Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Brisleach Mhór Mhaighe Mhuirtheimhne.
Title
Brisleach Mhór Mhaighe Mhuirtheimhne.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 81> BRISLEACH MHÓR MHAIGHE MHUIRTHEIMHNE Annso thíos. Feacht n-aon dá dtángadar Ulaidh go hEamhain Macha go subhach soi- mheanmnach agus táinig Cú Chulainn go Dún Dealgan ar mbreith buaidhe cosgair agus comhmaoidhte ar fhearaibh Éireann i gcath Fionnchoradh, i gcath Rois na Ríogh ar Bhóinn, i gcath Gáibheach Gáiridhe agus gidh mór do ríoghaibh, do churaibh, do chaithmhíleadhaibh agus do ró-thighearnaíbh fear n-Éireann do thuit leis, nocha ndearna gníomh ná eacht ba fhearr leis ná Cailitin dána go n-a sheacht machaibh fichead do thuitim leis, óir ní raibh ceist éaga ná oidheadh air ó thuiteadar sin leis; agus is amhlaidh d'fhágaibh Cailitin a bhean taobhthrom torrach, agus an uair táinig am a tuismighthe rug sí seisear d'éan-toirbheart, .i. triar mac agus triar inghean, agus táinig Meadhbh Muacháin, inghean Eochadha Feidligh dá n-ionnsaighe agus do rinne sí aimidí tuatacha díob, agus do hoileadh agus do leasuigheadh le Meidhbh iad go ceann seacht mbliadhan déag, agus, ar mbeith san aois sin dóibh, táinig dá n-ionnsaighe agus is eadh adubhairt, "an bhfeadabhar cia do mharbh bhar n-aithre?" "D'fheadamar," ar iad-san, "gurab é Cú Chulainn mac Sualtaigh do mharbh é." "Is fíor sin," ar Meadhbh, "agus déanaidh-se imtheacht ar fud an domhain mhóir," ar sí, "do dhéanamh foghluma agus éirgidh chum na ndraoithe agus déanaidh fios agus draoidheacht d'fhoghluim uatha." Is ann-sin do ghluaiseadar an seisear siabh- artha seirgneacha siobh-shúileacha sin cloinne cuiripe Cailitin rómpa agus do chuadar go hAlbain agus do bhádar trí bliadhna innti agus do chuadar go Sagsaibh agus do bhádar dhá bhliadhain ann ag foghluim draoidheacht agus diabhluigh- eachta, agus téid as sin do'n Bhaibiolóin agus fós do shíorsad draoithe an domhain ó thurgabháil gréine gnúis-shoillse go a fuineadh ag déanamh a bhfoghluma nó go rángadar i gcríochaibh adhfhuathmhara Ifrinn agus do bhádar dá bhliadhain i bhfochair Bholcáin ann agus do rinne sé trí hairm dóibh, .i. trí claidhmhte agus trí sgeana. "Ag soin bhar n-airm agaibh," ar sé "agus déanaidh imtheacht leó agus tuitfid trí ríghthe do na sleaghaibh sin agus is iad is mó réim agus gráin dá ndearnadh liom-sa riamh," agus adubhairt an laoidh so síos mar leanas: - <L 82> Ag soin bhar n-airm áigh, A chlann Cailitin cháidh; Tuitfidh leó, cidh caomh a ghné, Cú Chulainn Muirtheimhne. Anmanna bhar sleagh re cur cath Gaodh is Leodh is Leadradh; Anmanna bhar cloidhmhte go mbladh Lot is Agh is Urchradh. Tuitfidh libh an Chú chruadhach Chneadhach chréachtach chathbhuadhach; Éan-mhac Deichide gan on, Ar bhar gcionn fá thuaidh atá-sain. Is annsin adubhairt Bolcán, "Is iad na trí rígh thuitfeas do na sleaghaibh sin .i. rí gaisgidheach Éireann, .i. Cú Chulainn, agus rí giollaidhe Éireann, .i. Laogh mac Rianghabhra agus rí each Éireann, .i. an Liath Macha, agus do chéileabhradar Clann Chailitin do Bholcán agus d'éirgheadar amach a hIfreann agus tángadar le néalaibh na gaoithe glan-fhuaire go faithche na Cruacha. Dála Meidhbhe, d'éirigh sí amach an lá sin i n-a grianán glan-radharcach gloine agus do chonnairc na haimidí tuatacha ar na bhfaithche agus d'aithin gurab iad clann Chailitin claon- ainmheach do bhí ann agus do ghabh sí a brat iongantach órshnáithe uimpi agus táinig amach ar an bhfaithche mar a rabhadar na haimidí agus d'fhear sí fíor-chaoin fáilte rómpa agus ro shuidh eatorra agus fiafruigheas a n-imtheachta agus a n-eachtra díobh ó d'fhágbhadar Éire go ham na huaire sin agus adubhairt an laoidh: - Dia bhar mbeatha, a seisir shaor, Go clár Fódla na bhfionn-chraobh; An tualang libh - mór an modh - Dul do dhíoghail bhar n-athar. Tairise linn, a Mheadhbh, mór t'fháilte, Do chuirm, do chomh-ól; Cidh gurab id bhíthin-se - líth ngal - Táinig díth ar ndeagh-athar. Bhar n-athair-ne níor ba lag Go n-a sheacht macaibh fichead; is é Cú Chulainn ro-s-mharbh Ro budh gníomh uathmhar athgharbh. Inniseadh dham as gach tír, A chlann chródha Chailitin, Cá hoideadha ba réidh rúin Ag a ndearnabhar bhar bhfogluim. Do rángamar, ar ndul tar chuan, Go Bolcán na n-arm - níor bh'fhuar - Is do shíoramar ní ba lia, Go hInnsibh mara Media. D'fhiafruigh Meadhbh díobh annsin, "an ndearnabhar bhar bhfoghluim go maith is na críochaibh sin." "Do rinneamar," ar iad-san, "óir do dhéanmaois catha cródha cóirighthe do na gasanraibh siubhlacha sanair agus do bholgánaibh beilce agus do dhuilleabhar dairghe doisléigne," agus rug Meadhbh léi iar sin iad a múr Chruachna, agus do freasdladh agus do fritheóladh léi iad do nua gacha bídh agus do shean gacha dighe gur budh mheasgtha mór-ghlórach iad agus do bhádar trí lá agus teóra n-oidhche ar an seoladh sin i gCruachain. Is annsin do fógradh sluaigh ádhbhal-mhór le Meidhbh agus le hollchóigeadhaibh Éireann go Cruachain agus do chuir feasa agus teachta go Lughaidh mac Con- raoi, .i. rí Mumhan, agus táinig Lughaidh go deithfreach agus téid Meadhbh agus Lughaidh i gcaoin- eas agallmha re chéile. "An bhfeadair tusa," ar Meadhbh, "cia do mharbh t'athair." "D'fheadar cheana," ar Lughaidh, "gurab é Cú Chulainn mac Sualtaigh do mharbh é." "Is fíor sin," ar Meadhbh, "agus tángadar clann Chailitin chugam-sa anois ar gcuar- <L 83> tughadh an domhain dóibh ag déanamh foghluma fá chomhair Con Culainn do thuitim leo agus ní fhuil urradh ná áirdrí ná taoiseach, tighearna tréan-chóigeach ná brughaidh boicheadach baile, deóraidhe ná amhas ná easurradh i gceithre ollchóigeadhaibh Éireann dá raibh i n-a aghaidh nachar thuit a charaid nó a chompánach, a athair nó a bhráthair le Cú Chulainn i gcath Tána Bó Cuailgne agus i ngach áit i dtárla ris iad. "Gonadh aire sin, is cóir dúinn léir- thionól do dhéanamh agus mór-shluagh fear n-Éireann do thabhairt dá ionnsaighe do dhíoghail ár n-olc agus ár n-easonóra air." Do gabh Lughaidh do láimh an sluagh d'fhreagra agus táinig roimhe go réimdhíreach go ríoghaibh Mumhan dá léir-thionól agus do cuireadh feasa agus teachta go deithfreach go laochraidh Laighean agus go Maicniadh agus go Conchubhar, dá mhac Fionn mac Rossa, agus d'agail Meadhbh iad, ag rádh: "Maith, ámh, a Maicniadh agus a Chonchubhar, an gcualabhar clann Chailitin do theacht go hÉirinn." "Ní chualamar," ar iad-san, "tángadar go mór-dhraoidheact leó," ar sí, "agus an bhfeadabhar cia do mharbh bhar n-athair." "D'fheadamar," ars' iad-san, "gurab é Cú Chulainn mac Sualtaigh do mharbh é." Do chuir Meadhbh fios ar chionn Eirc mhic Cairbre agus táinig Earc dá hionnsaighe. "Maith, ámh, a Eirc," ar sí, "an bhfeadair tusa cia do mharbh t'athair agus athair gach curadh agus caithmhíleadh i nÉirinn." "Do fheadar," ar Earc, "gurab é Cú Chulainn do mharbh é i gCath Rois na Ríogh for Bhóinn. "Is fíor sain," ar Meadhbh, "agus is cóir daoibh cóimhthionól do dhéanamh do dhíoghail bhar n-easonóra ar Choin Chulainn do'n chor so." (Ní críoch).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
