Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Asal Taidhbhse.
Title
Asal Taidhbhse.
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1898
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
ASAL TAIDHBHSE. IS cuimhneach liom, nuair bhí mé 'mo mhalrach timcheall naoi nó deich mbliadhna d'aois, go rabhas, lá, le mo mháthair ar cuairt i dteach cómhursan. Sean-bhean a bhí innti, agus í le n-a fear i mbothán bheag. Do bhí an tsean-lánamhain seo leó féin agus gan duine dá ngaol i bhfuisge (= foigse) mílte dhóibh, agus a gcuid chloinne tar an bhfairrge mhóir. Bhí an bheirt aca an-sean, agus bhí an bhean seafóideach, nó leath as a meabhair. Bhíodh sí i gcómhnuidhe ag caint léithi féin, agus ag brionglóid i lár an lae faoi n-a cloinn, a bhí imthighthe uaithe. Ní raibh siad acht bliadhain nó dhó ar an mbaile againne, Baile an Sgárdáin i gCo. Mhuigheo. Nuair smuainimíd ar an gcás, caithfimid a rádh go mba chruaidh, an-chruaidh an cás é — beirt shean-daoine i ndeireadh a saoghail, gan teach gan árus, gan ór gan airgead, gan neart gan sláinte, gan bó gan caora, gan mhac gan inghin ná sean-chomhursain, acht ag faire ar an mbeagán do shaothróchadh Neddy le n-a cheird! Gabha a bhí ann — nó adhbhar gabhann (mar síleann daoine nach raibh ann riamh acht an <L 289> t-aon ghabha amháin — an Gobán Saor, is cosmhail — agus adhbhar gabhann 'ch uile dhuine eile arís go deó). An lá so ar a bhfuilim ag caint, thosuigh an triúr ban ag innseacht sgéal — mo mháthair, sean-Nóra, bean an tighe, agus comhursa, Maire Cháit (.i. Máire ingean Cháit). Dar ndóigh, bhíodar ag caint i nGaedhilg, agus ó sgéal go sgéal thosuigheadar ag innseacht faoi na Sidheo- gaibh do bhíodh ann fad ó. “'An ndómhnach, ní'l sinn in ann (= innmhe) é bhréagnughadh,” arsa Máire Cháit, “bhíodh cóistí bodhara ann, agus cóistí gan cheann thugadh siad ortha i gCúige Mumhan. Chon- naic mo dhearbhráthair féin Tomás (go dtugaidh Dia na flaithis dó) cóiste bodhar ag imteacht ó na cros-bhóithribh annsin thiar tar teach Cháitín, agus stad se go díreach ar aghaidh tighe Shiubháin.” “Raibh Judy istigh 'san gcóiste bodhar?” arsa mise — Judy thugadh na malraigh uirthi. Ní thug an sgéaluidhe áird orm, acht choingigh (= chong- bhuigh) sí léithi. “Bhí dhá chapall gan aon cheann ortha faoin gcóiste,” ars' sise. “Chualaidh mé a leitheid de sgéal riamh,” arsa mo mháthair, “acht níor chreideas iad. Bhíodh clóic éigin ar shúilib na gcapall, is cosmhail … ” “Well, a Bhrígid, fan go n-innsighead dhaoibh rud d'éirigh dom féin agus do Neddy nuair bhíomar 'nár gcomhnuidhe i n-aice leis na Gráinníbh (sin páirc na rása dhá mhíle amach as Tuaim). Aon oidhche amháin bhí mé féin agus Neddy 'nár gcodladh ins an seomra taobh thiar de'n tsimiléir. Bhí ar gclann ar fad imthighthe ag damhsa i dteach ar an mbaile; agus fairíor anois tá siad i bhfad uaim thall i n-Ameiriocá, agus mo léan géar, cráidhte, ní fheicfidh mé iad arís go deó.” Leis sin, thosuigh sí ag caoineadh go bog, gur imthigh an chumhaidh dhíthi (= dhi) comh sgiobhtha agus tháinic sí. “Well, ní raibh aon duine ins an teach act mé féin agus Neddy; chuir sinn an glas ar an dorus thuas do bhí i n-aice leis an mbóthar, agus níor chuir sinn an bolta ar an dorus iadhta, acht é leagtha amach, mar bhí an dream óg le teacht isteach an bealach sin. Timcheall a dó dhéag, bhí sinn 'nár gcodladh nó gur dhúisigh rud éigin sinn. Shaoileas féin gur bh' iad na buachaillí do bhí ann, ag teacht isteach ó'n damhsa, agus ghlaodh mé amach ‘An tú Peadar?’ Ní bhfuair mé freagra ar bith. ‘Rachaidh mé ins an gcisdeanach,’ arsa mise, ‘go bhfeicidh mé céard tá ann.’ Chuir mé beagán éadaigh orm féin, agus sean-chlóca mór ar mó bhrághaid, mar bhí an oidhche fuar agus ag cur seaca. Nuair thainiceas go dtí dorus na cisdeanaighe, cé chonnaic mé ann acht rud mór, bán, agus adharca móra air. ‘Ó Neddy,’ arsa mise, ‘gabh ale, gabh ale, tá an t-áidhbhirseoir annso! Cuirim ceist ort, a spioraid, céard a thug annso thú? Tabhair braon uisge choisrigthe leat, a Neddy.’ ‘A bhean gan chéill, céard tá ort?’ arsa Neddy, agus thainic sé ag rith agus gan air acht a bhríste. ‘M'anam gur fíor dhuit é,’ ars' seisean, ‘tá an t-áidhbhirseoir ann.’ Ní mór nach raibh an bheirt againn i lagar le faitchíos roimh an rud millteach so, gur thosuigh sé ag ithe agus ag críos- gairt fataí as sgítheoig do bhí leagtha ar an urlár, agus ghreamuigh an rud bán a bhí air de dhruim cathaoireach. Annsin chonnaic sinn cia an t-áidhbhirseoir do bhí ann — an sean-asal, a tháinic isteach nuair bhí an dorus leat-fosgailte, bhí braithlín bán crochta ar an dorus, agus nuair chuir sé a cheann faoi, agus shiubhail sé isteach, thuit an braithlín air, agus bhí an dá chluais mar adharca ag gach aon choirnéal de. ‘Muise, mo mhallacht ort, a shean-asail,’ arsa Neddy, mara (= munab) tú a bhain an geiteadh asainn. Imthigh amach, a bhiteamh- naigh.’” I ndiaidh an sgéil, agus go leór gáire faoi, chuaidh mé féin agus mo mháthair a bhaile. Tá sean-Nóra agus Máire Cháit (beannacht Dé le n-a n-anmannaibhh) anois i dTír na <L 290> n-Óg, agus do réir a chosamhlachta, níl siad ag teacht ar ais. Tá mé féin agus mo mháthair, buidheachas le Dia, ar an taobh so de'n abhainn duibh, acht is iomdha sin roinn mhór de'n domhan atá eadrainn agus na fairrgí móra na mílte míle ar leithead. Bran. Los Angelos, California, 1898.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
