Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Clodhanna Nua.
Title
Clodhanna Nua.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Ó Donnchadha, Tadhg
Composition Date
1903
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Clodhanna Nua. DUBHALTACH MAC FIRBISIGH. Maille le Gluais agus Foclóir. Eoghan Ó Neachtain do scríobh. Ar n-a chur amach do Chonnradh na Gaedhilge. Dha phinginn. Ar léigheamh an leabhairín seo dhúinn, dubhramar linn féin gur mór an feall gan tuilleadh dá shaghas againn. Is iongantach an méid eólais atá fé ghlas, i n-ár leabhrlanaibh, agus i leabhraibh daora, ná fuil éan- dul ag an sluagh ar ghreim d'fhagháil air. Tá eólas ar stair na hÉireann, ar litridheacht ar filidhibh agus ar sheanchuidhthibh na nGaedheal. Tá seód luachmhar bainte as an gciste eólais seo ag Eoghan Ó Neachtain, ar mhaith linn go léir. Tá rian a láimhe ar an leabh- airín; ní baoghal ná go mbeifar ag súil le ceann eile uaidh gan moill. Mar is gnáthach i scribhnibh Eoghain, tugaimíd fé ndeara a lán cor-chainnte ná raibh againn cheana. Tá a míniughadh sa "Ghluais," agus geobhaidh an léightheóir congnamh mór as an bhFoclóir. Is fiú an leabhairín seo a cheannach agus a léigheamh, ní hamháin ar son na Gaedhilge atá ann, acht ar son an eólais do-gheobhthar ann leis. Níl éan-amhras ar Ghaedhilgeóir ná gurab é "anam tíre a teanga." Ní'l lá dá ngabhann tharsa ná feicid agus na tuigid fírinne an rádh soin. Dá mbéadh éin- dearbhughadh ag teastáil uatha 'n-a thaobh, b'fhuirist ceann - agus níos mó ná éin-cheann amháin - d'fhagháil i leabhairín an Rianaigh. Fear draoidheachta seóidh is Liam Ó Riain. Tá scáthán n-a ghlaic aige. Scáthán iongantach draoidheacta is eadh é. Iompuigheann sé an scathán ar an mBóihéim, ar an Ungáir, ar an Seirbh, ar an Rúmáinn, ar an mBulgáir, ar an bPoirtinéil, ar Thír na Finne, ar Dhanmarg, ar an Íoruaidh, ar an bPléiminn, ar Thír na bPólach, ar an nGearmáin, ar Thír fé Thuinn, ar Bhreatain na Frainnce, ar Phrobháinse, agus ar Bhreatain Shasanna, i dtreó go bhfeicimíd go soiléir ins an scáthán úd gach cath dar buaileadh, gach géibheann dar gabhthas tríd agus gach buadh dá rugadh ar son na teangan duth- chais i ngach tír díobh súd. Acht ní ar son an Ghaedhil geóra amháin do scríobhadh an leabhairín seo - go deimhin b'éidir go bhfuil cuid aca ná tuigfeadh é dá <L 219> fheabhas é - acht bhí súil Liam Uí Riain ar an té ná baineann fós le Connradh na Gaedhilge, ná tuigeann fath a chúise ná ná corruigheann air féin chum cuid- iughadh le saoradh teangan duthchais ne hÉireann. Curtar leabhairín Liam i láimh an duine úd. Léigheadh sé é go cúramach, agus mara dtosnoghaidh sé ar sholáthar do'n Ghaedhilg 'n-a dhiaidh soin - seadh, n'íl ann acht croidhe spideóigín. Taispeántar go follus cad is feidir leis an teangaidh dhuthchais do dhéanamh i gcóir an sprid Naisiúnta do choimeád go beó bagartach. Tá súil againn go scaipfear an lea- bhairín seo 'n-a mílte ar fuid na hÉireann. Tá comhairle mhaith dhúinn go léir ann, agus taithneann linn an tslighe n-a gcoinnightear an scáthan agus na pictiúirí os ár gcomhair siar síos go deireadh an leabhairín. Go mairir do shaothar, a Liam a chara. FORAS FEASA AR ÉIRINN. - Is mithid dúinn focal a rádh i dtaoibh an leabhair áluinn seo. Go deimhin agus go dearbhtha dá bhfuigheadh Gaedhil a gceart agus ní bhfuighidh 'ná a leath ba chóir dhúinn a bheith mórdhálach agus táimid mórdhálach, mar is é Dáith Ó Cuimín atá mar eagarthóir ar an leabhar. Is é an fear céadna bhí 'n-a chead eagarthóir ar an Irisleabhar nuair cuireadh ar bun é tá fiche bliadhain ó shoin anois. Níl 'sa leabhar so acht an chéad chuid d'Fhoras Feasa ar Éirinn acht tá súil againn nách mbeidh an chuid eile i bhfad i n-easnamh orainn. Ba mhaith linn, dá mbeadh caoi againn mórán do rádh ag moladh an leabhair, acht catfimíd bheith sásta anois leis an méid seo, nár cheart d'éan-Ghaedhilg- eóir bheith gan "Foras Feasa ar Éirinn". The Celtic Church in Britain and Ireland. By Heinrich Zimmer, Professor of Celtic Philology in the Uni- versity of Berlin. Translated by A. Meyer. Lon- don: David Nutt. 3s.6d.nett. Aistriughadh is eadh an leabhar so ar alt do scríobh Zimmer i bpáipéar san nGearmáin go dtugtar "Realencykläpadie für protestantische Theologie und Kïrche". Dearbhráthair do'n Ollamh Kuno Meyer is eadh an fear d'aistrigh an t-alt úd. Fear mór-eólais ar na sean-scríbhinnibh Gaedhilge is eadh Zimmer. Ní fheadar an bhfuil an oiread chéadna eólais aige ar cionnus do dheineann an Eaglais Caitliceach a gnó? Dá mhéid sean-leabhar do léigh sé, is dóigh linn go bhfuil tuilleadh nár léigh, gan teacht i n-éan-chor thar na míltibh do dóigheadh, do loiteadh agus do stracadh. Is dóigh leis nár bh'é Pádraig do chríostnuigh muinntir na hÉireann i n-éan-chor. Ní fheiceann sé puinn i dtaobh Phádraig ins na sean-scríbhinnc is aosta dá bhfuil ann, agus ar an adhbhar soin níor dhein sé faic dá bhful curtha n-a leith. Ba mhaith linne an taobh eile de'n scéal do chlos, sara dtiubhraimís ar mbreith féin air. Is beag ainm is measa le croidhthibh Gaedheal 'ná ainm Phádraig. Agus a rádh linn nár dhein sé faic a bharra chum na Gaedhil do chríostnughadh? Ní'l éin-bheann ag Zimmer ar shaothar Mhuirchon Mac Mactheine. Léighmíd san mBíobal cionnus mar bhain an Mac Mallachtan ráidhte as ar mhaithe leis féin. An 'in é dálta Zimmer agus leabhair Mhuirchon? Elementary Gaelic Grammar. By H.C. Gillies, M.D. Second Edition; with appendix. London: David Nutt. 3s.6d. nett. Sid é an dara chur amach de'n leabhar so. Graiméar de Ghaedhilg na hAlbann is eadh é, acht ní fhágann soin ná go bhfuigheadh Éireannach mórán eólais do bhaint as a léigheamh. Is iomdha graiméar do scríodhadh ar Ghaedhilg na hÉireann, acht ni'l éin-cheann riamh díobh do thugann an oiread eólais dúinn ar ár gcanamhaint féin is do-gheibhmíd annso ar chanamhaint na hAlbann. Is mor an rádh é sin, acht is í an fhírinne í dar linne. Deir an t-ughdar linn gur ar nós Ghraiméir an Stíobhardaigh do scríobh sé a leabhar féin. Bhí bunadhas in-chreidthe aige mar nach cuimhin linn go léir mar do mhol Seaghán O Donnabháin saothar an Stíobhardaigh. Taithneann linn an trácht do thugann an t-ughdar ar análughadh, ar urdhubhadh agus ar cionnus mar sontar na guthaí is na consuine i nGaedhilg na hAlbann. Deineann sé usáid d'oibreachaibh na mór- scoláirí chum cur síos agus seanchus do thabhairt ar tháth- fhoclaibh, ar fhoclaibh ceangail agus ar réimh-bhriathraibh. Oireann a leithéid dúinne go mór, mar tá an dalla- phúicín orainn i dtaobh na rudaí sin. An 'mdhó duine i nÉirinn d'fhéadfadh innsint dúinn cionnus do tháinig, abair na focail "anois" "anall" "thoir" no fiú amháin "agus?" Tá cunntas cruinn ortha súd agus tuilleadh fós thíos ag an ughdar so 'n-a leabhar. Tá na hAlbannaigh i bhfad romhainne ins na nidhthibh seo. Ní oirfeadh an réim díochlaonaidh atá aige d'ár nGaedhilg-ne i n-éan-chor. Ní'l aige acht trí chinn. Cuireann sé fé'n gcéad díochlaonadh gach ainm go bhfuil guth 'n-a dheireadh, agus gach ainm leathan ná claon- tar san uimhir aonta. Agus díreach 'n-a dhiaidh soin cuireann sé fé'n díochlaonadh chéadna gach ainm do ghlacann "a" san ngeineamhnach aonta. Má theastuigheann uait ainm do rádh san uimhir iolra do réir Ghaedhilge na hAlbann, ceangail "an" no "anan" do agus ní bhéir i bhfad uaidh éan-uair. Deir sé go bhfuil an focal "báta" ("bád") bain- deann. Deir na hAlbannaigh féin "Fhir a'bháta" i.e. "a fhir an bháid," agus mura dtaispeánann soin go bhfuil "báta" fireann, is deacair a dhéanamh amach caidé an riaghail is ceart dúinn leanamhaint. Dá mbeithídhe ag tagairt do "bháta" is iad "í" agus "sí" adéarthaidhe, acht, is ag tagairt do'n "bháta" féin do bheithidhe agus ní do'n bhfocal "báta." Tá "bád" agus "cailín" agus a lán focal eile ar an nós chéadna againne. Tá deifridheacht eadrainn féin agus na hAlbannaigh <L 220> i dtaithighe "is" agus "ba". "Is é a's gile ná mise" = ("Is gile eisean ná mise") againne. "Bu í a' bhean bu ghlice" = ("B'í an bhean ba ghlice í") againne. "An righ is airde a thá ann" = ("An rí is aoirde dá bhfuil ann") againne. Is greannmhar na ráidhte "thá fear an t-aon againn" no "thá té an t-aon againn;" an céad cheann fireann agus an dara ceann baineann. "Tá ceann againn araon" adéaraimís-ne. Tá an-chuid eólais le fagháil as an leabhar so. Díoladh an céad chur amach taobh istigh de chúig bhliadhantaibh. Ba chóir go bhfuil an-ghlaodhach air i nAlbainn. D'fhéadfadh Éireannach mórán an mhaithe leis do phiocadh as leis, agus molaimíd é do gach éinne gur mhaith leis pé deifridheacht bheag atá idir Gaedhilg na hÉireann agus Gaedhilg na hAlbann d'fheicsint. AN SLÉIBHTEÁNACH; irisleabhar Choláiste Chnuic- Mhellerí. Is fada ná facamar Irisleabhar ba bhreaghtha, ba dheise ná ba Ghaedhealaighe ar gach éin tslighe 'ná "An Sléibhteánach". Go deimhin ní dócha go dtáinig ceann ní ba Ghaedhealaighe go háirithe amach i nÉirinn riamh. Is mór le rádh an méid sin, acht tar éis é léigheamh dhuit, a léightheóir, beidh a fhios agat nach "bladar ná plámás ná éitheach" atá dá innsint againn air, acht corp láir na fírinne. Ba dhual dóibh riamh bheith Gaedhealach - ní hamháin 'n-a ráidhtibh acht 'n-a ngníomharthaibh - i gColáiste Mhellerí. Scáthán fíor ar a nGaedhealtachth agus ar a ngnáith-féile is eadh "An Sléibhteánach". Go mairid a gclú; go mairid "An Sléibhteánach;" agus go mairidh an Fear Eagair "an chéad agus bliadhain chum aithrighe." Togha chroidhe Ghaedhil é, bail ó Dhia air. Gan éin-mhearbhal is mór an t-áthas do chuir deiseacht agus slachtmhaireacht agus Gaedhealtacht an leabhair seo orainn. Leabhair breagh toirteamhail is eadh í leis. Ar an gcéad dul síos is é Art Ó Mornacháin do tharraing ná pictiúirí n-a chóir. An fear céadna do tharraing an pictiúir atá ar an dtaobh amuigh d'Irisleabhar na Gaedhilghe. Ní'l ins an leabhar ar fad acht cearduidheacht Ghaedhealach; agus cearduidheacht foghanta is eadh í leis. Tá na healadhna ar feabhas, agus cuid mhór díobh i dteangain na nGaedheal. Go deimhin, ní'l i dtosach an leabhair acht Gaedhilg ar fad. Tá féile agus soin- deantach an fhir eagair go soiléir ar cheann nó dhó dhíobh. Aithnighmíd rian a láimhe go maith. Tá cur síos i nGaedhilg ar Mhainistir Mhellerí ann. Taithneann an "Guth Tar Lear" go h-áluinn linn. Tá trácht ar "Ára na Naomh," ann ó láimh Pheadair Ua Choncheannain, dearbhráthair Tomáis an Timthire. Tá giota filidheachta ann fé'n ainm "A Chomaraigh Aoibhinn O," agus ba dheacair é shárughadh. Céad fáilte romhat, a Shléibhteánaigh, atá tuilte de ghaoith ionfhuair na nDéiseach. Go mairir i bhfad i n-ár measc, ag dul i dtreise agus i n-áilneacht agus i dtoirt ó bhliadhain go bliadhain. Total Abstinence Association Manual- Seo leabhairín deas nua atá tar éis teacht amach. Is fada atá Bráithre Phrainsís Naomhtha ag obair i gcoinnibh ólacháin, ó aimsir an Athar Maitiú go dti an lá indiu. Leabhairín i gcomhair Caitliceach is eadh é seo. Chuireadh i gcló i nÉirinn é. Páipéar Gaedhealech atá faoi, agus tá sé cinn de dhántaibh diadha i nGaedhilg ann. Tá gach éinne ag labhairt i gcoinnibh an Ólacháin fé láthair, acht ní chuireann mórán a ráidhte i ngníomh. Ní mar sin do sna Capuisínigh. Táid siad-san i gcomhnuidhe ag obair. Go n-éirghidh leó, agus go n-éirghidh le n-a mánail beag deas. Smuainte ar Árainn: Úna Ní Fhaircheallaigh M.A., do scríobh. Ar n-a chur amach do Chonnradh na Gaedhilge i mBaile Átha Cliath. 1902. Ag féachaint dúinn ar an leabhairín breagh gleóite seo, curtar rud beag nó dhó i n-umhail dúinn. Do'n céad dul síos, tagann iongnadh agus áthas orainn i dtaobh a dheise agus a shlachtmhaire fhéachann an Ghaedhilg ar pháipéar fíor-Ghaedhealach agus fé dheagh-chlódóireacht. Ba dheacair clódóireacht an leabhair bhig seo do shárughadh. Theastuigh deagh-chlódóireacht i nÉirinn go mór. Bhí mór-chuid de dhroch-chearduidheacht le feic- sint 'n-ár measc go dtí le déidheannaighe. Má's fiú leabhar a chur amach i n-éan-chor, is fiú é slacht éigint do chur air. Ba mhaith an mhaise ar ughdar an leabhair seo cuimh- neamh ar phictiúiríbh do chur ann. Tá fiche ceann díobh ann, agus is mó go mór an t-eólas d'fhéadfadh duine ná raibh i nÁrainn riamh do phiocadh as éin-cheann amháin díobh 'ná dá mbeifidhe ag cur síos uirthi go deóidh na ndeór. Chímíd ionnta muinntir Árann fé mar atáid, agus tuigid a gcomh-Ghaedhil as na pictúiribh seo caidé an saghas iad, agus caidé an saghas Ára i bhfad níos fearr 'ná mar d'fhéadfadh an scríbhneóir is cliste innsint. Ar shon gurab é seo an chéad leabhar dá scríobhadh ag Úna Ní Fhaircheallaigh, agus gur duine í ná raibh an Ghaedhilg aici ó thosach a saoghal, is mór is ion-mholta an saothar beag so ó n-a láimh. Ní'l éin-nídh dhá chur síos aici acht rud do chonnaic sí féin, agus fé mar do chuir gach nídh dhíobh ag machtnamh í. Ba mhaith an rud dá bhfuighmís leabhair dá shamhail seo ag cur síos ar cheanntaraibh Gaedhealacha eile. Chuirfidís misneach ar na Gaedhealaibh féin, agus músclóghaidís dóthchas 'n-a gcroidhthibh. Sheoltar litreacha i dtaobh eagarthóireachta go dtí an Fear Eagair; agus litreacha i dtaobh Bhainistighe go dtí an Stiúrthóir, Oifig an Chonnartha, 24 Sr. Uachtarach Uí Chonaill, Áth Cliath. <L 220a> Tá beagán do Chlaidheamh na Nodlag le fagháil fós. Éinne a dteastuigheann sé uaidh cuireadh sé fios anois air, agus na bíodh aithmhéal arís air.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
