhubh-chodladh. Níor bh'fhada gur airigh sé an t-ainmhidhe ag smúisigheal 'n-a timcheall agus ag druidim isteach leis i ndiaidh ar ndiaidh chun gur chuimil sé a chuincín fuar far a leacain. Is deabhrthach go raibh sé sásta, mar d'imthigh sé tamall siar agus do sheasaimh sé ar thúr- tóig agus do chuir sé scol-ullagán as. I gcionn nóimit bhí a chomráda i n-éinfheacht leis. Comh luath is bhí an machtíre imthighthe do phreab mo shean-athair suas ar a chorra-ghiob, agus do shín sé siar arís - a cheann anois mar a raibh a chosa ó chianaibh, agus a chosa mar a raibh a cheann. Siúd anuas an dá mhachtíre. Níor dheineadar aon smúisigheal anois, ach léimeadar fé dhéin a scórnaighe mar shíleadar agus do chuireadar na fiacla i n-acharann 'n-a dhá bhuaitis. Le n-a linn sin do lámhuigh mo shean-athair gach ceann aca ar stompa erbaill. Seo 'n-a shuidhe go tapaidh é, agus do sháith sé an dá mhachtíre roimis amach trí gach bóthar is acharann gur chuir sé ar an dteinteán ag Neil na deachmhaidhe iad, agus do rug sé an poitin." "Do b'éachtach an gníomh é," arsa fear an tighe, "agus anois, a Dhonnchadh, innis-se dhúinn an cruadhtan is mo rug riamh ort-sa, agus ó tá sé ag tarrac ar an meadhán oidhche beam ag braith ar an nGruagach chun an choróin pháirteach a rádh 'n-a dhiaidh." "Nuair bhíos-sa im' gharsún," arsa Donnchadh, "an deich nó dosaon bliadhan do cheap m'athair, go ndeinidh Dia an trócaire air, go raibh adhbhar scoláire ionnam, nó b'fhéidir adhbhar sagairt, agus do chuir sé ar scoil mé. Níor fhágas an Gleann i n-a rugadh mé riamh roime sin, agus ní raibh éin- sceón ná eagla agam roim mháighistir scoile ach chomh beag is do bhí roim aon fhear eile go mbeadh ceann is cosa air. Nuair shroicheas an scoil bhí cuid de sna garsúin romhain 'n-a suidhe, cúigear nú seisear aca 'n-a seasamh i gceann na scoile, agus fear duairc, is smuilc dhearg, gheanncach air, is é ag féachaint tríd an bhfuinneóig amach, 'n-a sheasamh 'n-a n-aice. Ní ag féachaint amach bhí sé i n-éan-chor, ach is amhlaidh a bhí fiar-shúil aige ach ní raibh a fhios-san agam- sa. "Tar aníos annso chugham," ar sé, "agus é mar shíleas ag féachaint amach. Ní fhaca éinne ag teacht. "Tar aníos," ar seisean, "má tá aon mheas ar do chroiceann agat." Nuair ná raibh éinne ag teacht, agus nuair chonnac ag lasadh suas le feirg an máighistir, agus na garsúin ag priocadh a chéile, dubhart go neamh-eaglach. "Mhuise, a Mháighistir, b'fhéidir gurab amhlaidh ná cloiseann sé tú, raghad amach agus glaodhfad air." "Cé air?" ar san máighistir agus é 'ghá thachtadh le buile. "Ar an té tá amuigh go bhfuileann tú ag glaodhach air," arsa mise. Aililiú siúd chugham ar nós tairbh buile é. Bíos 'n-a chrúcaíbh láith- reach. Ní cuimhin liom puinn dá ndubhairt <L 385> sé, ach is ró-mhaith is cuimhin liom ar dhein sé - agus measaim go raibh cuimhne aige-sean leis ar feadh abhfad ar cad do dheineas-sa. Fuair a loirgne é chómh tréan is d'fhéadas é, agus b'é toil an tsaoghail go bhfuaras a órdóg idir m'fhiacla sa deireadh, Ní dóigh liom gur bhuail sé éinne le láimh na hórdóige sin go cionn mí n-a dhiaidh sin. Im' thaobh féin do shnámhas a-bhaile ar chuma éigin, agus do spalpas an leabhar breac go lámhachfainn éinne, dá mb'é an Pápa é, a thabharfadh scoil do mháighistir go mbeadh fiar-shúil aige. (Ní Críoch). TAGRA. Carabhat cluthmhar, a warm cravat. B'olc an díol fiacha agam é, I should but ill return the compliment. Beurfaidh an duibhe-ré orrainn, the dark moon will overtake us. That is, the moon will have set before we reach the place. An marbh, the dead man. The body. Bhí aibíd uimis, he wore a habit. Pasdaire fir, a lump of a man. Da mbeidheadh san té tá imthighthe uainn a chás do chur i n-úmhaill, if he who is gone from us were able to make his wish (case) known to us. "Níl ionam labhairt chúghat," is better Irish than "Nílim ábalta ar labhairt chúghat." Bíonn sé ar sgriopaidh, delightedly willing. Gabhaim se orm gur fiú é chlos, I warrant it is worth hearing. Istig léi féin, in good humour. Amuigh léi féin, out of humour. Fear teosdalach, one who carries himself tidily. Sgeartán ort ó phórtar, pot-bellied from drinking porter. Leanbh i n-achrann díom, a child that does not wish to part with me. Anglo-Irish, "a child tied to me." Codla grífín, the peculiar sensation felt in one's foot when it hangs unsupported for a time, or which runs through the spine when the system receives a sudden shock, as of cold water, fear, agus c. Siúd ag cur ins na cosaibh mé, I started running for my life. Illiterates translate it, "Here I runnin' away." Baimpéis, a vamp. Neill na deachmhaidhe, typical of a few notorious local characters. They used to farm the tithes from the parson. Hence deachmhaidhe. Na streille-bheathaidh, very much alive. According to local tradition wolves survived in Glengariff until quite a recent date. Ar a thár anáirde, on the flat of his back. Said of idlers. Smuisigheal 'n-a thíompall, audibly smelling around him. I remember an old woman here whom we used to call Caileach na Smuisígheala, because of her habit of snuffling. Úmpar an chliabháin, the bearer: that is, the rope attached to the basket for carrying or bearing it. Ar a chorra-ghiob, on his haunches.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
