Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgéal Shéamuis a' Réisidhe.
Title
Sgéal Shéamuis a' Réisidhe.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
SGÉAL SHÉAMUIS A' RÉISIDHE. Ursgéal nár cuireadh riamh i gcló agus nach bhfuil le fagháil ar bhéal-aithris. Uair de na tráthaibh, bliadhanta beag' áiride i n-éis mise Baile Mhic Aodha a fhágbháil agus a dhul a chomhnaidhe go Béal a' Channa, thárlaidh go raibh gnaithe (gnóthaidhe) beag sráide agam, agus gur tharraing mé im' inntinn tráthnóna Dia Domhnaigh amháin dhul siar go margadh Ghránraid lá ar n-a mhárach. Éirighim go lom-luath ar maidin, deasuighim orm mo ghearr-éadach, beirim ar mo bhata in mo láimh, agus níor bhuain mé maide de mo ghualainn go raibh mé 'mo sheasamh thiar ar a' tsráid. Ghabh mé 'nonn agus ghabh mé anall gur rinne mé gach gnaithe (gnóthuidhe) beag ócáideach bhí agam le teanamh. Amharcaim uaim in-sa' tráth sin, d'aithnigh mé an ghrian a' tosughadh ar chlaonadh - char bh'iongnadh é, an tráth de'n mbliadhain a bhí sé, aimsir dubh dorcha an gheimhridh, timchioll coicthighis nó, mar adéar- faid, deich lá roimhe Nodlaig. Cia chas orm annsin acht Eoghan Ua Ragh- ailligh agus tuilleadh de shean-chomharsanaibh a' Mhachaire. "'Sé do bheatha, a Shéamuis Uí Raghailligh thall, 'sé do bheatha, a Shéamuis Uí Raghailligh thuas" (acu uilig) "ó Bhéal a' Channa; ar ndóigh is leigheas do shúile tinne amharc d'fheicsint ort ar mhargadh Ghránraid." Bhí mé féin a' tabhairt buidheachais fá leith do gach éan-duine aca; acht, nuair 'a <L 358> mhian liom cúl mo cheann a chasadh leóf- san, - "A Shéamuis dhílis," ar siad, "an mar sin atá tú 'g dul a imtheacht uainn? Is cosamhail nach bhfuil gleó nó éadmharacht ort a' smuaintiughadh ar an tsean-aimsir, nó a' rachamuid isteach go n-ólfamuid dram?" "Níor chlaon mé riamh in sa' gcás," airse mé fhéin, "agus ní móide a dhéanamh anois"; agus b'fhéidir go mb'fheairrde do mo shláinte a dhul amach i gceann mo aisdir. Chuaidh muid isteach go tigh Mhicí Uí Shúil- leabháin, - buailtear an clár; sgairteadh ar noigín; bhí sé a' dul ó noigín go noigín gur ól Séamus Ua Raghailligh a dhóchain. Ag socrughadh cúntas an chláir, iarraim féin cead ó Mhicí Ua Súilleabháin mo cheann a leagain ar thaoibh leabtha a bhí ann, gur éirigh mé go ró-mhoch ar maidin is go raibh néal in mo cheann 's nach féidir domh mo aisdear do dheanamh go dtaireongainn mo shrann. "'Seadh, agus míle fáilte, a Shéamuis Uí Raghailligh, do raith," airse Micí Ó Suil- leabháin, "agus, d'á bhárr sin, ní thig do éin- neach a theacht isteach insa' tseómra so 'cur connradh ar bith ort ann go bhfáigfidh tú é." Thug mé féin buidheachas mór do Mhicí Ua Súilleabháin, agus leigim mo cheann síos, 's ní fios deimhneach domh cia fhada a bhí mé ann, acht is dóigh go bhféadfaidh sibh féin baramhail ghéar a thabhairt an tráth de'n oidhche a bhí sé, nuair a thainic mé amach ar an tsráid agus fuair mé gach doras dúnta, 's an chorr-fhuinneóg a bhfeicinn coinneal lasta innte, nuair a dearcainn go grinn uirrthi, shaoilfinn gur trí cinn a bhí air. Thainic mé liom, agus dhá thaobh an róid liom, go dtainic mé isteach go Baile a' Mhuilinn 's an tráth de'n oidhche fuair mé mé fhéin annsin bhí sé céin-déidheanach 'san oidhche, na daoine 'na luighe, agus madraidhe na tíre 'na dtaist (dtost). Thainic mé ar m'aghaidh go dtainic mé go bealach athghairide an Teampaill, 'smuain- eamh go mbeidhinn a' teanamh an aimsir agus an bealach níos giorra, agus tóigim (= tóg- aim) mo dhá chos de'n mbóthar. Ach, anois, sul a rachfaidh mé níos faide leis a' sgéal so, b'fhéidir go mbeidheadh an neach agaibh- se tá 'g éisdeacht liom anocht a bhfuil mur (bhur) dteanga in mur (bhur) bpluic bheidheadh chomh mí-shéanmhar dhóibh féin go n-abairidh sibh amáireach nó anóirthear gur seo cuid do ghearr-mhagadh Shéamuis Uí Raghailligh. Ach, anois, má tá, go dtigidh a bhfuil a (= de) phréacháin i gcroinn Bhaile Locha Craoibhe i mbarraibh mo chinn, nó go ndéanaidh a mhnáibh díomhaoineach' i gCabhán Uí Raghailligh a gcuid cainte thart fá mo chluasaibh, má tá mé 'g innseadh a'n chlaoin bréige. 'S ar ndóigh, i n-éis an easgaine mhilltigh mhall- uighthe sin, ní bheidh neach agaibh-se a bheidh- eas chomh mí-shéanmhar dhó féin 's go rachfadh sé a dhéanamh seort ar bith amhrus ar mo sgéal-sa. Ach, anois, má tá, is é a bhfuil mise ag iarraidh a dh'acfuinn go bhfuigidh gach éan-duine agaibh do réir a chroidhe. Thainic mé ar m'aghaidh gur chuir mé páirc thalmhaidhe tharam, agus is obann éirigh- eann gach ruainne d'á raibh ar mo cheann 'na sheasamh. Cuirim cluas le héisteacht, agus chualaidh mé an mheigiollach agus an scread- alach chruaidh chráidhte ar a' gcasán eidir mé 's an teampall. In-sa' tráth ní raibh <L 359> éan ná aithid ar siubhal, acht ceó dlúith ós cionn an talaimh 's gleó smúid ar na réalta. Admhuighim gur ghlac mé galruigh- eas 's gur smuainigh mé a dhul ar ais ariamh gur tharruing mé an dara smaoin- eamh im' inntinn go mbadh lag-bhriathrach an sgéal agam le innseadh do éinneach cionnas go gcuireadh glór ar bith eagla orm 'n-éis gach gleó d'á dtug mé buaidh beart roimhe sin. Thainic mé ar mo aghaidh go dtainic mé 'steach go talamh Chondaí Uí Dhomhnaill. Cuirim cluas le héisteacht arís, agus chualaidh mé an torann agus an tóirneach chomh toll sin 's nach fios deimh- neach domh cia acu a bhí sé ar talamh nó in- san aedhar. D'á bhárr sin, chualaidh mé mar a thuit- feadh carn mór cloch ó bhárr caisleáin le brisleach 's go mbuainfeadh sé mac-alla as na mullaigh thart timchioll. "A Shéamuis Uí Raghallaigh," airse mé, "mur'b iad na hiaróigí sídhe tá 'cur draoidheachta ort anocht in-san tslighe, 'sé Ciséal as Fuirneach a chaithfeas a bheith a' leagadh an teampaill." Nuair 'a fearr-is-bárr eagla thuit- eadh orm, nuair a chuaidh mo chuid fola thríd a chéile, 'sé chaith mé cé bhí de orm dhíom, agus thainic mé ar m'aghaidh gan cotughadh go dtainic mé thar coirnéal na Reilice, mar a thig sibh anuas do na clochaibh móra, agus thainic suas le dhá thadhbhaisteadh tadhbhasach bhí i ndeireadh na teannana i nglacadas láimhe le chéile, 'sparnamh fá thaiséadach. Amharcaim ortha agus d'amharc siad orm, acht ar feadh na haimsire, a bhuachaillí, choin- nigh siad a ngreim ar a' bhraithlín. D'aithnigh mé ar cheann beag acu, do réir na ndroch-ghibleidí beaga éididh a bhí air, gur tarán a bhí ann, acht tá mé deimhneach anois 's an nuair sin gur gruagach a bhí in-san fear eile. Bhí mé annsin ar feadh cian aimsire 'smuaineamh goidé is cóir domh a dhéanamh, acht fá dheireadh is fá dheóidh smuainim go raibh sgian eite le mo mhac Seaghán an iom- char liom. Cuirim mo lámh in mo phóca, agus tarruingim amach í, agus fosglaim í. "Caill nó contabhairt," arsa mise, "rachaidh mé in-san eadairisceán." Chuaidh mé síos is sgoilt mé an bhraithlín ó bhárr go talamh eadtorra, acht má rin- neas ariamh, nuair a fuair an tarán leath- an bhraithlín aige, agus é réitighthe as eiteach an ghruagaigh, thug sé boc-léim trasna ballaibh na reilice, acht má thugas ariamh, thionntaigh sé thart a' tabhairt buidheachais domh féin - "Blessed be the peacemaker, Jemmy Reilly, you are for peace this night." "Pray, sir," says I, "whose ghost are you that has such knowledge of me, or makes so free with my name." "O! Jemmy," says he, "it is too late in the night to descant upon that, but, if per- chance you come safe this night, which must be all owing to your own manlihood, then I and you may discourse on it here- after." D'aithin mé féin a réir briathracha an taráin go raibh mé i ngéibheann ag an Ghruagach, 's nach raibh ní ar bith b'fhearr nó an meisneach, smuainim amharc timchioll air, acht 'nuair a dhearc mé go grinn ar a aghaidh gné fíochmhar, 's ar a ruisge [rosga] dearg', géar-radharcach, 's ar mheasgadh na bhfiacal, d'aithin mé go rabh sé gunta le míoscas chugam. (Ní Críoch.) DRUIM LUAMÁIN II.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
