Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Aisde Nua-Dhéanta. Na Díbearthaigh.
Title
Aisde Nua-Dhéanta. Na Díbearthaigh.
Author(s)
Ua Néill, Éamonn,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 103> NA DÍBEARTHAIGHE. Dráma éin-ghníomha. Dramatis Personae: AODH RUAD UA NÉILL. AODH ÓG, A MHAC. UAISLE NA hÉIREANN. TEACHTAIRE. LIAIGH. ÓGLAOCH. Áit. - Cathair na Rómha i dtosach na seacht- mhadh aoise déag, thar éis teichidh na nIarlaí as Éirinn. Radharc I. (Seomra mór i mBruighin Salbhiati i gCathair na Rómha.) AN CHÉAD UASAL. Nach fíor-chaoin fáilte fuaramar ó mhuinntir na Rómha? <L 104> AN DARA hUASAL. - Is lághach na daoine iad, agus is maith is eol dóibh an troid do rin- neamar i nÉirinn ar son an Chreidimh. UA NÉILL. - Seadh, agus fuathann siad na Sasanaigh agus a rí bréagach chomh maith linn féin. Acht, a cháirde, is beag sólás thug an fháilte sin dom. Ní féidir linn bheith sásta le fáilte na Rómhanach, ná fós le tabhartas an Phápa féin, siúd is gur cáirde maithe dhúinn iadh. Ní féidir ar gcroidhe do líonadh, agus Éire ar dtír bhocht bheith i bhfad thar sáile uainn. AN CHÉAD UASAL. - Bíodh misneach agat, a Niallaigh! Tá an lá ag breacadh cheana féin. Is cinnte go bhfuighmid sgéal maith ó'n Spáinn i gceann tamaillín. Tá Rí na Spáinne, agus an Pápa féin ag taobhughadh linn. Tá ar mhuinntear i nnÉirinn féin ag oibriughadh ar lán a ndíchill chum iad féin do chosaint, agus chum buille ar aghaidh do thabhairt. Níl aon chúis gearáin againn. Buaidhfimid dá dheir- eadh. AN DARA hUASAL. - Seadh, a Niallaigh! Bí bródach ríméadach asat agus as d'ainm clú- mhar. Is geárr anois go mbéidh athrughadh sgéil againn. Nach bhfuil fhios agat go bhfuiltear ag ullmhughadh cabhlaigh mhóir dhúinn 'san Spáinn - cabhlach mór chuirfeas crith- eagla i lár croidhe Eilíse, agus chuirfeas an Lámh Dheas Dhearg i n-áirde i nUltaibh arís. Níl an sgéal chomh dona soin ar aon chor. UA NÉILL - Táim buidheach ar son an tsóláis atáthaoi thar éis thabhairt dom; acht táim ag éirghe aosda anois. Níl neart ná fuinneamh im' ghéagaibh mar bhí. Tá mo chroidhe dubh-sgamallach, agus tá sgáil mhór ag teacht anuas orm. Tá faitchíos orm nach bhfeic- fead-sa tráigh bhán na hÉireann choidhche, agus gur geárr go mbead im' luidhe san uaigh i bhfad ó mhachairíbh agus ó ghleanntaibh Thíre Eoghain. Is brónach atáim-se, a cháirde! AN CHÉAD UASAL. - Ná habairm ná habair sin, a Niallaigh. Bí dóchasach. Ní geárr go bhfeicfimid-ne go léir talamh na hÉireann arís. Tá an lámhuachtarach ag ar náimhdibh anois, acht ní bhéidh sé mar sin go bráth. Tá tú ag éirghe aosda gan amhras, mar atá- mhuid-ne go léir; acht tá tú chomh láidir agus chomh luthmhar anois agus bhí tú deich mbliadhanta ó shoin, nuair chuiris an dearg-ruathar ar Bhagnall agus a shluagh ag Béal an Átha Buidhe. Acht muna bhfuil sé i ndán duit teacht ar ais fá lán-bhuaidh go Tír Eoghain, tá do mhac, Aodh óg, agat. Béidh sé ina árd-thighearna annsin fós. Méadóchaidh sé clú Chloinne Néill, agus cuirfidh sé an ruaig ar a náimhdibh. Ní ceart ná cóir bheith mío-dhóchasach mar atáir. Táim cinnte dearbhtha go gcabhróchaidh Rí na Spáinne linn, agus gur geárr go mbéidh an sgéal socruighthe againn. UA NÉILL. - Go dtugaidh Dia gur mar sin bheas sé. Cuirim-se mo dhóchas ar fad im' mhac. Is air-sean bheas clú ar sinnsir do chongbháil beo, agus is as Aodh óg bheas muinighin agam feasda. Acht, cá bhfuil sé anois? AN DARA hUASAL. - Tá sé thar éis dul síos chum Ua Domhnall d'fheiceáil. Tá Ua Domhnaill an-lag anois, agus tá faitchíos orm gur geárr go bhfuighidh sé bás. UA NÉILL. - A Dhia thrócaireach! dearc síos orainn, agus cabhruigh linn. Ua Domhnaill i riocht bháis! An mac is uaisle atá agat, a Éire, ag dul i n-éag. Go gcuiridh Dia ar bhealach a leasa é! Brostuighidh oraibh, a cháirde,caithfimid dul síos chuige ar ball. Go dtugaidh Dia go mairfidh sé! Exeunt omnes. Radharc II. (Seomra i mbruighin eile i gCathair na Rómha). UA NÉILL. - Marbh! marbh! Ua Domhnaill <L 105> go faon ina luighe marbh! A Dhia, cad a dhéanfad-sa? Croidhe na féile! plúr na calmachta! An t-aigneadh do b'uaisle, an lámh ba láidre, an intinn ba ghéire! A Éire, cad a dhéanfair gan é? A mhuinntear Dhúin na nGall, cad a dhéanfas sibh gan bhar dtaoiseach tréan? A cháirde go léir, cad a dhéanfamaoid-ne gan a chabhair, agus a chomhairle chríonna, gan a lámh láidir, gan a chroidhe cródha? AN CHÉAD UASAL. - Is éachtach an bás, agus níl aon dul ina choinne. Is brónach lag- intinneach atá Éire indiu thar éis a taoiseach bheith go fann. Níor réidhtigh leis aer na hIodáile. Chuirfeadh sidéog gaoithe as Dún na nGall ar fheabhas é. Acht ní mar sin bhí sé ceapuighthe ag Dia. Duadh agus doghraing a bhfuair sé i bhfus, acht tá a luach saothair aige thall. ANN DARA hUASAL. - Bhí a chroidhe briste. Níor fhéad sé an díbreadh d'fhulang. Tá sé caillte againn anois, acht rachaidh duine eile isteach ina ionad. Níor theastuigh ó Éirinn riamh saighdiúirí tréana calma uaisle, agus ní theastóchaidh anois. Siúd is gur brónach atámuid, caithfimi dumhlughadh do thoil Dé. B'é a thoil Ua Domhnaill do bhaint ó thalamh uainn; acht ní thréigfidh Sé Éire, bhí chomh díleas Dó, agus d'á mháthair, Muire. UA NÉILL. - (gan aire 'thabhairt dó.) - Cuirfear anois é i n-uaigh bhreágh uasal i dTeampall Naoimh Pheadair, i gceartlár Cathrach na bPápa, acht i bhfad ó fhuaim na fairrge feargaighe, agus i bhfad ó chnocaibh glasa a thíre féin. B'fhearr leis féin bheith ina luighe ar thaoibh cnuic áird i nDún na nGall, agus guth na gaoithe, agus osnadh na coille móire bheith ag cantain os cionn a uaighe. An mar sin bheas mo sgéal-sa? An gcuir- fear mise i dtalamh iasachta? An é nach bhfeicfead-sa Tír ghlas Eoghain choidhche? An éigean dom luighe i bhfad uiathe go lá an bhreitheamhnais féin? A Dhia, ní fhéadaim a thuilleadh d'fhulang. AN CHÉAD UASAL. - Tá sé ar shlighidh na fírinne anois, agus tá suaimhneas síorraidhe aige. Támuid-ne fágta ina dhiaidh, agus caith- fimid leanmhaint d'á obair. Béidh a spiorad uasal ag tabhairt treise agus misnighe dhúinn 'san troid atá le teacht. Tóg suas do chroidhe, a Niallaigh; is tusa ar dtaoiseach, agus ar gceannphort; is ionnat-sa chuirimid ar ndóchas. Béimid ag troid taobh le taoibh leat go fóill ar son na hÉireann faoi'n Láimh Dheis Dheirg. Buaidh agus treise leis an Láimh Dheis Dheirg! Exeunt. Radharc III. (Seomra mór i mbruighin Salbhiati). AODH ÓG UA NÉILL - A athair, cia an fáth 'bhfuil tú chomh brónach soin indiu. Tioc- faidh sgéal maith ó'n Spáinn i gceann na seachtmhaine. Músgail do mhisneach. Béidh an báire linn go fóill. UA NÉILL. - A mhic mo chroidhe, ní bhead- sa i bhfad i ndiaidh Uí Dhomhnaill. Tá fait- chíos orm nach dtiocfaidh an congnamh i n-am, má thiocfaidh sé ar chor ar bith. Cad tá ag congbháil an teachtaire? AODH ÓG. - Táim cinnte go dtiocfaidh sé i gceann na seachtmhaine. Tháinig teacht- aire chum an Phápa ó'n Spáinn an lá fá dheireadh agus dubhairt sé go raibh an cabhlach i n-aice le bheith réidh, ag imtheacht dó. Nach breágh an sgéal é, a athair? UA NÉILL. - Is breágh, acht ní fheicfead- sa é, agus is ort-sa bheas a stiúrughadh chum Éireann, agus na daoine do bhrostughadh. Táim- se lag aosda anois, agus is geárr go mbéidh deireadh liom. Cuirim mo dhóchas ar fad ionnat-sa. Is ort-sa bheas náimhde na <L 106> hÉireann do sgrios amach; is ort-sa bheas an sean-ainm ónórach, - "Ua Néill" - do chaitheamh, nuair bhead-sa imthighthe as an tsaoghal. Tá na huaisle atá annso san Róimh, agus ar ndaoine féin i bhfad i gcéin i nÉirinn ag brath ort mar thaoiseach, agus mar árd-fhlaith. Is tú an mac is sine atá agam. Is tú mo rogha mar cheannphort na nGaedheal. Coingbheóchair clú ar sinnsir, agus ónóir ar n-anma. Is tusa thógfas suas arís bratach na Láimhe Deirge: is tusa chuirfeas an ruaig ar an Sasan-treibh, agus ar treód Eilíse. AODH ÓG. - Mise, a athair! nach tusa an Niallach?" UA NÉILL. - Ní ceart dhuit é sin do rádh. Muna mairfir, is bocht cás na nGaedheal. Níol ionnam acht buachaill gan eolas ar chleasaibh na Sasanach. Ba chóir dhuit bheith misneamhail. Níl tú i ngar do'n bhás ar chor ar bith; agus cuirfidh an teachtaire ó Rígh na Spáinne spiorad agus misneach nua ionnat. UA NÉILL. - Nach bhfeiceann tú go bhfuilim ró-aosda, ró-lag anois chum troid mhaith do dhéanamh ar son na hÉireann? Is beag maitheas dhéanfadh seanóir mar mise d'á thír anois. Tá dóchas na hÉireann ins an aos óg. Tá fáilte d'á réidhtiughadh cheana romhat ag muinntir Thíre Eoghain. AODH ÓG. - Ná habram a thuilleadh ina thaoibh sin, a athair. Béidh an Cabhlach Spáinn- each ullamh i gceann míosa nó mar sin, agus 'sé an Niallach atá ann anois rachas go hÉirinn chum a chuid féin d'fhagháil arís. UA NÉILL. - Bhfuil súil ag na Sasanaigh i nÉirinn linn arís? AODH ÓG. - Tá faithcíos orm go bhfuil. Is iomdha brathadóir Sasanach atá 'san Spáinn, agus fós i gCathair na Rómha féin. Táid in gach uile áit. UA NÉILL. - Is cuma linn, má tá na daoine i nÉirinn ullamh, agus claidhmhte na Spáinneach géar. Acht, cad tá ort, a Aodh? Ní fhéachann tú go maith. AODH ÓG. - Táim rud beag tuirseach. UA NÉILL. - Ní réidhtigheann an áit seo leat. Caithfidh tú aire thabhairt dhuit féin. Leig do sgíth anois ar feadh tamaillín. AODH ÓG. - Déanfad sin, a athair. Exit. UA NÉILL. - An buachaill bocht! tá sé tuirseach, agus tá an iomarca imnidhe air. Tá an aimsir an-bhrothalach. Is truagh gan sideóg gaoithe as sléibhtibh Uladh! Exit. Radharc IV. (Seomra i mbruighin Salbhiati). UA NÉILL. - Níl Aodh ag dul i bhfeabhas ar aon chor. Tá an t-éagcruas d'á mharbhadh. An bhfuighidh sé bás? Go dtugaidh Dia nach bhfuighidh! Níl aon splannc solais anois. Tá an spéar ag éirghe níos dorcha ó ló go ló. Gan Aodh, ní bheadh ceannphort ná taoiseach ag Clannaibh Gaedheal; ní bheadh ceann d'a chineadh le seasamh san mbearnain ar son na hÉireann. Bhfuil sé i ndán duit, a Éire, bheith faoi smacht faoi bhrón go bruinne an bhrátha? Tá mo chroidhe ag briseadh le teann- adh dóláis. (Tig óglaoch isteach.) ÓGLAOCH. - Teachtaire ó'n Spáinn, a Niallaigh! UA NÉILL. - Seól isteach é gan mhoill. Exit óglaoch. Fá dheireadh! Fá dheireadh! Tá súil le Dia agam go bhfuil sgéal maith aige. (Tig an teachtaire isteach.) TEACHTAIRE. - Slán agus beannachadh chugat ó Rígh na Spáinne. <L 107> UA NÉILL. - Gur'b amhlaidh dhó. Cia an sgéal atá agat? Bí mear. TEACHTAIRE. - tá brón ar an Rígh gur theip sé air an cabhlach do réidhtiughadh. Bhí éirghe amach i n-iarthar na Spáinne, agus is ar éigin chuir sé síos é. Rud eile, tá cruinn- eolas ag na Sasanaigh ar a raibh d'á dhéanamh againn 'san Spáinn, agus agaibh-se annso i Róimh. Deir an Rí nach bhfuil sé láidir a dhóthain go fóil dul i n-aghaidh Ríogh na Sasana. Bhéar- faidhe an bhuaidh orainn, da ndéanfamaois iarracht anois. UA NÉILL. - Bhfuil tuilleadh le rádh agat? TEACHTAIRE. - sin a bhfuil agam, acht dubhairt an Rí go ndéanfadh sé a dhícheall chum congnamh do thabhairt dhuit, chomh luath agus do b'fhéidir leis. UA NÉILL. - Abair leis go bhfuil na daoine i nÉirinn ullamh chum éirghe amach do dhéanamh. Nílid acht ag fanacht le sgéal- aibh uainne. Dá gcuirfeadh sé arm beag chum na hÉireann anois, d'éireóchadh an tír ar fad amach i n-aghaidh na n-eachtrannach. Cuir i n-umhail dó brígh an sgéil sin. Níl acht roinnt bheag saighdiúir Sasanach i nÉirinn anois. Cuir d'athchuinge air cabhrughadh linn. Béidh súil agam leat-sa arís. Go n-éirghidh an bóthar leat anois! TEACHTAIRE. - Slán agus beannacht leat. Exit teachtaire. UA NÉILL. - An sgéal brónach gnáthach! Tá mo dhóchas ag dul i meathtacht. Ní thig liom an teachtaireacht so d'innsint d'Aodh. Mhéadóchadh sé a phian, agus a thrioblóid. Caith- fidh mé dul síos chuige anois. Exit. Radharc V. (Seomra beag i m bruighin Salbhiati; an Niallach agus beirt uasal ina seasamh taobh amuigh do dhoras.) UA NÉILL. - Bhfuil aon bhiseach air? UASAL. - Níl go fóill. Ní leigfidh an liaigh éinneach isteach. UASAL EILE. - Indiu bhí na speabhraídí air, agus bhí se ag caint leis féin faoi'n Spáinn, agus faoi Thír Eoghain, agus fút féin, a Niallaigh. UA NÉILL. - Ó mo mhac, ní mhairfidh sé, ní mhairfidh sé. UASAL. - Ná bí ag caint. Mairfidh sé. Níl sé marbh fós. Is léigheanta agus is cliste an liaigh atá aige. UA NÉILL. - Muna mairfidh sé, muna mairfidh sé, cad a dhéanfad? UASAL EILE. - Mairfidh sé, adeirim-se leat. Níl an sgéal chomh dona agus ceapthar. Gheóbhaidh sé sos beag i gceann tamaill anois; agus i gceann míosa nó mar sin béidh sé chomh láidir agus bhí sé riamh. UA NÉILL. - Measann tú go mairfidh sé? UASAL. - Táim beagnach cinnte go mair- fidh sé. Tá sé óg agus láidir, agus siúd is go dubhairt an liaigh gur mór a bhaothal, ní hionann soin agus a rádh nach bhfuil dóchas aige. UASAL EILE. - Éist! Tá na speabhraídí air arís. 'gCloiseann sibh é? - "Lámh Dhearg abú," "Anois, a Chlanna Gaedheal." Éistidh leis, - "buaidh agus treise," - "Cabhróchaidh Rí na Spá-." Tá sé go ciúin anois. UA NÉILL. - A Aodh Ó! I mbéal an bháis atá tú anois. UASAL. - Níl ar aon chor. Béidh sé níos fearr anois. Ní thig an bás go minic chum fir óig mar é. Ní raibh sé breoite riamh. Bhí sé láidir slán folláin i gcomhnaidhe. Ní bhfuighidh sé bás go fóil. UA NÉILL. - Eist! tá an Liaigh ag teacht amach. UASAL. - Tá, agus béidh sgéal maith aige, is dócha. (Tig an liaigh amach, agus é go brónach). <L 108> LIAIGH. - Tá sé thar éis bás d'fhagháil go socair ciuin, gan péin, gan trioblóid. UA NÉILL. - A Éire, Éire - - - (Brat anuas.) (Críoch.) ÉAMONN UA NÉILL.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
