Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Caint Sgurtha - Amhrán ó'n Mumhain.
Title
Caint Sgurtha - Amhrán ó'n Mumhain.
Author(s)
Ua Loingsigh, Tadhg,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1901
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
AMHRÁN Ó'N MUMHAIN. An Cnoc, Droichead Banndan. Co. Chorcaighe, 12 Eanáir, 1901 A Dhuine Uasail, Seolaim chughat amhrán do bhíodh i mbéal- aibh na ndaoine thiar i mBéarra bliadhanta ó shoin darab ainm "An Cnoicín Fraoigh," agus b'fhéidir go mb'fhiú leat craobhsgaoileadh do dhéanamh air 'san Irisleabhar, má thaithneann sé leat. Fear dar bh'ainm "Morty Larry" do bhí na chomhnuidhe i bparóiste Tuaithe Ua Siosta, i ngar do Neidín, i gCo. Chiarr- aidhe, do chum an t-amhrán so. Ní fheadar go deimhin 'ná go bhfuil an file úd 'na bheathaidh fós, acht pé sgéal é, fear de mhuintir Shúileabháin dob' each é, agus bhí an ainm úd thuas mar leasainm air. Ceann de na concaibh atá timcheall an Doirín is eadh "an Cnoicín Fraoigh" ar a dtráchtann Morty <L 42> chomh fialmhar, agus ní hiongnadh go mbiadh brón mór air ar eagla go gcaithfidhe amach é, mar áit aoibhinn áluinn is eadh é i ngiorracht do'n fhairrge, agus na cnuic is na sléibhte mór- dtimcheall ort. Má thaisdealais riamh ar an mbóthar mór ó Bhaile an Chaisleáin Bhéarra go Neidín, do-chífeá an áit ar a bhfuilim ag trácht. Tá dhá rann san méid atáim a chur chughat atá i gcló cheana i leabhar Uí Dhálaigh, i bhfilidheacht na Mumhan, agus is é mo thuairim nár cuireadh an chuid eile i gcló riamh fós. Níl sé ar mo chumas cuid de'n sgríbhinn atá ar an duilléoig ghlais do dhéanamh amach, agus ar an adhbhar sin, táim ag á seoladh chughat-sa, mar tá fhios agam nach teipfidh sé ort-sa 'ná ar Ghaedilgeóiríbh Bhaile Átha Cliath sgrú- dughadh ceart do dhéanamh air. Nuair a bheidhir réidh leis an duilleóig ghlais, do bheinn buidheach dhíot um é do sheoladh thar n-ais chugham; mar sean-charaid dam i laetheantaibh m'óige do b'eadh an sgríbhneóir atá ins an gcré le mórán bliadhanta. Cuirim chughat leis cóip de na "Rásanna" atá i gcló 'san "Irisleabhar" de mhí Mheadhóin an Fhoghmhair agus chífidh tú go bhfuil deifiridheacht bheag i bhfus agus thall idir an dá chóip. Féach ar an bhficheadh rann san Iris- leabhair, agus ar líne a seacht de sin, agus déan comparáid idir é agus an t-octmhadh rann déag dem' chóip-se, líne a seacht, agus chífir go bhfuil ciall i gceann aca nach bhfuil 'san gceann eile, sin é an líne atá i gcló "Is iomdha etc.. Is iomdha Sagsanach trom ar an abhainn" an sgríbhinn cheart gan amhras. Fós, ní h-é "Micheál an Oileáin" do chum an t-amhrán, acht Uilliam Ua Duibhir, mo shean-charaid. Is é do sgríobh "an Cnoicín Fraoigh" damh-sa ar an duilleóig ghlais. Tá sé féin agus cuid mhaith de na fearaibh ar ar thrácht sé ins na "Rásanna" san úir le bliadhantaibh, beannacht Dé le n-a n-anam. Bhí aithne mhaith agam ortha go léir mar muintir d'aon pharóiste dob' eadh sinn, acht go speiseálta ar Uilliam, mar is 'mó bliadhain do chaitheamair ar aon sgoil le n-a chéile. Tá "Micheál" 'na bheathaidh fós ann, sin é, mara bhfuair sé bás le bliadhain nó dhó. Bhí aithne agam leis ar mhuintir Phádraic Uí Laoghaire, act ní raibh aon aithne air féin agam, mar bhí sé ró-óg nuair do fhágas-sa an baile ar dtús. Ba mhór an dochar do chúis na Gaedhilge bás na beirte úd, agus fairíor! tógadh uainn iad araon i laetheantaibh a n-óige. Do chum mac Uí Dhuibhir dánta eile fós agus an chéad uair dheireannac do bhidheas thíos i mBéarra, chuireas tuairisg ortha acht do theip orm aon chuntas d'fághail ortha agus is baoghalach liom go bhfuil siad go léir caillte anois. Tá eagla orm go bhfuil ad' bhodhradh le breis cainte. Go deimhin, níl poinn eolais agam ar Ghaedhilg do sgríobhadh. Seo í an treas litir do sgríobhas i dteanga ar sinsear go dtí seo, agus tá suil agam go mbeidh foighne agad ag á léighead. Mise le mór-mheas, do chara i gcúis na Gaedhilge, TADHG UA LOINGSIGH. AN CNOICÍN FRAOIGH. I. Ta sgamall ar an mbaile seo, athtuirseach, gan sásamh Ó cuireadh as na sár-fhir bhí ábalta 'san mbruighin; Tighearnaí is iarlaí Shasana ag taisdeal chughainn tar sáile Gach imeal, ciumhais is fáithim gach lá aca dhá gcur faoi chloidhe; <L 43> Na sagairt bhreaghtha bheannuighthe do ceapadh do na grásaibh, Gan toradh aca ar a ráidhtibh acht ag crádh ortha le poímp Acht is cuma liom fhad mhairfead, biad ag ceapadhlaoithe is dánta Ó deileadh uaim gan sásamh mo Chnoicín Fraoigh. II. Is dá madh liomsa dúthaighe Chairbreach is an-chuid de'n Bhlárnann. Mucros is Páiris 's a lán de bhruach na Laoi, Ní ruitheann sé lem' aigneadh go mairfinn ar feadh ráithe, Dá gcuridís chum fáin me ó árdaibh Chnuic a' Tighe; Bíonn an ghrian go fial ag taithneamh ann gach maidin aoibhinn samhraidh, Na gearrfhiadhthe is na creabhair ann gan amhgar 'na luighe, Is ba cosamhail é le Parrthas do ceapadh ins an tseanreacht Thar ar dheil na tighearnaí Gallda uaim mo Chnoicín Fraoigh. III. Ta mil is beóir 'na gceathaibh ann ar bharra an fhraoigh 's an fhásaigh, An cuileann glas ag fás ann is bláthanna ar gach craoibh, A aghaidh ar radharc na fairrge is sgamall drúchta láimh leis, As chífear uaidh an t-árthach ag snámh ar an dtuinn; Bíd na ceolta sidhe is binne puirt dá seinm 'san uaigneas Is dá dhéine do théidheann an bhuaidhirt orm, níor bh'fhuath liom bheith 'na slighe; Acht is cuma liom fhad mhairfead, bead ag ceapadh laoithe is dánta. Ó deileadh uaim gan sásamh mo Chnoicín Fraoigh. IV. Tá tobar glan ar leacain chnuic ó cheapadar na naoimh é, Is léigheasfadh sé na mílte go mbeadh baois ortha gan áird; Níl aisdear ann chun aifrinn lá solumanta saoire; Tá foithin ins gach gaoith ann is aoibhneas na ngrás; Is mór na cúrsaidhe mearbhail, má sgarfaid siad liom coidhche é, Na taxanna agam díolta as, na cíosanna 's gach díol. Acht tá súil arís im' aigneadh go dtiocfaidh sé lem' líontaibh, Is go mairfinn ar feadh míle ar mo Chnoicín Fraoigh. V. Is ró-bhreagh an t-am é, ar theacht mí na Bealtaine, Ag féachaint anonn ar mo Chnoicín Fraoigh, Is grian gheal an tsamhraidh ag cur teas ins na geamhartha Is duilleabhar glas na gcrann ag fás le gnaoi. Bíonn lacha ann, bíonn bárdal, bíonn banbh ag an gcráin ann, Bíonn searrach ag an láir ann is leanbh ag an mnaoi; Bíonn bradán geal ag snámh ann, 's an breac ag eirghe 'n-áirde 'S an té bheidheadh ar phonc báis ann, d'éireoghadh arís. <L 44> VI. Tá fuarthan mór lá an teasbaigh ann, is seasgaireacht ó'n ngaoith ann, Is ní thagann liom, do réir laoithe, cur síos air mar is cóir; Bíonn uaill ag sluagh na mbeach ann, ag taithneamh teas na gréine, Ag tabhairt meala ó bharr na gcraobh leo, le chéile ag déanamh stóir Níl sgúirse, gaoit, níl galar ann, níl basgadh fáil 'ná féithe ann Is ní fhéadfhadh ughdair léigheannta le briathraibh air cur síos; Is an té bheidheadh brúighte basgaithe le dathachaibh, lag, cáinte, Do geobhadh arís a shláinte in-san Chnoicín Fhraoigh. VII. Tá a aghaidh ar chuantaibh fairrge o Thaithile go Baoi de, O Chalaros go Druing, Doire Uí Chuinn agus Ír Dhuinn, Is is mór na cúrsaidhe mearbhail, má sgaraid siad liom chóidhche é, Is go mairfinn le bheith críonn ann gan suim a chur i ngnó. Do chloisfidhe céol ag asalaibh gach maidin ann ag blaodhraigh, An tarbh ann go meadhrach, an traona agus an laogh, Na géanna 'gus na lachain ann, 'na sgataidhe ar bhruachna h-aibhne; Is cé déarfadh 'na gur'b amhgar dam mo Choincín Fraoigh? VIII. 'S is bréagh na boill Gleann Atharla, Ráith Chaithile 's Portláirge Mór-dtimcheall Bhaile Uí Láindir is i n-Árd Dúin na sgiath, Is ar sain síos go Caiseal mar a stadadh ann Naomh Pádraig - is é bheannuigh ár n-oileán dúinn, deir fáidhe go cruinn; Acht dá madh liom-sa gach ball aca i n-aisgidh gan aon táibhle, is gan éinneach beó im' pháirtidheacht chum áitighthe 'ná dlighe, Nó dá mbronnfaidhe orm Sasana mar mhalairt, ní bheidhinn sásta, Dá gcuiridís chum fáin me óm' Chnoicín Fraoigh. IX. Is tá buaidhirt is uabhar ar m'aigneadh, ní chodlaim leath mo shásaimh, Ag tréatúiríbh is tíoránaigh mar mháighistríbh os ar ndruim, Ag déanamh feidirisg d'ar gcreideamh is a bpiobar ann gach lá aca, Is le haghaidh gach ionntarála ag cur árdughadh orm 'san chíos Is ní hé sin féin is measa, gidh gur damanta mar cheárd é, Acht go measaid siad ár n-áitreabh, a lán de a chur fá choill, Is sgeilimis ó ifreann go dtigidh sé ar ár námhadaibh Do chuirfidh iad go fánach ó chomáin an Chnoicín Fhraoigh. X. Easgaine ó na flaitheasaibh go dtuitidh ar an tréad úd, Do sgaipigh ó n-a chéile iad ar strae ar fuaid an cheoigh, Mar is fada do na Sasanaigh ag sladaireacht na hÉireann - Tá saill na críche ar tae aca 's an saoghal so ar fad leo; <L 45> Do thug Liútar coimhightheach teagasg dóibh, nuair d'aistrigh sé (ó'n tréad so), An t-aifreann do thréigint do chraos na hAoine ar fheóil, Is an té mhairfidh leis, beid Sasanaigh dhá dtreasgairt tar a chéile, 'S is mithid iad do thraochadh, tá léirsgrios 'na gcomhair. Tagairt ó'n Eagarthóir. Tar slán, a Thaidhg Uí Loingsigh. Táim-se an-bhuidheach díot ar fad. Is maith gur chuiris d'ualach orm freagra do thabhairt i nGaedhilg. 'Níl aon rud is mó do chuir áthas orm 'ná do litir charthannach do léigheadh. Dar ndóig, is ró-mhinic daoine Gaedhealacha dom' bhodhradh agus dom' bháthadh le Béarla, pé aca i litreachaibh nó nach eadh. Do chuala féin trácht ar "Morty Larry," agus céad fáilte is cuirthe dham roimh a dhéantús. Is truagh nach féadfad anois do chóib-se de "Rásanna Bhaile an Chaisleáin" do leigean isteach acht cuirim síos annso an chuid is éifeachtaighe de na variae lectiones. I., 3, Is ar starthaibh na hÉireann gur éachtach é a mbrígh; 4. dá léighid. II., 5, dob' áil (i n-ionad "is breágh"; 8, go hUíbh Rátha. III., 1, Is do réir mar a chloisim ag sgéalthóirí an bhaíll; 2, lem' líontaibh; 6, Is fir ó, 7c.; 8, go raibh fir innti fein le friotháil dóibh. VII., 1, Is do chabhruigh, 7c. (i n-ionad "do chóimhreamh, 7c."). VIII., 5, Caoin (i n-áit "Chaoimh"); 6, tréan-ghéagach, Cuallaighe; 7, éasgaithe (i n-áit "eolgusach"). X, 6, Is na luigeanna lárthuin, 7c. XI., 7, bléata (= bréata"); 8, gach nóimeat (= mar thuath, 7c."). XVI., 2, gan bheith (i n-ionad "do bheith"). XVII., 1, 'na dtaobh so; 8, leó ("leis"). XVIII., 5, na dtrí bpróiste. XIX., 4, nár (= "ar"); 5, lúthrach ná Gréigeach; 8, sgríbis ("fóirneart"). XX., 1, Turcach ná Gréigeach; 7, trom (i n-ionad "dream"). XXI., 2, úd (d'fhearr-is-barr i ndiaidh "léim"); 5, air (d'fhearr-is-barr i ndiaidh "treasna"). XXII., 1, Is do dhruideadh na daoine, 7c.; 8, 'Ar dtionnlac aníos as an sráid linn. XXIII., 5, ó ndar-luin (= "na ndaor-chlann"). XXIV., 3, bhfeacadar (= "chonncadar"); 5, chlois- eamair (= "chonnacmar"). Tá an méid seo d'aguisín (i ndéidh XXIV) in-sa' sgríbhinn leis; ní'l acht an chéad leath-bheann d'uireas- baidh air: - Mar do thaisbeánadar go raibh misneach aca 'na gcroidhe, Is dá mb' aisdear é an tslighe gur'b eadh b'fheárr iad; Acht ní fearr bheith ag labhairt ar a bhfeabhas chun tsíorruighe. I mbeartughadh na rann so, mar ní'l cabhair duit bheith ag sgríobhadh; Ní féidir le n-ár ndántaibh a dtréithe chur síos, Is ní mholfaidh ár mbréithre go bráth iad. I ndeireadh na sgríbhne atá na focail seo: "Is baoghlachliom go bhfuil an chuid eile de'n rann so caillte - D. O hUallacháin." Is dóigh liom gurab é seo furmhór an rainn nach fuair Pádraig Ó Laoghaire.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
