Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuairt Mhíosa i gConamara (ar leanamhaint)
Title
Cuairt Mhíosa i gConamara (ar leanamhaint)
Author(s)
Ua Coinceannainn, Tomás,
Composition Date
1899
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1899_03_25_18b> <L 18> <B 1899> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Ní fios> <F An Claidheamh Soluis> Cuairt Mhíosa i gConnamara Tomás Ua* Coinceannainn do sgríobh (ar leanamhaint) D'fhuagair an t-Athair Pádraig ó'n altóir go mbeadh cruinniughadh againn go dlúth thar éis an aifrinn le craoibh do Chonnradh na Gaedhilge do chur ar bun. Bhí 'fhios ag gach uile dhuine 'san bparráiste é le laetheanntaibh roimhe sin agus siúd is go madh é an lá b'fhliche ba stoirmnighe tháinig le bliadhantaibh, níor chongbhaigh sin 'sa mbaile iad, bhí an oiread sain do phráidhinn aca 'san nGaedhilg. Ní fácathas an oiread daoine bailighthe i dteannta a chéile riamh i gCloich na Rón agus bhí ann an lá sain. Cuireadh craobh bhreagh ar bun ann, agus tá súil agam go dtiubhraidh sí toradh maith líonmhar agus nuair thiocfas mé thar n-ais arís go bhfeicfidh mé atharrughadh mór ar an mbaile ó'n gcéad lá tháinig mé ann. *Caithfimid ar leithsgéal do ghabháil le n-ár gcaraid Tomás Ua Coinceannainn fá "Mhac Coinceannainn" do thabhairt mar shloin- neadh air. "Ua Coinceannainn" ba chuirte síos dhúinn - F. an Ch. <L 19> D'fhan mé beagán do laetheanntaibh 'na dhiaidh seo i gCloich na Rón, gur cheap mé go raibh gach shórt d'ár fhéad mé a chuideóchadh leis an gCraobh déanta, is annsain chuaidh mé go dtí an Clochán. 'Sé an Clochán an baile is mó agus is éifeachtaighe 'san gContae ó Ghaillimh siar, acht má's é is mó, 'sé an baile is Gallda agus is Sasanaighe freisin ní hé amháin 'san gContae acht i gCúige Connacht ar fad. Shiubhal mé síos agus aníos, anonn agus anall an dá shráid atá ann agus cumha an domhain orm. Cheap mé gur bh'istigh i lár Londain Shasana do bhíos! "Ní féidir," adeirim liom féin, "go bhfuil mé i mbaile an Chlochán i gceart-lár Connamara agus gan focal do theangaidh Phádraig Naomhtha Brighde agus Cuilm-chille dhá labhairt ann!" Seo í an fhírinne anois. Ní measaim go gcuala an oiread is aon fhocal amháin féin acht Béarla. Is doiligh á admháil acht caithfear an fhírinne innsint cé gur minic bhíonn sí searbh. Chuaidh mé go dtí teacht an tsagairt an Canóin MacAilpín. Leig mé aige m'anam agus an gnó thug do'n Chlochán mé. Fuair mé é féin agus an sagart óg - an tAthair Bhairdín - lán-sásta ar a ndícheall do dhéanamh, agus dubhradar go gcuideóchaidís liom ins gach uile bhealach dá bhféadfaidís. Shiubhal mé ó shiopa go siopa, labhair mé le beag agus mór, óg agus sean. Mhínigh mé dhóibh an fáth ar a dtáinig mé 'na measg, agus an náire ba chóir bheith oraibh mar Éireannachaibh fá n-a dteangaidh do leigean ar lár. "Ní hionann sibhse," arsa mise, "agus daoine i mbailtibh eile i n-Éirinn, nach bhfuil aon eolas aca ar a dteangaidh. Acht sibhse a rugadh agus a tógadh annso i gConnamara ba chóir dhíbh-se go háirighthe í do labhairt i dtosach ar theangaidh na Sasanach." Níl duine 'sa mbaile nach dtáinig liom 'san méid sin. Bhí náire ortha roimhe seo fá n-a labhairt, agus cuid mhór aca nach leigfeadh ortha féin go raibh eolas ar bith aca uirthi, seo iad ag labhairt Gaedhilge arís chomh blasta le muintir Árainn féin! Chaith mé trí lá mar so ag dul i measg na ndaoine 'gá spreagadh agus caithfidh mé a rádh go raibh iongantas mór orm fá'n atharrughadh tháinig ar na daoinibh. Shiubhail mé tríd an margadh Dia Sathairn. Casadh fear dhom darbh ainm Pádraig Garbh as Cloch na Rón - ball de'n ghéag chuir mé ar bun an Domhnach roimhe sin. Ar an nóiméid is chonnaic sé mé tháinig sé anall agus thug sé creath láimhe dhom. Bhíomar ag caint agus ag cur-síos ar an obair rinneadh 'na bhaile féin an tseachtmhain roimhe sin agus ag géarán ar laighead an mheasa bhí ag muintir an Chlocháin ar an teangaidh agus an grádh mór bhí aca ar an mBéárla, nuair tháinig ceannuighe mór anall agus d'fhiaf- ruigh de'n fhear so: "How much would ye ba wantin' for the sheep?" D'fhreagair Pádraig dó i nGaedhilg, is ní túisge bhís in déanta nuair labhair an boicín seo: "Tis bargains we want, not Irish!" An bitheamhnach so agus a leithéidí dhéanas an mí-ádh mór do'n Ghaedhilg. Seoiníní an Bhéarla fhásas suas ó'n salchar agus ó'n mbréantas - sin iad agus a leithéidí bhreath- nuigheas anuas ar ár dteangaidh tíoramhail le tarcuisne agus mí-mheas agus thosnuigheas ag magadh fá mhuintir na tuaithe nuair thigeas siad chuig a gcuid siopaoi agus nuair labhras siad i nGaedhilg. Bhí an teanga sáthach maith ag Naomh Pádraig agus Naomh Colm-cille agus Aodh Ruadh agus Eoghan Ruadh agus gach uile fhear maith agus ceannsach d'á raibh i n-Éirinn riamh anuas go dtí an t-Aird-Easbog Seaghán Mac hÉil, acht níl sí galánta go leor ag spriosánaibh na haimsire seo! A Dhia, nach náireach an sgéal é! agus nach símeamhail an mhaise do chuid againn Éireannaigh do thabhairt orainn féin agus gan focal do theangaidh na hÉireann 'nár bpluic! Ní túisge bhí na focla so amach as béal an fhir seo nuair bhí beirt nó triúr réidh le breith i ngreim sgórnaigh air agus tachtadh do tabhairt dó, muna mbeadh go rugas ortha agus adubhart leo foighead do bheith aca - nár bh'fiú é do thachtadh. Anois, a léightheoirí, is beag an sgéilín é seo, agus b'fhéidir go ndéarfaidh cuid agaibh nach fiú é d'aithris, acht sílimse gur fiú. Nach gcruthuigheann sé dhúinn chomh follasach is tá srón ar an éadan go bhfuil croidhe follain ag muintir na tíre 'na dhiaidh sin? Taisbeánann sé dhúinn nuair mhasluighthear teanga na hÉireann go mbíonn fear a cosanta le fagháil fear sheasfas suas agus throidfeas ar a son. Tháinig an Domhnach. Thar éis an Aifrinn chruinnuigh na daoine i dteannta a chéile i dtigh na cúirte, agus siúd is 'gur mór an teach é, ní raibh sé leath sáthach mór le n-a gcongbháil ar fad. Bhí an Canóin MacAilpín 'sa' gcathaoir, agus is ríoghmhaith an cathaoirleach rinne sé. Labhair sé ar feadh leath-uaire ag míniughadh dóibh an obair mhór atá Connradh na Gaedhilge do dhéanamh ar fuaid na hÉireann agus an náire ba chóir dhúinn bheith orainn ina leigfimid ár dteanga uainn agus an Bhéarla do thógáil suas 'na háit. "Tá súil agam," ars' eisean, "gur Gaedhilg bhreagh mhilis bhlasta laibheoras sibh le n-a chéile as so amach. Tá aon cheann amháin de na rúnaibh atá le cur os bhar gcomhair indiu níos foilleamhnaighe liom ná aon cheann eile," ars' eisean, "sé sin an rún ag iarraidh ar cheannphortaibh sgoile nuair atá maighistirí ag teastáil uatha uaidh seo amach roghain do thabhairt dóibh seo labhras teanga na hÉireann. Chomh fada is bheas mise 'mo cheannphort ar aon sgoil, shiubhalfaidh mé Éire go léir sul má gheobhaidh mé aon mháighistir acht an té 'bhfuil teanga na hÉireann aige." Shuidh an Canóin síos, agus ní bhréag a rádh go raibh an cruinniughadh ag greadadh bos go ceann cúig nóimíd. Faraoir gan céad againn mar an gCanóin ar fuaid Cúíge Connacht! Dá mbeadh, b'fhurasta an chúis do chur ar a haghaidh. Thug na daoine ba cheannsaighe 'san mbaile oráideacha breagha uatha freisin agus cuireadh Craobh de Chonnradh na Gaedhilge ar bun 'sa' gClochán. Dubhairt gach uile dhuine nach bhfacadar tionól chomh mór chomh croidheamhail i dteannta a chéile roimhe fós riamh, agus dubhradh liom mar an gcéadna go gcualathas an oiread Gaedhilge tráthnóna an lae sain, thar éis an chruinniughthe, is cualathas san mbaile le leith-bhliadhain roimhe sin. Tá triúr 'san gClochán chaithfeas mé a n-anmanna deo thabhairt, 'siad sain Pádraig Mac Amhlaibh, Pádraig Ua Conruaidh agus Seaghán Cnáifreach. Thugadar congnamh agus cabhair mhór dhom, agus is ar a nguailnibh atá an obair ag tuitim anois. (Tuilleadh)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
