Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seanaid na nGaedheal - Sgoil Gaedhealach.
Title
Seanaid na nGaedheal - Sgoil Gaedhealach.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Seanaid na nGaedheal. SGOIL GAEDHEALACH. Tá an ceart ar fad ag Conán Maol. Teastuigheann sgoil Ghaedhealach uainn. Ní múineadh atá againn i nÉirinn anois, acht creachadh, agus tá a rian orainn. Tá an donas a' teacht ar ár dtír. Ní'l againn acht bliadhain níos measa 'ná a chéile. Tá muinntir na tuaithe a' scaipeadh agus a' meathadh, agus tá na sráid-bháiltí beaga ag dul i n-olcas gan aonach gan margadh foghanta. Féachaimís ar an dtalamh agus ar chura- dóireacht na tíre. Tá an chuid is mó de'n talamh leath-bháithte le huisge, agus ní hamháin an talamh ísiol acht leicne árda. Is ortha tá na barraí breaghtha luachra a' fás agus gan duine ná daoine a rómharfadh díog chun iad a thiormughadh. Féach feirmeóirí na hÉireann a' díol a gcod' coirce ar dhá theistiún an chloch agus a' tabhairt sgillne ar Castalia nó ar rud éicint eile go bhfuil ainm mhór air. Féach ár dtír agus í maol ó chrannaibh. Nuair do b'fhéidir leis na huaislibh crainn a chur níor chuireadar iad. Dá gcuirfidís ní bheidís anois mar bheadh bacaigh a dúthaigh ag iarraidh déarca ar Bhuindeam. Bheadh airgead i n-a bpócaíbh aca agus bheadh obair ag lucht oibre atá anois a' teitheadh as Éirinn. Agus cad is cionntach leis seo? An saghas tabhairt suas a fuaireadar. <L 228> Níor cheap éinne go mba cheart d'uaislibh na hÉireann eólas do bheith aca ar thalamh na hÉireann. 'Seadh! tá toradh a ndeagh- oibreacha aca anois agus is baoghlach liom-sa nach ag dul i bhfeabhas a bheidh an sgéal aca feasta. Acht cad deir an feirmeóir? Ceapann seisean ná fuil éan-mhaitheas i gcrainn acht iad do ghearradh agus a dhóghadh. "Ní'l siad acht a' rugadh brighe an tailimh." Ní baoghal dó-san crann a chur. Gearrann sé an crann mar gheall ar a bheith 'sa' tslighe air, acht bíonn na mílte feóchadán agus geósadán a' fás i n-a pháirc aige. Nuair a bhí sé seo 'n-a gharsún a' dul ar sgoil fuair sé árd-mhúineadh. Bhí fhios aige cia'ca an cnoc is aoirde 'sa' domhan. Do 'neósfadh sé dhuit an méid uisge ghabh le fánaidh le bliadhain i n-abhainn mhóir íochtair Aimeirice, agus bhí cúnntas cruinn aige ar athair agus ar mhathair ríogh bhí 'sa' Róimh na mílte bliadhan ó shoin. Badh dhóigh le duine gur ádhbhar captaín a bhí 'sa' gharsún agus an saghas foghluim a fuair sé ar sgoil. Nár chóir go mbeadh an bheag nó an mhór d'eólas le fagháil aige ar an tslighe bheathadh bhí i ndán dó. Acht ní mar sin a bhí. Chonnaic sé na crainn a' fás; chonnaic sé an duilleabhar a' séideadh ins an Earrach agus a' tuitim 'sa' bhFoghmhar; acht níor chuir éinne 'n-a cheann ná raibh ó'n gcrann úd ar thaobh an bhóthair acht greim fhagháilt ar an dtalamh agus go mbeathóchadh an t-aer é. Is cuimhin liom-sa sean-daoine nár chaith lá riamh ar sgoil, agus geallaim agus deimhnighim gur mó an t-eólas a bí aca ar churadóir- eacht agus ar nidhthibh a bhaineann le saothrughadh na talmhan 'ná bhíonn anois aca so a chaith- eann na bliadhanta ar sgoil. Ní héin-iongnadh an sgéal a bheith mar seo ag ógánaigh na haimsire seo. Tagann mórán d'ár gcuid eólais chughainn ó dhúth- chas. Pé eólas a bhí ag ár seacht-sinsearaibh is i nGaedhilg do b'fhéidir beó é chur i n-umhail dá gclainn; acht ní raibh éin-mheas aca-san ar Ghaedhilg. Chaitheadar uatha í, agus i n-a theannta sgaradar le heólas na sean-daoine a tháinig rómpa. B'fhéidir go raibh beagán d'eólas a shinsear ag an bpáisde ar dhul ar sgoil dó ar dtúis. Acht, má bhí, níor bh'fhada gur stracadh as na préamhachaibh an t-eólas so, agus má fágadh éan-chuid de gan stracadh, do múchadh é le carta an Bhéarla sara raibh an leanbh leath- bhliadhain ar sgoil. Thug na múinteóirí iarracht ar síol an Bhéarla a chur. Ní raibh an ithir ró-oireamhnach, agus ba mhinic an síol go holc, agus ba mheasa é an leasughadh, agus b'é deireadh an sgéil é gur fhág an sgoláire an sgoil agus é gan Bhérla gan Ghaedhilg. Bhfuil leigheas le fagháil ar an aicíd seo? Tá gan amhras. Tá an leigheas ag an ndorus againn. Tá an leigheas i dteangain ár sinsear. Moladh le Dia! tá an leigheas ag oibriughadh anois. Tá síol curtha i n-ithir mhaith. Ba mhaith linn-ne dá bhfeicimís an gheamhar a' teacht suas níos treise agus níos tiugha 'ná atá sé. Acht bíodh foidhne againn. "Tagann gach maith le cáirde," agus "I ndiaidh 'chéile dhéantar na caisleáin." Beidh barra maith againn fós, le congnamh Dé. Ní dóigh liom féin gur tháinig an t-am fós chun Sgoil Ghaedhealach "Chonáin Mhaoil" a chur ar bun. 'Sé is ceart dúinn úsáid a dhéanamh des na sgoileanna atá againn. Má is maith leis an stiúrthóirí é, is féidir leó Sgoil Ghaedhealach a dhéanamh d'éan-sgoil atá fútha. Anois ní fuláir nó tá sagart le fagháil i gceanntar Ghaedhealach a chuirfeadh Sgoil Ghaedhealach ar bun. Agus muna <L 229> bhfuil a leithéid seo le fagháil, cuirimis sgoil oidhche suas. Tá airgead le fagháil ó'n Riaghaltachas ar an obair seo. Is féidir linn-ne greim fhagháil ar chuid de chun na Gaedhilge a mhúineadh agus ní dóigh liom-sa go bhfuil aon scairt 'sa' bhearnain le cosg a chur orainn. "An té ná bíonn láidir Ní fuláir do bheith glic." Ní'lmid-ne láidir fós, agus nuair ná fuil- mid, 'sé is fearra dhúinn a dhéanamh 'ná greim a bhreith ar gach buntáiste agus úsáid a dhéanamh díobh ar son na Gaedhilge. "Glac a bhfaighir agus díol a bhféadfair." BEIRT FHEAR. GLUAIS. Creachadh, spoiling. A' scaipeadh agus a' meathadh, scattering and decaying. Sráid-bhailtí, villages. Leicne árda, high hill-sides. Dhá thuistiún an chloch, eightpence a stone. Maol ó chrannaibh, bare of trees Crainn a chur, to plant trees. Ag iarraidh déarca, seeking alms. Cad is cionntach, what is to blame for this. Tabhairt suas, up-bringing, education. Ní baoghal dó-san crann chur, no fear of his planting trees. Cia-ca an cnoc is aoirde, which is the highest mountain. Ghabh le fánaidh, went down. An bheag nó an mhór d'e ólas, some little or much know- ledge. Curadóireacht, agriculture. Is i nGaedhilg do b'éidir leó, in Irish they were able to make it known to their children. Stracadh as an préamhacha, torn out of the roots. An ithir, the soil. Geamhar, young grass. Scairt sa bhearnain, a bush in the gap.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
