Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Greann na Gaedhilge.
Title
Greann na Gaedhilge.
Author(s)
Ua Muirgheasa, Énrí,
Compiler/Editor
Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)
Composition Date
1899
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
GREANN NA GAEDHILGE. Sgeilín ó Dhún na nGall. Bhí fear ann a bhí caoch no ar leath-shúil, agus i n-ionad na súile eile bhí súil ghloine aige. Aon lá amháin bhuail se isteach i dtigh leanna. Ba chailín a bhí ag freastal ins an tigh leanna, agus ba dheas an cailín í. Thosuigh an fear ag caint agus ag rugaireacht léithi, acht ní raibh spéis ag an gcailín ann féin ná i n-a chuid cainte. Ar chuma ar bith, nuair a bhí se ag imtheacht, dubhairt sé leis an gcailín, “Slán leat, agus tá súil agam go bhfeicidh mé aríst thú.” D'fhreagair an chailín, “Och tá, agus tá súil eile agat nach bhfeiceann mé choidhche.” Fear na mbróg nua. [Do chualas an sgeul so i n-ár ndiaidh i gConndae Dhúin na nGall, i gCondae Mhuin- eacháin agus ó Chonnachtach chomh maith.] Chuaidh fear isteach i mbaile mhór tráth amháin agus cheannuigh sé péire bhróga. I n-éis na mbróg nua do chur air, thionntuigh sé arís a bhaile, acht nuair bhí sé tuaraim ceathramha mhíle ó'n mbaile mhór shuidh sé síos ar chlaidhe ar thaobh an bhóthair agus bhuain sé na bróga de agus chuaidh se ar aghaidh cos- nochtuighthe, óir ba mhór leis a bheith ag caitheamh na mbróg gan ádhbhar. Ba h-é sin ba ghnáthach leis na daoinibh bochta ar fud na tíre an t-am úd, agus tá an cleachtadh ceudna ag furmhór na mban agus ag beagán fear i nDún na nGall go fóil. Is gnáthach leobhtha a gcuid bróga d'iomchar faoi n-a n-asgaill go raibh siad i n-aice do'n bhaile mhór, annsin cuireann siad orra iad, agus ar bpilleadh dóbhtha do'n áit sin arís baineann siad na bróga <L 41> díobhtha agus téid siad abhaile go h-eudtrom agus go h-aereach. Acht an fear so a bhfuilim ag trácht air, cha deachaidh sé i bhfad gur bhuail sé ordóg a choise i n-aghaidh cloiche 'san ród agus bhris sé é agus bhuain sé an ionga de. Sgread sé amach leis an bpéin ar tús acht i gcionn tamaill nuair bhí an phian d'a thrághadh dubhairt sé leis fhéin “Nach raibh beannacht Dé orm gan mo bhróga a bheith orm an t-am úd. Dá mbéidheadh, is cinnte go mbeidheadh bárr na bróige nua millte go léir.” Agus leis an sólas sin chuaidh an fear bocht a bhaile go buidheadh beannach- tach sona sásta. An gobha a léigheasadh an déideadh. [Do chualas an sgeul so i Muineachán agus ó fhear as Chondae Phortláirge mar an gceudna.] Bhí fear aon uair amháin agus bhí sé ag dul ar mire leis an déideadh. Cha raibh fhios aige caidé do b' fhéarr dó a dheunamh, acht shaoil sé nár bh'fhéidir leis an phian d'fhulang níos faide. Bhí na comhursana go cinéalta agus iad ag teacht chuige go brónamhail agus is iomdha leigheas thug siad dó, acht gan aon dadamh 'mhaitheas a fhágháil as. Fá dheireadh thug bean éigin cómhairle dó fá dhul chum an ghobhann, óir bhí órtha ar an déideadh ag gach aon ghobhainn. Ghlac sé an chómhairle agus chuaidh se chum na ceardchan ar an bponc. D'innis se a sgeul do'n ghobhainn. Cha raibh neart ar bith ag an ngobhainn ar an déideadh, acht ba chleasach glic an fear é, agus chuir se aghaidh fhada bhrónach air féin, agus chuir sé móran ceist ar an bhfear bocht a bhí tinn. Dubhairt an fear tinn leis gur bh'fhearr leis fhéin rud ar bith a fhulang a chuirfeadh deireadh leis an déideadh. “Fág- faidh mé slán thú,” ars' an gobha, “agus m'fhocal duit nach ngortuighim thú ar chor ar bith.” “Och, beannacht Dé ort go buan,” ars' an fear tinn. Leis sin chuaidh an gobha agus fuair sé dlaoidheóg mhín lín agus chas sé go daingean í cúpla uaire thríd an bhfiacail fhrithir, agus rinne sé sreang bheag de'n chuid eile de agus cheangail sé ceann na sringe do adhairc na hinneóine. Anois bhí an fear tinn ar leath-chromadh agus a shrón i bhfoisgeacht sé no seacht n-orlaigh do'n inneóin. “Bíodh foighid agat anois ar feadh tamaill bhig, agus tairneóngaidh an inneoin an doigh is an phian as an bhfiacail úd,” ars' an gobha. Shocruigh an fear bocht é féin, a lámha ar a ghlúnaibh, a bheul fosgailte, agus sruthán mhín pisleóige ag rith as. Chuaidh an gobha fa n-a ghnóthaidhe féin, shéid sé suas na teine, chruinnigh sé na sméaróidí ar a chéile agus anois is arís thairngeadh amach iarann fada a bhí ins an teine, d'amharcadh air, agus sháitheadh é isteach arís, agus é ag innsint sgeul iongan- tach ar feadh an ama uile, agus an fear eile ag amharc ar an dtalamh agus ag leigean corr-chneide as mar fhreagra air. Acht i lár an sgéil tharraing an gobha an t-iarann dearg amach go fíor-thapaidh agus bhuail sé é ar an inneoin go mear is go láidir. D'imthigh cith mór dileóg as agus sgeinn an fear bocht ar gcúl agus thuit sé ar an urlár. Phléasg gáiridhe ar an ngobhainn. Nuair d'éirigh an fear tinn bhí móran fola 'na bheul acht bhí an fhiacail imthighthe. Bhí sí ar cheann na sringe. “Mo chorp ó'n diabhal,” ar sé, “char mhothuigh mé í ag teacht amach ar chor ar bith.” “Nár innseas sin duit,” ars' an gobha, “téidh abhaile anois agus nuair bheas sé do dhíth ort-sa arís fiacail a tharraing béidh fhios agat cá dtiocfaidh tú.” Énri Ua Muirgheasa. TAGRA ag freastal = attending, serving. ag rugaireacht = talking soft blarney or blámás. ordóg a choise = his great toe. déideadh = tinneas fiacal, dóigh fhiacal. órtha = charm. ar an bponc = ar an mball, on the moment. <L 42> dlaoidheóg = small tress; a small tuft of hair, straw, flax, &c. frithir = sore. sreang = a fine string or twine. pisleóg(no pislinn) = a fine stream of spittle such as runs from the mouth of a child, or of some old men when smoking. gnóthaidhe = business. cnead = a grunt. dileóg = a spark. sceinn = bounced, leaped in terror or fright. do dhíth ort = uait, want from thee. E. O M.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
