Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cois Taoibh na Fairrge.
Title
Cois Taoibh na Fairrge.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1902
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
COIS TAOIBH NA FAIRRGE. Tar liom-sa, a léightheóir uasail, siar ó'n mbaile mór gránda, siar os na gortaibh móra is na páircibh glasa, siar thar cnoc is sliabh is gleann mín réidh, go dtí go sroich- eam araon "oileáinín aerach cois taoibh na fairrge." Stad annso lem' thaobh-sa ar an bhfaill aoird seo, agus leath do shúile ar an radharc bhreágh áluinn atá ós do chomhair amach. Féach an lán-mhuir agus blátha geala an uisce, agus cosa éadtroma na gréine ag rinnce go taithneamhach ar urlár niamhrach na fairrge. Féach na tonnta móra ag rith go calma i ndiaidh a chéile 'n-a sluaightibh bána áilne i gcoinnibh na tíre. Féach anois iad ag teacht le fuinneamh aníos an tráigh. Éist le n-a nglór mar bhriseann siad i gcoinnibh na fuille. Tá buaidhte ortha anois, agus téidheann siad tar n-ais go mall <L 196> go dtí an mhuir aríst. An gcloiseann tú fuaim a ngotha agus iad ag imtheacht? Nach mór an fhearg agus an fuinneamh atá ortha! An gcloiseann tú fothrom a gcos is a gcoiscéim trom láidir, agus na cairrgeacha is na clocha beaga dhá meilt go daingean aca? Acht cad é an glór árd úd do chloisimíd anois? Táid siad ag teacht thar n-ais chum catha aríst. Féach a gcinn bhórba ar lasadh fé dheallradh na gréine. Nach breagh áluinn an sluagh é? Cia'ca go bfuil an lá aige an turus so? Fóiríor cráidhte! do theip aríst ar an sluagh bán, agus táid siad ag filleadh an tarna uair go faon lag ó'n gcath. Suidhmís síos anois ar an mbinsín fhéarach úd thall. Is minic a thagaim annso ag féachaint ar an troid shíoruidhe idir an talamh is an fhairrge. Is 'mdhó uair a chluig chaithim annso ag éisteacht le glór na fairrge is le glaodhach uaigneach na muir- éan, agus is 'mdhó smaointe doimhne ritheann trém' aigne i rith na huaire sin. Annso atá mo thalamh duthchais féin, saor ó scáil an tSasanaigh, gan a rian ná a dhroch- chomhartha le fagháil innti. An fear úd ag bailiughadh múir fairrge thíos ar an dtráigh, 'sí an Ghaedhilg an teanga amháin atá 'n-a bhéal aige. An cailín úd ag ceangailt an choirce thuas 'sa' pháirc bhuidhe, éist leis an amhrán atá aici 'ghá thabhairt uaithi. Sean- amhrán Gaedhealach is eadh é. Éist! "A óig-bhean bhreágh stuamdha na gruaige breagh buidhe, Tar annso anuas chugham i gcomhgar na dighe, Mar do thógfá-sa an ceo so 's an brón suas dom' chroidhe, Mar d'éireóchad an lóchán de'n gcoirce le gaoith." Is cuimhin liom go maith an chéad uair riamh d'airigheas an t-amhrán úd. Féach soir mar n-éirigheann an sean-chaisleán ar an dtaobh thuaidh de'n Ghóilín. Timcheall cúpla péirse ar a dtaobh thoir de'n chais- leán, 'san áit úd ar nglaodhtar Béal an Orglaic, tá bothán beag deas, na toir ghlasa ag fás 'n-a timcheall. Comhnuigheann Domhnall Ua hÉilidhe annsoin. Fear an- Ghaedhealach is eadh Domhnall. Ní'l stair ná seanchas a bhaineann leis an gceanntar so ná fuil aige. Caitheann sé an oiread soin aimsire i measc na seandún agus na sean-fhotharach, agus tá an oiread soin eólais curtha ortha aige, go ndeirtear go minic go mbíonn sé rannpháirteach leis na daoinibh maithe. Pé uair a chloiseann Domhnall an focal soin 'ghá rádh, ní dhein- eann sé acht sceartadh ag gáiridhe go croidheamhail fé mar a bheadh sé tar éis rud an-ghreannmhar do chlos. Aon lá amháin, bhíos féin agus beirt éile ag gabháilt an bhóthair nó go dtángamar go dtí an paiste beag talmhan do bhaineann le Domhnall. Do chonncamar é féin thíos 'sa' pháirc, a ránn 'n-a láimh aige, agus é ag cromadh ar a chuid oibre. Síos linn chuige, mar ní castar Domhnall riamh umam gan comhrádh gearr éigint do bheith aguinn. D'árduigh sé a cheann nuair chualaidh sé fuaim na coisidheachtas chuige, is do tad sé ar an obair ar feadh tamaill. Tar éis dúinn sealad do chaitheamh ag cur 's ag cúiteamh, do shuidheamar síos ar an gclaidhe, agus do lean Domhnall ar a chuid oibre arís. I gceann tamaill thosnuigh Tadhg Ua Léin - ba dhuine de'n bheirt eile Tadhg - ar amhrán do thabhairt uaidh ós íseal: "A óig-bhean bhreag stuamdha na gruaige breagh buidhe, Tarr annso anuas chugham i gcomhgar na dighe." "Ar chualaís riamh é sin?" ar seisean le Domhnall, nuair a bhí an méid sin tabhartha uaidh aige. "Chualadh go minic," arsa Domhnall; "tá sean-phort breagh fada leis." "Bhfuil sé agat, a Dhomhnaill?" arsa <L 197> mise. "Má tá, scaoil chughainn é, led' thoil." "Tá an fonn agam, pé i nÉirinn é," arsa Domhnall. "Táid na focail imthighthe as mo cheann le fada éin-cheathramhain amháin " "Cia aca é sin, a Dhomhnall?" arsa Tadhg. "An ceann úd adubhraís-se ó chianaibh," arsa Domhnall. "Mar seo ghabhann sé: "A óig-bhean bhreagh stuamdha na gruaige breagh buidhe, Tarr annso anuas chugham i gcomhgar na dighe, Mar do thógfá-sa an ceó so 's an brón suas dem' chroide, Mar d'éireógadh an lóchán de'n choirce le gaoith." "Siné é go díreach," arsa Tadhg. "Is minic d'airigheas é thoir ar an bhFaill Mhóir agus mé im' bhuachaill óg." "Ba mhaith liom é sin do chur síos, a Dhomhnaill," arsa mise. "Fan go fóill go bhfuighead blúire phaipéir." "B'fhiú dhuit é sin bheith agat," arsa Domhnall. "Ceann an-bhreagh bogh is eadh é. Is fearr dhuit na focail do chur síos ar dtúis." Do dheineas chomh maith. Nuair bhí na focal scríbhte síos agam, dubhairt Domh- nall an chéad líne uair nó dhó go dtí gur fhéadas féin é rádh 'n-a dhiaidh. Annsoin chuireas nótaí na líne sin síos ar an páipéar. Do dheineas an cleas céadna ar an gcuid eile dhe. Nuair bhí an port go léir thíos agam, dubhramar araon le chéile é, agus do shocruigheas pé nótaí ná raibh 'n-a gceart agam. Díreach nuair bhí deireadh scríbhte againn cia chífimís chughainn acht Seaghán Ua Séaghdha, agus nuair chualaidh seisean cad do bhí ar siubhal againn, agus ná raibh againn de sna focail acht éin-cheathramhain amháin, do thosnuigh sé féin air, agus do léigh amach an t-amhráin dúinn ó bharr deireadh gan focal do chailleamhaint; agus mar sin atá sé agam. Éist leis an gcailín aríst. Nach gleóite éirigheann fuaim a gotha i lár an amhráin? Nach brónach uaigneach mharbhuigheann na nótaí deiridh? Sin scéal na hÉireann i gcomhnuidhe - lúthgháir is brón ag troid gan stad 'n-a cliabh. Éist anois mar a thagann an fonn is na focail go deas le n-a chéile! "Nach aoibhinn 's nach aerach do'n té bhíonn ag ól; Ní bhíonn peacadh 'san tsaoghal air, ná éin-nídh dá shórt; Dá gcasfaidhe air spéirbhean is go mbéarfadh di póg, Goidé sin do'n té sin ná baineann soin leó?" Nach breagh ceólmhar an rann é sin? Ní theastuigheann fonn ná port chum go ndéanfaidhe amhrán dá leithéidíbh sin d'fhoc- laibh. Tá scéal beag ag baint leis an amhrán so, acht ní bhacfad leis an turus so. Chím, a léigtheóir, go bhfuilir tuirseach dem' chuid drabhfuighealla. Slán leat, a dhuine chroidhe. Taoi ag dul thar n-ais dod' bhaile, is dod' pháirc, is dod' thigh mór áluinn. Fanfad- sa annso tamall eile ag éisteacht le guth na fairrge is le ceól buan láidir na gaoithe. OISÍN.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
