Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Feis Cholmáin.
Title
Feis Cholmáin.
Author(s)
Mac Suibhne, Pádraig,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1902
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 182> FEIS COLMÁIN Tá na Gaedh- ilgeóirí go léir ar éan- aigne anois i dtaoibh na bun- táiste tá ann do chraoibh feis do chur ar bun uair sa mbliadhain an chuid is lugha dhe. Nuair thagann lá feise curtar an Ghaedhilg ós comhair gach éinne agus curtar a brigh agus a fuinneamh i n-umhail do chách. I gcaitheamh an gheimhridh, nuair bhionn na chomhdhaltaí istigh ag foghluim agus ag saoth- rughadh na teangan, ní bhíonn radharc ar a gcuid oibre ag an phobul, agus ní bhíonn slighe ag an phobul a mbreitheamhntas do chaitheamh ar obair an Chonnartha agus a dhéanamh amach an maith no olc an obair sin. Bhí na smaointe seo ag rith linn annso ins an ngeimhreadh agus cheapamar dá mba rud é go mbeadh áit againn le haghaidh feise go mbéadh an t-ádh go deóidh orainn. Ní raibh éan-choinne againn le háit d'fhagháil mar nach bhfuil seomra ar an mbaile oireamhnach chum cruinniughadh mór daoine do bhailiughadh ann i lár an tsamhraidh; agus maidir le páirc níor bh'eól dúinn éin-cheann annso d'oirfeadh dár n-obair. Bhíomar ceaptha go gcaithfimís déanamh gan feis nuair do chualaidh Uachtárán <L 183> Cholláiste Cholmáin cad do bhí ag cur cúraim orainn agus ní túisce d'airigh sé an scéal ná dubhairt sé go bhfuighmís faithche an Cholláiste agus fáilte. Ba dheacair áit ní ba dheise d'fhagháil. Tá an Coll- áiste ar chliathán an chnuic atá ar an taobh theas de'n mbaile agus radharc aoibhinn uaidh anuas ar an mbaile agus anonn ar an gcnoc atá ar an dtaobh thuaidh agus thairis sin arís ar chnocaibh Chillúirt, ar "Airglinn aoibhinn an cheóil," agur ar na Galltaoi atá ag baint leis an spéir. Tá an Colláiste féin go breagh leis, agus leigeadh do sna daoinibh do tháinig chum na feise dul isteach agus breathnughadh ar an gcóir mhaith oibre atá ann. Tá na hallaí agus na seomraí go breagh fairsing aerach ann, agus tá gach caoi ann chum an eólais do mhúineadh do theas- tuigheann ó aos óg na haimsire seo. Tá spioraid na Gaedhilge dá cur i bfeidhm go ceart ann mar tá sí dá múineadh do gach duine de'n chéad buachaill atá ar scoil ann. Is 'mdhó scoil i nÉirinn atá tar éis múineadh na teangan do thógaint suas ó chuaidh an Connradh i láidreacht, acht tá cuid aca agus ní'l ins an múineadh acht leath-scéal mar nach bhfuil eólas ceart ag na múinteóiríbh ar an dteangain, nách dtugtar am go leór do sna scoláiríbh chum a foghluma agus nach gcleachtar a labhairt ar éan-chor. Ní mar seo do'n Chollaiste seo. Sé an tAthair Dáithí Ua Conaill, Uachtarán ár gCraoibhe- <L 184> ne, atá mar ollamh aca, agus ní fhágann sé iad i dtaoibh leis na leabraibh acht labh- rann sé an Ghaedhilg leó coitcheannta agus is í bhíonn aca nuair bhíd ag imirt liathróide nó ag iomáin ar an bhfaithche. Ní bhíonn de chleasaibh lúith aca acht iad so atá Gaedhealach. Is é halla ealadhan an chuid is déidheannaighe cuireadh leis an gcolláiste agus múintear ann an teagasc ceárdamhail go fuinneamhail bríoghmhar. Shocruigheamair ar an bhfeis do bheith againn lá 'l Pheadair is Phóil, agus nuair tháinig an lá bhí an ghrian ag taithneamh orainn chomh lonnrach agus bhí sí éan-lá riamh. Thug an tAthair Dáithí Ua Conaill seanmóin Ghaedhilge uaidh an lá soin ag an Aifreann déidheannach, agus is fada fada roimhe sin ó bhí seanmóin Ghaedhilge ins an teampoll céadna. B'ádhmharach agus b'oireanmhach an tosnu- ghadh é sin ar obair an lae. Chomh luath agus bhí na daoine amuigh ón Aifreann dhírighdear orainn agus leath-uair tar eis a buille bhí an obair ar láin-tsiubhal againn. Bhí aithristheóireacht agus scéaluidheacht agus rinnce agus amhráin ann. Ní raibh cúinne de'n pháirc gan rud éigin ann. Bhí na daoine ag líonadh isteach go bríoghmhar agus go mear, agus ba greannmhar féachaint ortha ag rith annso agus annsúd dh'iarraidh gréim d'fhagháil ar gach nídh. Acht ní bhfuigh- dís gach éan-rud d'fheicsint i bhfochair a chéile agus b'éigin dóibh bheith sásta le giota dhe seo agus giota dhe siúd. Bhí buidhean-cheóil againn ó Chorcaigh agus nuair tháinig sé - Buidhean-cheoil Shráide an Daingin i gCorcaigh - cuireadh stad ar gach nídh eile go dtabharfadh sé greas ceóil dúinn. Sé an smaoineadh do bhí ag rith im' aigne féin agus iad ag imirt gur beag an gábhadh tá againn le hairgead mór do dhíol le buidhin ghallda bhíonn ag gabháil <L 185> leis an arm an fhaid agus tá a leithéidí seo againn. Bhí éan-rud eile ar cuireadh ar stad na comórtais len' aghaidh - óráid an Athar Peadar Ua Laoghaire. Is é an tAthair Peadar féin do bhí mar Uachtarán ar an bhFeis agus ba mhaith an mhaise dhúinn soin. Nuair thosnuigh sé ag cainnt bhrúidh an sluagh mór daoine suas chum an áird ar a raibh sé i dtreó go n-aireoghaidís gach focal. "Bhí da'chead bliadhain," adubhairt sé "ó sheas sé ar an áit sin ar dtúis. Is fada an aimsir í agus is 'mdhó cor chuir an saoghal de ó shoin. I dtaobh na Gaedhilge ba dhona an aimsir í mar is le n-a linn do leigeadh do theangain na tíre dul nach mór chum báis. Bhí muinntir na hÉireann 'n-a gcodladh ar feadh na haim- sire sin i dtaobh na Gaedhilge. Acth bhí fo-dhuine annso 's annsúd 'n-a dhúiseacht ag faire go géar ar gach nídh." Bhí an tAthair Peadar ortha so. Chonnaic sé gach cor agus casadh. Chonnaic sé an trom-shuan. Acht, buidhe le Dia! chíonn sé anois an múscladh. Nár bh'uaigneach brónach do n-a leithéid na bhliadhanta so! Bhí sé buailte go daingion isteach i n-a aigne go raibh an Ghaedhilg ceangailte suas le creideamh agus le náisiúntacht na hÉireann agus dá mba rud é go scaoilfeadh na daoine uatha an teanga go n-imtheóghadh an creideamh agus an náisiúntacht 'na diaidh. Agus bhí sé ag féachaint ortha ag leigean do'n teangain imtheacht! Níor mhór dam an tIrisleabhar ar fad chum cunntais do thabhairt ar na daoinibh tháinig ag iomaidh ann agus ar a ngníomharthaibh. Acht bhí sin ins na páipéiríbh Béarla cheana. Tá an Ghaedhilg dá múineadh i ngach scoil ins an pharóiste seo, acht ní'l sí dá labhairt coitcheannta i measc na ndaoine agus dá dheascaibh sin ní'l sí fós ag an aos óg maith go leór chum dul isteach ag iomaidh ar chomhrádh; agus na daoine atá ag foghluim i rangaibh an Chonnartha annso ní'l an blas fós aca chomh maith agus atá sé ag muintir na gceanntar nGaedhealach. Dá bhrigh sin is go Baile Mhistéala, go dtí an Baile Nua, agus an Baile Dubh, go Dúngarbhán agus go hÁrd Mhór, chuaidh an chuid ba mhó de sna duaiseannaibh. Acht mar sin féin fuair muinntir na háite seo a gcuid féin agus béidh siad ag dul i dtreise i n-ionad a chéile. Ní fhacthas ar an mbaile go dtí sin cruinn- iughadh chomh breagh agus chomh deagh-iomchurtha agus do bhí againn, agus bhíodar go léir sásta. Ní raibh éinne ag gearán agus is annamh ná bíonn duine éigin ag fagháil locht. Tar éis na gcomórtas bheith críochnuighthe, bhí aeridheacht bhreagh againn, agus bhí sé a seacht a chlog sul ar leigeadh abhaile na daoine. B'aoibhinn an lá é agus tá muinntir an bhailé ag feitheamh le n-a leithéid arís. PÁDRAIG MAC SUIBHNE.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
