Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Nodlaic, 1919
Title
An Nodlaic, 1919
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1919
Publisher
Colaiste Naomh Adhamhnain, Leitirceanainn
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Crann1919_12> <L i> <B 1919> <C Prós> <M 8> <T An Crann> <U Údair éagsúla> <F An Crann> CALAISTE NAOMH ADHAMHNAIN, LEITIRCEANAINN. CLÁR. Na shuidhe air árdan fhollain os cionn bhaile Leitirceanainn, an áit a bhfuil radharc aoibhinn aerach le faghail air an tSúiligh, agus órnuighthe mar tá se le cúirteannaí fairsinne, háltaí bréacha sarghleusta, agus seomraí-leapa fa leith, tá Calaiste Naomh Adhamhnain An-fhóirs- tineach air fad a dtaoibh sláinte agus sócail a mhic-léighinn, Ta an chisteanach agus an proinnteach gleusta air an dóigh is úire agus is éifeachtaighe, agus tá bean-fríothala air foghnadh le h-aire a thabhairt do na mion-ghasraí. Tóghadh na n-Óllamhna, eadar tuatha agus cleírigh, ar mhó inntleacht, cumas, tábhacht, agus geurchúis, fa choinne a n-oibre. Tá an bhuntaiste aig na mic-léighinn go mbéidh cleachtadh acú a luthchleasaidheacht, a gcúirteannaí liathroid, a gcasain cumhduighthe amuigh san aer, agus a leabharlanna fóirs- tineacha. Tá an Calaiste gleusta go maith a dtaoibh áiteacha ionnalta, agus tá na seomraí uilig téighte le h-uisge galach. Budh chóir do choimhéilightheoirí na bpriomh-Sgolaireacht labhairt le n-a maighistirí, no le Cléir na h-áite, agus míneochaidh siadsan daobhtha bun-oibreacha, ceanglacha, agus áit an phriomh- sgruduighthe, Tá cláraí-oibre aig na sagairt paraiste. CÚRSA LÉIGHINN. Air an chlar léighinn tá bun-oibreacha an Eadar-Mheadhain a n-iomlan a Chéimeann, priomh- sgrudughadh na h-Ollsgoile, ullmhughadh fa choinne na gceárd ealadhantach, &c., teanga agus seanchas na h-Éireann, ceol, agus líon-chúrsa de Theagasg ealadhantach. CEANGLACHA COSTAIS. Roinntear an bhliadhain chalaisteamhail a dtrí tearmaí, agus caithfear íoc gach tearma acú a dheánadh leis an Uachtaran a dtoiseach, mar a leanas:— Tearma an Fhoghmhair no Feil' Mhichil, ó'n chead lá de mhí Mheadhan Foghmhair go mí na Nodlac deich bpunta; Tearma Nodloc ó'n chead lá de mhí na Nodloch go lá Fhéile Pádraig, deich bpunta: Tearma Cásg, o lá Fhéile Pádraig go deireadh na bliadna colaisteamhla, deich bpunta. Le na chois seo, caithfear 10/- a dhíol achan tearma air son nigheachain agus solais. Ceocú ta siad ag dréim air an tsagartacht, no air cheird saoghalta, gheibh iomlan na mac-léighinn an aire, an cúram, agus an cothughadh ceudna anns na háltaí léighinn, anns an phroinnteach, agus anns na seomraí- leapa. An T-UACHTARAN. <L ii> AN SOLATHAR. 1. Tochairt an tSaoghail … Séamus Ua Creag. 2. A Duck Hunt … Rosannach. 3. The Rock of Doon … Lurgy. 4. Sliabh Liag … Séamus Ua Creag. 5. Epiphany … Christine Standing. 6. Droichead na Dubhcharradh … D. Ó. C. 7. Ancient Ruins of Ireland … H. MacD. 8. A Leathtaoib an Róid … Rosannach. 9. Amhran … Séamus Ua Creag. 10. A Few Aspects of the Plantation of England. … Vagus Fixus. 11. Faolchú Mín Macanta … Súil na Spinnce. 12. Teagasg na Mathara … Séamus Ua Creag. 13. Ossian's Address to the Sun … Macpherson. 14. Forty Hours' Leave … Rev. Wm. Mac Neely, D.D. FOGRA Caithfear iomlan néithe liteardha a bhfuil- thear ag dréim a chur sa Chrann a sheoladh annsair an Fhear Eagair, Calaiste Naomh Adhamhnain, a Leitirceanainn. Achan rud a bhuines le néithe graithe, ba chóir a sheoladh annsair an Riaghaltoir, Calaiste Naomh Adhamhnain, a Leitirceanainn. <L 1> AN CRANN CHUM GLÓIRE DÉ AGUS ONORA NA hÉIREANN. UIMHIR 10. AN NODLAIC, 1919. TRÍ PÍNNE. TOCHAIRT AN tSAOGHAIL. An Cogadh. Innean go bhfuil se chóir a bheith dhá bhliain anois ó rinneadh socrú síochana, ní fhuil aon chuma go bhfuil deireadh leis an chogadh go fóill a n-áiteacha. Tá gearr chuid mhaith de na sluaighte a chuaidh san árm tá tumall ó shoin nach bhfuil réitighthe leis go fóill, agus nach bhfuil fhios ocú ca nuair a bhéas a gceangal sgaoilte. Tá cuid ocú seo anns an Égipt, cuid eile anns an Talamh Naomhtha, cuid eile ocú anns an Fhrainnc agus anns an Ghearmain, agus tá cuid mhaith ocú sa Ruisia. Thug an tír deireannach seo triubloid mhór do na Cúmhach- taí Comhaonta ó thús an chogaidh, agus, réir chuma, tá moran de'n chuntrailteacht inntí go fóill. Ach, dúinne a n-Éirinn, ní fiu bioran seo, agus da chórtha sin, ní chuirtear moran suime ann ó tharla go bhfuil néithe eile thart fa dtaobh dúinn atá ag tóirt a bhfad níos mó triubloide dúinn. An Stailc. Ameasg lucht saothair tá an stailc ag gol air aghaidh co treun teann sin fa lathair nach mór go dtig aon rud a dheánadh, ionas nach luaithe a bhíos socrú deánta a n-áit go mbris- tear amach a n-áit ínteacht eile. Is cinnte gur mór an t-anas a bhíos air an phobal fhad agus bhíos an leatrom seo ann a measg, ná cuireann se isteach air achan rud feudaim a rá. Cuir a gcás, ma's iad lucht freastala air na boithre iarainn a chuireas síos a gcuid urlais, is léar nach féidir do aon duine turas a dheánadh air an traen, ná arradh a sheoladh ó áit go háit. Ma stadann lucht an ghuail ag tochailt, is ró-léar go dtachtfar rothaí na tráchtala, ó tharla gur leis an ghual a chuinnigh- thar ag gluaiseacht iad. Ma chuireann lucht deánta an tsoluis a gcuid urlais air lár, is léar go mbéidh cathracha agus bailte mora a ndorchadas, mar bhí cathair Bheul Fearste tá tumall ó shoin. A n-aon fhocal is sóruigheach an t-árthú a thainic air an domhan anois le cúig no sé bhlianna. An Poitín. Ó thoisigh an cogadh is cuimhneach linn uilig gur chuir an Rialtas breis cána air achan seort biotailte, agus go hairid air an uisge bheatha. Agus réir mar bhí an cogadh ag gol air aghaidh go rabh luach na biotailte ag éirigh níos daoire, agus anns an deireadh go gcaithfí oiread a thóirt air leath-chionn as ceannochadh naigín tá cuig no sé bhlianna ó shoin. Chuir seo leatrom mhór air lucht tairt, air ndoighe. Ach an rud is íontaighe fa dtaobh dae, sé go rabh níos mó da ól ná roimhe ré; agus innean nuair a cuireadh an bhiotailte faoi bhlas an Rialtais, go mbíodh níos mo air meisge ná ariamh. Ach le deireannaigh léar-nuchtadh an puinnte seo go soiléar. A n-aon fhocal, toisigheadh ag deánadh flúirse poitín air fud na tíre, agus ó tharla go deachaidh tubracha na biotailte go minic tirim, ba mhaith an éadail an poitín a fháil agus an luach mór a thóirt air, innean nach rabh an mianach ceart ann. Air an dóigh sin bhí lucht an phoitín ag deánadh rud maith as a gcuid saothair. Ach, fa dheireadh, thainic an tóir air lucht deánta an phoitín. Cáineadh inseo agus insiud <L 2> iad, ach bhí an cháin co héadtrom sin nach rabh binn ocú air, ó tharla go rabhthar ag fáil an luach mór air an phoitín. Ach bhí an tuathal da dheánadh ariamh aig an Rialtas, agus is cinnte gurb é is cionntaigh leis an droch obair seo, ná cha rabh féim air bith ocú an bhiotailte dlis- tineach a chuinneailt faoi ghlas anois le dhá bhliain. An Mheasaracht. Ach ó tharla go bhfuil an obair mhí-rathmhar seo da chleachtadh go forleathan ar ais air fud na hÉireann, tá eagla air mhoran go ndeánfidh se dochar mór do Chunnradh na Measarachta. Aig Comhdáil Thrí-bliantúil an Chomhcheangail a n-aghaidh Iomlan Ólachain, a tharla tá tumall ó shoin a gcathair Bhaile Cliath, léigheadh litir óna Shoillse an Cárdanal Ó Lúog, agus lóireann se go geur a n-aghaidh an Rialtais co maith le lucht an phoitín: “Measaim,” arsa a Shoillse, “nach bhfuil sárú air an obair atá deánta aig an Chomhchean- gal a n-aghaidh Iomlan Ólachain, leis an phobal a chur air a leas a gcorp agus anam. Cheana féin rinn an Comhcheangal moran leis an chúis seo a chur air aghaidh, ach siocair nádúir an cháis, tá tilleadh, agus, b'fheidir, moran eile le deánadh go fóill. Cúis nach dtig neamart a dheánadh dae is eadh cúis na measarachta. An chúmhacht a gcaithfar truid na aghaidh, tá se go beo go fóill, agus cha dtig a chosg ach le sír- dhitheall mhór.” “Tá brón mór orm a fheiceal,” a deir se aríst, “go bhfuil toirmheasg úr da nuchtadh air fud na tíre atá an-chuntuirteach do chuis na measarachta. Siocair go rabhthar ag síor- chárnadh cána air dheántus biotailte, tá an oir- ead sin de shochar anns an deántus aindligheach fa lathair nach gcuireann na cánta aon bhac air. Cánta a thig a shaothrú fa thrí no fa cheathair le sochar sóruigheach, is furust a gcur faoi neamh- shuim. Anois, de iomlan na néithe a chothuigheas mhí-bhéasa agus meisge, tithear damhsa gurb é seo is treise.” An Fómhar. Ó tharla go rabh samhradh tirim againn a mblianna, bhí achan cheanal toradh ag amharc go háluinn air fud na tíre, agus go hairid tortha na gcrann. Bhí an oiread sin de úllaí agus de phéartha air na cruinn go rabh na geuga ag lúbadh go talamh le na meáchan. A dtaoibh préataí, is dóiche liom nach rabh a leitid de barr againn le moran blianta, agus da chórtha sin, cha rabh an aichid le feiceal a n-áit air bith feudaim a rá. Innean go rabh an séasúr tirim, bhí bárr bréagh coirce ann fosta, agus ó tharla go dtainic se ann tosaigh go luath, bhí an chuid ba mó dae buinte air an cúigeadh lá deug de mhí an fhómhair. Ganntanas Uisge. Siocair go rabh teas agus triumlachas soruigheach ann a ruith an tsamhraidh, a dtratha an fhómhair feudaim a rá nach rabh striog uisge a n-olltubracha na mbailte mór, ionas go rabh leun air na cruatain a rabh cuid ocú ann. A mBeul Fearste agus a mBaile Cliath bhí an t- uisge gann go leor, ach a n-áiteacha eile bhí an sgeul a bhfad ní ba mheasa. A nDoire, feud- aim a rá nach rabh striog ocú a dtus mí an fhómhair, agus a ruith na míosa sin, cha rabh le fáil ocú ach braon beag uair no dhó sa tseach- tain, agus gan é ró-mhaith ach oiread. Bhí moran daoiní a mb'eigean daofa bunas a gcuid uisge a tharraint as áiteacha taobh amuigh de'n chathair. Anns na tuighthe ceárd, agus a dtuighthe eile a rabh an t-uathas uisge ann tas- tail fa chuinne oibreacha tráchtala, geárradh uafa an t-uisge air fad. A n-aon fhocal bhí dóigh dhona go leor air mhuintir Dhoire, ach is doiche liom go ndeánfar lón níos feárr san am atá le theacht. Sgeul Bronach. Ameasg Cléir Tír Conaill, agus ameasg a shluaighte carad, eadar tuata agus Cléir air fud na hÉireann, bhí brón agus briseadh croidhe nuair a chuaidh an sgeul brónach amach, tá tumall ó shoin, go bhfuair an tAthair Micheal Mac a'Bháird bás. Bhí an sagart croidhmhail seo na uachtaran air Chalaiste Naomh Adhamh- nain, agus ní miste a rá gur choimhlíon se an ofaig sin go héifeachtach. Le na linn rinn se a mhór dhitheall le cúis a thíre agus a teanga a chur air aghaidh, agus mar uachtaran, shaothruigh se mór mheas agus grádh na mac-leighinn le na chroidhúlacht agus le na chóirlle athara. Tá <L 3> cupla bliain ó shoin, fuair a athair, Seaghan Mac a'Bháird, bás. Bhí aithne mhaith airsean a gcruinnigheacha Chonnartha na Gaelge agus anns an Choiste Ghraithe. Sgaith Éireannaigh a bhí san fhear diaganta déagh-chroidheach seo, agus sgríobh se moran de leorthí uasaideacha ann a theangaidh duthchais. Da gcáirde gaoil tairgim frith-shearc mo chléibh, agus go ndeánaidh Dia trócair air an bheirt ionmhain seo. SÉAMUS Ua CREAG. <L 4> ROSANNACH. SLIABH LIAG AGUS Sgeul an Spáinnigh. Turas an tSagairt. Réir beul-oidis na háite bhí sagart éigin uair amháin air pharaiste Chill Chartha darb ainim an tAthair Ua Ceairr agus cha rabh sagart le na linn ba mó meas agus urraim ná an sagart cróda cráifeach seo. Nuair a théadh se amach air sgairt tinnis ná air ócaid air bith eile, bhíodh a chléireach a gcómhní le na chois. Uair amháin tharla go rabh se a Malann Beag, agus thug feirmoir de chuid na háite cuireadh dó an oíche a chathadh aige agus fanacht go maidín. Ghlac se an cuireadh, ach ó tharla go rabh se an-tursach a ndeidh obair an lae a chur thairis, chuaidh se a luighe go luath. D'fhan an cléireach agus an teaghlach ag cainnt a chois na teineádh go rabh se mall go maith san oíche, ná air ócaid de'n tseort, is grách árneal mhaith a dheánadh. Ach fa dheireadh thoisigh an t-aos óg ag imeacht, duine a ndéidh an duine eile, a luighe. Bhí an cleireach taite aig an tseana- chasg, agus cha rabh mian air bith aige éirigh as a choirneal sheasgair go cionn tumaill eile. Cha rabh íontas air bith inseo, ná oíche ab eadh í a mheallfadh duine an méid a thiocadh leis a bhuint as a leithid de sheasgaireacht nuair a bhí an ghaoth ag caonadh go brónadh taobh amuigh <L 5> de'n fhuinneoig, agus an stoirm a d'éirigh go luath anns an tranóna, bhí se a réir a cheile ag meudú agus ag éirigh níos guirbhe achan bhum- aite. Mar sin dae, bhí se-fhéin agus fear an tuighe ag cómhra leo go rabh se a bhfad siar san oíche. Ach sa dheireadh chualaidh an cléireach a ainim da sgairigh amach anns an tseomra a rabh an sagart na chulladh. Bhí an seomra seo a n-aice na cistinighe, agus siud asteach leis, agus is amhlaidh a bhí an sagart agus a chuid éadaigh air, agus é gléasta chum siuil. “A Eoin, a mhic,” arsa an sagart, “cuir an dialaid air an chapaillín có tiuth as thig leat, ná caith- famuid a ghol thar Sliabh Liag có mear a nÉirinn as thig linn, agus tóir aire agus ná deán callan air bith fa dtaobh dae, ná is mian liom sgiordadh air shiul có socair as thig liom.” Bhí íontas mór air an chléireach, ach bhí fhios aige nach rabh aon ghar dó cur a n-aghaidh an tsagart, ná shóruigh se rud ínteacht ann a chainnt a gcaithfí géilleadh dó. Rinn fear an tuighe a dhitheall leis an tsagart a chuinneailt go maidín. Chuir se a n-iul dó an chuma fhiain a bhí air an oíche, agus an bealach cuntúirteach a bhí aige le siul thar Sliabh Liag agus thar Chasan an Aon Fhir, agus go rabh gaoth ag séideadh a sguabfadh na hadharca de na ba. Ach ní rabh gar a bheith leis an tsagart. “A Dhomhnaill,” ar se le fear an tuighe, “tá oíche spéir-ghealaigh ann, agus innean da mbéadh se dorcha, tá eolas maith agam air an bhealach, agus tá eolas aig an chapaillín air achan órlach dae. Is ionann's an cás damhsa Casan an Aon Fhir agus an bealach mór.” Tugadh an capaillín thart go dtí'n doras, agus a ndéidh a bheannacht a fhágail aig an teaghlach, chuaid se sa dialaid. “A Eoin, a mhic,” ars an tAthair Ua Ceairr nuair a bhí siad giota maith air a mbealach, “ar chaill tú do theangaidh? Tá eagla orm nach bhfuil ionnat ach claere na dhéidh sin.” “Ni claere air bith me,” arsa Eoin, “agus is maith atá fhios agat, a Athair, nach sheadh.” “Maith thú, maith thú, a Eoin! Tá, luthair orm go dtig leat lóirt.” “Maise, leis an fhírinne a rá, a Athair, is íontach liom duine air bith a bhfuil ciall ann a chionn, go rachadh se amach a leithid de oíche le ghol trasna Sléibhe Liag, nuair ba chóra dhó a bheith ag urnuigh agus ag tóirt buidh- eachais do Dhia air son go dtug Se fasgadh tuighe dó.” “A Eoin, bionn na haingle amuigh sa stoirm có maith le anns an chuineas. Bíodh misneach agat, bíodh misneach agat; cosno- chaidh na haingle sinn.” Cib air bith eagla a bhí air an chléireach go dtí seo, chuir an oraid seo an tsagairt deireadh leis, agus ag musgladh a mhisnigh, shiuil se air aghaidh go mear miotalach. An Séidean Sighe. Agus anois thóg an tAthair Ua Ceairr a shúile le dearcadh air chórthaí na doineanna. Ba é an chiod uair dó é; agus, a dtús báire, d'aimsigh sé a shúil gheur air an spéir, agus air an ghealaigh, a bhí fa'n am seo go hárd anns na firmimintí, agus í ag truid agus ag treobh fríd neultaí neimhe a bhí da bachadh air a turas neimh-chríochach. Insin dhearc se síos air aghaidh a mára, agus ba ró-léar dó go rabh an t-anfa tuar-dhearg ag meudú. Cor uair cha dtiocadh aon rud a fheiceal faoi sgáil dhorcha na neul, ach anois agus aríst thigeadh an ghealach amach, ag nuchtadh tonntracha fíochmhara na dílinne, a bhí ag éirigh anáirde na sléibhte móra millteanacha, agus an ghaoth mhór da siabadh air chos anáirde agus da stealladh a n-aghaidh spinnceacha, ruite na haille. Insin, a ndéidh an mhór ghaisge sin a dheánadh, rachadh an t-anfa mar béadh splannc ann amach suas a n-aghaidh na haille, agus ann a threo sóruigheach ag tógailt carraiceacha cloch agus da sgeár- dadh na gciothannaí, ionas go sílfea nach rabh ionntú ach caf. Ba fhír-mhillteanach air fad uailleacha an anfa agus é ag strócadh amach suas an cruc, agus ollghlór uathasach na dílinne le linn tárneach na dtonn da mbriseadh air aghaidh na haille, agus ó tharla go rabh casan an dá thriallaire cógarach go maith don aill chianna, ba fíor-dhoiligh daofa a dturas a dheánadh an oíche leunmhar adaí. Ach da mheud dainnsear na hoíche, char chuir an sagart aosta seo aon suim anns na néithe sóruigheacha a thannaic se, agus shuidh go socair suaimhneach agus go neamh-shuimúil air a chapaillín chruaidh chróda a ruith an ama. Bórdaigh air leath bealaigh eadar Malann Beag agus Casan an Aon Fhir, bhí a mbealach ag síneadh a chois bárr na haille ruite seo, agus is bréagh an t-amharc atá le fáil inseo air chuid de na spinnceacha giota nios fuide air shiul. Nuair a thainic an sagart agus a <L 6> chléireach fhad le himeall na haille, d'ísligh an ghaoth go tubann. “A Eoin, a mhic,” ars an sagart, “ní maith liom an ciuineas tubann seo, agus ní chuirfadh se íontas air bith orm da dtigeadh séidean sighe aníos na hailltreacha gan moran muille.” Da mheud a chródacht, chuir na focla seo chrith-eagla air Eoin. “Tá an fhírinne agat, a Athair,” ar sé, “agus is feárr dúinn a ghol giota maith amach ón imeall agus luighe síos go cionn tumaill bhig.” “Ní fhuil féim air bith deifriu, a Eoin, tá mo chapaillín lán chinnte, agus ní heagal dúinn. Dearcamuid síos go bhfeicfamuid go dé tá ag gol air aghaidh shíos.” Bhí an ghealach ag soillsiu go geal san am chianna. Chuaidh siad go bruach na haille, agus, ag síneadh a smach- tín maircigheachta air rud ínteacht, lóir an sagart go haigeanta: “Amharc, amharc! Tá an séidean sighe faoi Chasan an Aon Fhir! Amharc air an chrap mhór dhubh adaí! Tá se ág tógailt an uisge!” Chan aniu ná ané a thannaic an seanlaoch sagairt seo an t-amharc adaí, agus a dtaoibh an chléirigh, cha n-abrochainn go rabh a leithid a gainfhios dó ach oiread. Cionn de na séideain sighe sin a éirigheas go minic aig bun na n-ailltreach seo a bhí ann. Bhí an cléireach air crith leis an eagla. “Air gcúl linn air an bhumainte!” a sgairt se amach, “ná b'fheidir go dtiocadh se an bealach seo, agus ma thig, is truagh dúinn!” “Ná bíodh eagla ort, a Eoin,” ars an sagart,“thannaic me a leithid a roimhe — Feuch air! Shílfea go bhfuil an méid gaoithe atá ón Tráigh Bháin go Cionn Cargain bailighthe astuigh anns an chrap dubh dorcha sin, agus é ag casadh agus ag síor-chasadh, agus da thiomaint- fhéin níos guiste agus níos guiste achan bhumaithe. Feuch! Có cinnte as tá me beo tá se ag teacht an bealach seo! Ach fan, tá se ag stopadh — Tá se guite eadar na creagacha! Uch, feuch mar chasann se air éadan na dtonn, agus é ag iarraidh a ghol síos fríofa, ach cha dtig leis, agus air an ábhar sin tá se ag stealladh an uisge a n-aghaidh na haille. Agus, a Righ na gcarad, amharc an dóigh a bhfuil se ag éirigh anois! — Caithfamuid bugadh amach as seo go tapaidh, a Eoin, ná feudaidh se a theacht orainn. Amharc! siud amach suas an cruc é, agus cumas deich míle fathach ann!” Bhí an t-amharc uathasach seo a thannaic siad faoi na súile có millteanach sin nach rabh aon chruinneas ocú air an dóigh ar ghuill se ortú — Bhuin an t-uathas an galantas as. Ag éirigh a dtús báire mar bhéadh neul cruaidh croidhe-dhorcha ann, thóg se toirt sóruigheach de uisge na mára, agus steall na chúr geal bán air charraiceacha na spinnce é; agus, ag pilleadh do na stealltracha uathasacha, bhí leun go deo air an amharc a bhí le feiceal aig bun na n-aill- treach! Ach le sgeul fada a dheánadh gairid, aníos leis a n-éadan na haille agus é ag strócadh an talaimh, ag sguabadh achan rud roimhe ann a threo, agus tarman có millteanach sin leis go sílfea go rabh an sliabh ag tuitim as a cheile! Cha deárn na triallairí moran muille anois. Chuaidh siad giota maith amach air an chaoran, ach réir mar bhí siad ag teitheadh cha deárn siad dearmad a súil a chuinneailt air chúrsa an tseideain sighe. Bhí eagla mhillteanach air an chléireach, agus innean an sagart é-fhéin, bhí se ag éirigh mí-shuamhineach go leor, ag feiceal dó go rabh an chuntúirt ag teacht go glan díreach ann a dtreo. Thainic se anuas da chapaillin agus chuaidh siad giota eile amach ó bhruach na haille. “A Eoin,” ars an sagart, “nach dtig leat áit air bith a dtiocadh linn luighe síos a fháil, ná rud air bith a dtiocad linn greim a fháil air? Tá an séidean sighe sin có láidir sin go dtóg- fidh sí de'n talamh sinn mar bhéadh lóchan ann,” Ach cha dtiocadh le Eoin aon rud a fháil ach cíb an chaorain. “Cha ndeánann seo graithe air chor air bith,” ars an sagart. Bhí an ghaoth leunmhar ag taraint ortú go dian dána, agus bhí siadsan ag lámhachan ann a threo díreach. A gcionn tumaill bhig phreab an sagart, agus lóir amách go haigeanta: “Mór áltú do Dhia na Glóire! Támuid sábháilte!” B'fhíor dó. Le cionn de na cleasa sóruigheacha is dual don tséidean sighe, stad se go tubann, agus ag tiunta ann a chúrsa, as go brách leis bealach eile, agus char stad se go deachaidh go fíor- mhullach Sléibhe Liag, an áit a rabh se ag deánadh cúrsa damhsa sóruigheach gur chaill se fa dheireadh iomlan a bhuinne ameasg na mbeann. “A Eoin, ars an sagart nuair a d'éirigh re de'n talamh, “nach fíor go bhfuil na haingle dar gcosaint?” Arrainn an Bháis. Ó tharla go rabh siad fír-chinnte anois go rabh <L 7> deireadh leis an tséidean sighe agus go bhfeudfí a ghol air aghaidh, bhí luthair mhór orthú, agus a ndéidh áltú a thóirt do Dhia air son a sábhail, chuaidh siad air a dturas ar ais suas molaidh an tsléibhe gur sroich siad an puinnte is airde de Shliabh Liag, agus go rabh siad air Chasan an Aon Fhir. Ba deacair bealach níos dainnsearaighe a fháil ná an casan cianna seo a bhí ag síneadh air imeall na haille; ach, gan oiread agus smaoitiu air an chuntúirt, do shuidh an sagart air mhuin a chapaillín fhaichilleach ruith an ama, agus iad ag siul air fhír-imeall na spinnce. Ach, a thaisgidh mo chroidhe, a gcionn tamaill bhig, sheas an capaillín go tubann a lár an chasain, agus dheon a cos a rachadh órlach níos fuide; agus ag síneadh a sróna amach thar bhruach na haille, thoisigh sí ag seitrigh agus ag sróntarnaigh, ionas go rabh íontas air an tsagart agus uathas air an chléireach. Smeach an sagart a muineal le na láimh le na ciuiniu. “A Eoin, ar chualaidh tú glór eugsúil air bith?” ars an sagart, “ach cha rabh aon fhocal aig Eoin ach, “Dia ar sábhail!” D'éist an bheirt ocú go haireach, agus, air ball, thannaiceas daofa gur chualaidh siad osna fada fíor-bhrónach shíos faofa. A gcionn tumaill bhig eile chualaidh siad go sóléar é. “A Eoin,” ars an sagart, “sin Críostaí éigin atá a gcruadh chás, loite, b'fheidir, a gcorp agus anam. Feuch! tá long bhriste shíos-adaí. Thig liom a heasnacha sgaite a fheiceal anois agus aríst eadar na tonnaí. Fan thusa inseo a mbun an chapaillín, agus air d'anam ná corruigh go dtiocaidh mise ar ais chugat.” “Air son Dé, a Athair, tóir aire! An é gur mian leat thú-fhéin a chathadh síos an spinnc?” “Na bíodh eagla air bith ort, a mhic; nuair a bhi mise óg ba mhinic a chuaidh me fríd na haill- eacha seo, agus innean go bhfuil siad ag crochadh go ruite os cionn na faraige, tá puill agus póirsí ionntú. Is minic a bhuineas Dia an mhaith as an olc. Tá eolas agamsa air achan choirneal agus air achan choiscéim da bhfuil ann, agus an rud a rinn me ann m'óige air son na baoise, cuideochaidh se liom a dheánadh anois air son Dé, agus anam b'fheidir, a shábhail. Tá fhios agam go fíor- mhaith go bhfuil feith láidir agus misneach dó-chlaoite ann tastail le ghol fríd an áit fhiain seo, ach innean go bhfuil me aosta, tá cleachtadh mo chos agam air na creagacha seo, agus mothuighim go bhfuil me có láidir an oíche bheannuigh seo as bhí me tá dhaichead bliain ó shoin.” Fhad agus bhí se da rá seo bhí an sagart ag buint dae a charbhat agus a chota mór agus a ndéidh iad a fhágail aig an chléireach, leig se é-fhéin amach síos thar bhruach na haille, agus chuaidh síos go han-thliste air a chosa agus air a lámha. Nuair a bhí se ag gol as amarc dhearc se aníos: “agus rud is feárr ná an t-iomlan, a Eoin, tá na haingle dar gcosaint.” “Maise, go gcosnaigh na haingle é! arsa Eoin, agus nach mór gur mhothuigh se go dé bhí da rá aige. A ndéidh ceithre uaire an chluig a chathadh ag faireachas air bhárr na haille, shóruigh an cléir- each méinn neamh-choiteanta ag teacht air an chapaillín, ná thoisigh sí ag seitrigh agus ag sróntarnaigh agus ag strocadh le na cosa air dhóigh go sílfea go rabh sí ag deánadh réidh le ghol de léim thar imeall na spinnce. Ach, an darna bumaite, chualaidh se glór an tsagairt agus é ag lámhachan aníos aghaidh na spinnce, agus a gcionn tumaill bhig bhí se na sheasadh os a choinne. Shín se a lámh annsair an chléireach. “A Eoin, a mhic, nach bhfuil na haingle dar gcosaint?” Rug an cléireach air an láimh a tairgeadh dó agus phóg go cráifeach í. Ach innean gur duine lán-chainnteach a bhí sa chléir- each ariamh, narbh íontach an rud é nach dtainic oiread agus focal amach as a bheul gur chuir siad Casan an Aon Fhir tharstú? Insin fuair se uasaid a theangadh, agus b'iomaidh ceist a bhí aige le fiafruigh, agus thug an sagart líon- chunntas dó air a imeachta aig bun na spinnce. Ag cluinstin creadaigh agus mairgnigh an duine dó, cha rabh a bhfad go dtainic an tAthair Ua Ceairr fhad leis an duine bhocht, agus é ag fáil bháis. Spáinneach a bhí ann, agus ó tharla go rabh an sagart tumall ag feoluim a gcalaiste de chuid na Spáinne, bhí se a ninimh lóirt leis a dteangaidh na tíre sin. Is cosúil go sabh mathair mhaith chráifeach aig an strainn- sear bhocht, agus nuair a bhí se na ghasúr, a gcuideachta paidreacha eile, thug sí air paidir bheag speisealta a fheoluim agus a chleachtadh, ag iarraidh air Dhia cuideadh sagairt a thóirt dó nuair a bhéadh an bás ag teacht air. Agus <L 8> bhíodh sí a dóladh ag rá leis an phaidir seo a rá achan oíche ag gol a luighe dó. Thit sise a mbreoiteacht agus fuair bás nuair nach rabh sesean ach na ghasúr. Ach réir mar chuaidh an gasur a n-aois d'éirigh se aníos na bhuachaill mhí-bhéasach; ach, da mheud a dhroch iompar, cha deárn se dearmad de'n phaidir a d'fheoluim se óna mhathair. Fa dheireadh d'fhág se a thír duthchais agus d'imigh leis go dtí na hInnidheacha Shiar. Inseo d'árthuigh se da dhroch-bhéasa, agus a ndeidh saibhreas mór a bhailiu, chuir se ann a chionn a theacht na bhaile. Leis an intinn sin dhíol se amach iomlan a sheilbh, d'fhastuigh long le na thóirt na bhaile, agus nuair a chruinnigh se asteach inntí a rabh de ór agus de airgead aige, sheol se air shiul. Chuaidh achan rud go maith leis an luing a dtús báire, ach ní mór go rabh sí dhá lá air an uisge gur éirigh an aimsir an-gharbh, ionas go rabh se ag séideadh gála ruith an bhealaigh. Fa dheireadh, d'éirigh an ghaoth có millteanach sin go deachaidh sí as a treo, agus siabadh asteach go cuan Dhún na nGall í. Rugadh orthí a mór-anfa na hoíche adaí, agus ó tharla go rabh tús na hoíche dorcha, char mhothuigh an caiftín go rabh sí buailte leis na carraic- eacha. Nuair ba léar don Spáinneach go rabh achan rud caillte, chuir se roint óir a mála leathair a bhí aige, agus da cheangladh timpeall a bhásta, léim se de'n luing mhí-ádhmharaigh le na anam a shábhail, agus sul air slugadh síos faoi'n uisge é, dúirt se go han-chráifeach, agus le dólas croidhe, an phaidir adaí a d'fheoluim se óna mhathair ann a óige. Slugadh faoi'n uisge é, ach a gcionn tumaill d'éirigh se air uachtar ar ais, agus ó tharla go rabh se na snámhthoir mhaith, thug se iarraidh chalma a ghol fhad leis an talamh tirim. Ach bhí fuinneadh agus fórsa millteanach leis an taoide, agus nuair a sroich se an tráigh sguabadh amach thar na carraiceacha geura ar ais é. Mhothuigh se insin go rabh se da thachtadh agus da phlúchadh, agus go rabh se ag éirigh dall ó chúr na dtonn: go rabh a chionn ag cromadh agus ag cromadh go dtí go rabh se faoi'n uisge air fad, agus insin thannaiceas dó go rabh se ag gol síos, síos, síos air bheul a chinn go tóin na faraige. Ón am sin amach níor léar dó aon rud gur mhusgail se as briongloid a bhí aige. Anns an bhriongloid seo thannaic se aghaidh dílis a mhathara agus í ag freastal air, ag nighe a éadain agus ag cur íce ann a chréachta nimhneacha. Nuair a mhusgail se as an bhriongloid seo bhí se na luighe air léab mhór de charraic os cionn na dílinne. Cha rabh a bhfad go dtug se fa dear an chuntúirt a rabh se ann, agus innean go rabh se loite go mór, strachail se é-fhéin có maith as thainic leis as an dainnsear go rabh se a n-áit sábhala. Anois agus aríst b'eigean dó a sgriste a dheánadh, ach anns an deireadh bhí se có sáruighthe gur thuit an duine bocht da chosa anns an áit a bhfuair an tAthair Ua Ceairr na luighe é, Inseo, siomaidh paidir a d'ofrail se suas air son a pheacaidh ach go hairid an phaidir a d'fheoluim se óna mhathair, agus achan uair da n-abrochadh se an phaidir sin thigeadh na hosnaí dólasacha. ag smaoitiu go brónac leis-fhéin gurbh olc an airidh air go gcluinfí í. Ba iad seo na hosnaí a tharrain an sagart chum na háite. Ach, a thairgidh mo chroidhe, nuair a shóruigh se an sagart aig na thaoibh ba mhór an t-íontas a bhí air, agus ba dheacair a luthair a léarnochtadh nuair a shóruigh se gur a dteangaidh a mhathara a lóir an sagart leis, agus a bhí anois air a ghlúna aig na thaobh. Ach bhí an duine bocht go han-íseal fa'n am seo, agus ba ró-léar go rabh fuacht an bháis ag snámh air a cholann chráite, agus nach rabh ann ach go rabh faill aige imeachta a shaoghail a innse don tsagart mhaith, agus an méid óir a bhí aige a thóirt dó le teampall beag a chur air bun mar mion-ofral do Dhia air son na ngrásta seo. A ndéidh an sagart mathamhnas a thóirt dó, agus achan sólas eile a bhuineas leis an chreideamh, fuair an Spáinneach bás, agus tamall na dhéidh álacadh a n-áit oireamhnach é. Cuireadh suas an teám- pall, agus tá a bhallogaí go fóill le feiceailt air thaobh an bhealaigh mhóir eadar Cill Chartha agus Carraich; — “Teampall an Spáinnigh” atá mar ainim air go dti'n lá aniu. SÉAMUS Ua CREAG. <L 9> DROICHEAD NA DUBHCHARRADH. Tá baile beag aoibhinn Measg shléibhte Thír Conaill, A's seinm na londubh 'Na thimpeal gach lá; Ní'l sáimh-séidean gaoithe Ó mhaidín go hoidhche Nach dtarann annseo Le na cheud fichead bláth. Air áilne na háite Ní'l sárú ná bualadh — Na shuidhe air ghuailibh Na gcrann a's na n-árd; Le suailce a's aoibhneas Chan ort a bhéadh dithneas Ag fágail na tíre seo Leitir 'ic Bháird. Fríd choilltibh a's gleanntain A's uamhannaí sléibhe Le gradh geal do chléibhe Ag triall trathnón, Le bog-chlann na ríogh — Treis ólachain's bidh — Cha ndéanfa aon mhalairt Ná dheánfa la brón. Ó Dhuaidh go Loch Barra 'S ó sin go dtí'n fhairrge, 'S ní ghlacfinn air mhargadh As fanacht air shiubhal Ó mo bhaile beag áluinn Aig bun na gcnoc állta Chois abhna Gaoth Barra Na dtonnaí faoi chubhar. D. O. C Droichead na Dubhcharradh, Meadhon Fóghmhair 11adh, 1919. <L 10> <L 11> <L 12> <L 13> I LEATH-TAOIBH AN RÓID I Mereicea is áluinn na mháta, Go háirid i dtráth na Féil Eoghain: Bíonn na tomogaí taibhseach le blathaibh Ag sárughadh a chéile i bhfeobhas; Tá'n t-astor, an tiulap 'san butha Go flúirseach, an lil a's an rós, Acht ní léar damh an saercan deas cúmhra, Ná'n neoinín i gcumhasaibh an róid. Ba dhoiligh dhuit tír fhághail co torthach: Faoi thalamh tá'n t-iarann san t-ór; Bheir an t-ithir uaidh toradh go coitcheann I gcoirce's a gcruithneacht go leor; Is líonmhar an phis a's an phónáir 'S ní stróinse an préata faoi'n fhód, Acht ní bhlaiseann mar bhlaiseadh i bhFódhla I mbothan i leath-taoibh an róid. Tá a bántaí lán-líonta de tháinte: Tá'n each ann, an mhuc a's an bhó; Tá'n fiadh 'san faolchú i bhfasach, An mathghamhain gránna 'san leomhan: Tá na héisc iona huiscibh go farsaing: Tá bric ann a's bradain go leor; Acht ní bhlaiseann mar bhlaiseadh i mBanba Ó'n lochan i leath-taoibh an róid. Tá geuga na gcrann ann i ngábha A mbriste ó mheadhachan an mheas; Tá'n t-úbhall ann, an t-oraist 'san t-áirne A's tortha lán-taitneamhach, fras; Ní fheudthar a caora 'sa smeura A aireamh ó iomad an stóir, Acht ní bhlaiseann mar bhlaiseadh i nÉirinn Na smeura i leath-taoibh an róid. Tá fir ann glic, gasta, géarchúiseach, Géarghnúiseach ó chnuasughadh an óir; Ar fuadar, breith buntaiste a chéile Gan spéis i gcomhluadar ná i gceol; Tá mná ann ag ceannaireacht coilean Ba chórtha bheith 'g oileamhain aos óig, Neimh-ionann's mná céillidh na hÉireann, Mar's léar dúinn ó leath-taoibh an róid. Ná fágaigidh Éire, a cháirde — Is glas iad na cnoic i bhfad uaibh; Ma's mó í an pháighe 'sna Státaibh, Is gearr théid ar earraidhibh bhíos daor; Tá'n taisme 'san gábha go gnáthach ann; Tá'n bascadh 'san bás ann i gcomhair, 'S ní fhágfaidh ma glacann sibh comhairle Bhur mbothain i leath-taoibh an róid. ROSANNACH. AMHRAN. A gceart-lár coilleadh A dtúisceart na hÉireann Tá cró beag seasgair Ag soillsiu sa ghréin, 'S mo chreach gan mise San áit aoibhinn aerach, Ag éisteacht gan mairig Le ceolta na n-eun! Bíonn cruinn-chlár neimhe Insiud gan ceo Ag sileadh suaircis Go deo, deo, deo! Agus cluintear na sruthain Ag sinim gach tráth, Agus ollghlór an sgeárdain Bhinn oíche's lá. Air éadan aoibhneach Na tíre fa lathair, Níl bláth da bhfásann Nach nuchtann a ghré: An saercan suairc, An bainne-bó-bleachtain, 'S an nóinín geal gleoite Mar réiltín sa spéir. Tá'n sgeach ag sgeitheadh Go cúmhra caoin, 'S an feithlean fáinneach Go buidhe, mil-bhuidhe! Agus cluintear na heunacha Aoibhne gach tráth Ag sgabadh a mbinn cheolta Oíche's lá. Ó siomaidh cor anns An tsaol seo, a charaid, As siomaidh suairceas A chailltear sa treo, As siomaidh cruatan A chastar don duine Nach dtig leis a sheachnadh Sa ghleann seo na ngeor! Ach brón as buaireadh, Da mheud a ngleo, Tig cuimhne cianmhar Na sógh fadó, Nuair a chluintí na heunacha Aoibhne gach tráth Ag canadh a mbinn cheolta Oíche's lá. SÉAMUS Ua CREAG. <L 14> <L 15> VAGUS FIXUS. FAOLCHÚ MÍN MACANTA. Uair amháin bhí baintreach bhocht ag gol tras- na an tsléibhe ó Thílinn go Malainn Beag nuair go dé chasfí orthí a lár a casain ach faolchú. Ní miste a rá go raibh eagla a cuirp orthí, agus cha rabh fhios aicí ceocú ar chóir duíthe tiunta agus teitheadh, ná a misneach a bhrostú agus a ghol air aghaidh. Ag smaoitiu mar seo duíthe sheas sí a lár a bealaigh, agus ma sheas rinn an faolchú an cleas cianna, agus anois bhí an bheirt ocú os chionne a chéile amach. A gcionn tamaill bhig thug sí fa dear nach rabh aon droch chuma air an ainimhí. Thug seo uchtach mor duithe, agus, ó tharla gur imigh an eagla, thoisigh sí ag stánadh go geur air an bheách uathasach, agus chuir se luthair orthí a thóirt fa dear nach rabh mian air bith aig an fhaolchú iarraidh námha- dúil a thóirt orthí. A n-aon fhocal, char chuir se aon chor as-fhéin, ach amháin cionn da chosa a thógail anáirde anois agus aríst, agus a leigint anuas ar ais. Ann a shúile fosta, bhí ceanal de luisne caoin truachanta nach grách a fheiceal san ainimhí seo. Mar sin dae, ag glacadh uchtaigh, bhug sí air aghaidh, ach ag cuinn- eailt a súile, ruith an ama, air an fhaolchú, agus nuair a bhí sí ag gol thairis, thug se súil- fheuchaint brónach na déidh, agus nuair a bhí sí chóir a bheith as amharc, bhug an faolchú bocht air shiul air a thrí chosa. Ach mar thuitfadh splainnc orthí-sa, thainic <L 16> smaoitiu ann a cionn go mhb'fheidir gur cionn da chosa a bhí loite, agus go dtainic se amach as a phluais ag dréim le sócal a fháil uaith-se. Thunntuigh sí agus ruith na dhéidh, ag sgairtigh air mar sgairteann duine air pheata madaidh. Nuair a shóruigh sesean go rabh sí ag sgairtigh air stop se air an bhumaite, agus ag tiunta thart, chuaidh fhad leis an bhaintrigh agus d'áir- digh an chos loite. Dh'fheuch sise air, agus thannaic sí go rabh dealg sáite go dómhain inntí, agus go rabh an chos atuíste go mór. Bhuin an bhaintreach bioran láidir as a hochras, agus a ndéidh an dealg a tharaint amach, nigh agus ghlan amach an chréacht. Insin, nuair a thannaic sí go rabh an t-ainimhí bocht sásta, agus córtha an aoibhnis agus an bhuidheachais go ró-léar da thaisbaint aige, lean sí air a turas. Maidín amháin ta cupla lá na dhéidh seo, tharla gleo sóruigheach sa chórsanacht. Bhí cuid de bhunadh an bhaile air a gcois go luath ag amharc air a gcuid ealaigh agus caorach, agus fuair siad air iarraidh iad. A lár na hoíche sguabadh a gcuid stoc de na cruic, agus mar sin dae, chuaidh an gháir dhearg amach nach rabh bó ná bearach le fáil. Gan moran muille thoisigh an cuartú, agus cha rabh a bhfad go rabh- thar air lorg an ghadaidh, agus go bhfuaras fhad leis. Astuigh a ngáraidh a rabh cloidhe láidir cloch thart fa dtaobh dae, bhí iomlan an eallaigh cruinn bailighe, agus faolchú ag spaistearacht annon agus anall os coinne an bheárna da gcoimhead, agus ag cur cuma mhillteanach air- fhéin achan uair da gcuirfí asteach air. Mar sin dae, thainic muintir an bhaile uilig a gcionn a cheile, chruinnigh siad carnan mór cloch, agus thoisigh da gcathadh air an fhaolchú; ach inneann go rabh na clocha da gcathadh na gcoithannaí móra, lean an faolcú air a ghárda go miot- alach, agus é ag sudar anonn agus anall air an chasan a bhí leagtha amach aige, anois agus aríst ag greadadh a leasracha le na ruball, agus ag nochtadh a fhiacla, le tóirt le tuigbheal daofa nach rabh binn aige orthú. Bhí an gleo agus an callan ag meadú có mór fa dheireadh nach rabh a bhfad go rabh iomlan an bhaile, eadar fir, mrá, agus páistí air mhachaire na truda. Ach anns and deireadh thainic an bhaintreach bhocht adaí a bhuin an dealg as cos an fhaolchú. Bhí a cró beag cógarach don gháraidh a rabh an t-eallach a bpunta aig an fhaolchú. Nuair a chualaidh sí an gleo, chuir sí orthí a cirteach go tapaidh, nidh nach íonadh, agus thainic thart go dtí'n gáraidh co tuith as thainic léithe. Ach, a mhuirín mhilis, có luath agus leag an faolchú a shúil orthí, thit a chluasa agus stad se go tubann. D'fhág an chuma fhíochmhar a shúile, agus ag gol fhad leis an bhaintrigh thóg a chos tosaigh chuichí. Thug sise fa dear gurb é an faolchú cianna ar bhuin sí an dealg as a chois an lá fa dheireadh a bhí aicí. Dhearc sí air an chois agus thannaic sí go rabh an chréacht creas- ta. A gcionn tamaill bhig chuaidh an faolchú asteach sa gháraidh, agus lean an bhaintreach é, mar leanfadh duine peata madaidh. Dhearc an faolchú thart air an eallach uilig ag tóirt le tuigsint don bhaintrigh gur leithe fhéin an seal- bhan go léir, co maith agus da n-abhrochadh se: “Feuch, seo do luach saothair air son na déagh- ofaige a rinn tú air mo shonsa tá cupla lá ó shoin. Glac iad mar mion-chuimhne mo bhuidhea- chais duit. Is leat an t-iomlan ocú.” Insin ag cromadh a chinn go bhfuair slíocadh láimhe na baintrighe, as go brách leis na coilleadh, ag fágail an mhór-cruinniu daoiní sin go maol múchta le híontas. Nuair a d'imigh an faolchú go dtí na coillte d'iarr an bhaintreach air achan duine a chuid fhéin de'n chreach a thóirt na bhaile leis ó tharla nar mhaith léithe-fhéin luach saothair air bith a ghlacadh a buineadh as maoin daoiní eile, innean go rabh sí bocht, agus bó bhainne go mór ann tastail orthí. Agus le sgeul fada a dheánadh gairid, thiomain siad a gcuid stoc na bhaile, achan duine air a bhealach-fhéin air an dóigh a nguilleann déagh-ghníomh innean air ainimhí có fíochmhar leis an fhaolchú. SÚIL na SPINNCE. <L 17> TEAGASG NA MATHARA An Mhathair. Seo, cruinnigidh thart inseo, agus tusa, a Mháire, caith fód mónadh air an teiní. Ó tharla go bhfuil an ghealach amuigh, agus an oíche, feudaim a rá, có geal leis an lá, ní bhéidh féim air bith le coinnle anocht. Séamus. Ca tuige, a mhathair, nach dtugann an ghealach solas dúinn có maith as bheir an ghrian? An mhathair. Tá, a Shéamuis, mar nach bhfuil méid air bith anns an ghealaigh le taobh an mhéid atá anns an ghréin; agus rud eile, a Shéamuis, innean go dtóireann sí solas dúinn inseo anocht, chan a solas fhéin atá aicí da thóirt uaithe, ach solas na gréine a bhíos a dóladh ag titim orthí. Séamus. Agus ca'n áit a bhfaghann an ghrian a solas, a mhathair? An mhathair. Tig se aistí-fhéin, a Shéamuis. Meall mór teineadh atá anns an ghréin, agus sin an t-ábhar a mbíonn a gatha có teith sin; agus, air an dóigh chianna, ní thig teas air bith as an ghealaigh, de bhrigh nach bhfuil teas air bith inntí-fhéin. Séamus. Agus an rabh teas air bith ariamh inntí, a mhathair? An mhathair. Is dóiche liom go rabh. Amach siar a gciantaí na gceo, deirtar go rabh an ghealach na meall teineadh mar ata an ghrian anois, ach gur fhuaruigh sí a réir a cheile a gcathadh na gciantaí. Da chórtha sin, fosta, bhí an domhan seo na chrap teineadh a dtús báire, agus innean go bhfuil sé fuaruíste air an taobh amuigh fa lathair, tá an teiní go fóil ann a chroidhe. Tá fhios againn, mar gcianna, go bpléasgann an teiní sin amach anois agus aríst air aghaidh na cruinne. Seaghan. Agus, a mhathair, ca tuige nar fhuaruigh an ghrian co maith leis an ghealaigh. An mhathair. Tá, a Sheaghain, de bhrigh go bhfuil an ghrian a bhfad níos mó ná an ghealach. Nuala. Maise, le hamharc orthú, a mhathair, shílfea nach bhfuil moran difear eatorú. An mhathair, Tá sin fíor go leor, a Nuala, ach ná deán dearmad go bhfuil an ghrian a bhfad níos fuide air shiul ná an ghealach. Tá an ghealach an-chógarach dúinn, agus is air an ábhar sin a síltear go bhfuil sí có mór leis an ghréin. Nóra. Go dé'n fhad a bhfuil an ghealach uainn, a mhathair? An mh. Ní fhuil sí ach bórdaigh air cheathradh milliun míle uainn, a Nóra. Nóra. Agus an ghrian, a mhathair? An mh. Tá an ghrian chóir a bheith céad milliun míle uainn, agus da mbéadh an ghealach an fhad sin air shiul is dóiche liom nach bhfeicfí air chor air bith í. Méabha. Ach, a mhathair, níor innis tú dúinn ca tuige nar fhuaruigh an ghrian có maith leis an ghealaigh. An mh. Mar a dúirt me cheana féin, d'fhuaruigh an ghealach ó tharla nach bhfuil inntí ach mionogan le taobh na gréine. Máire. Arú, go dé rud mionogan, a mhathair? An mh. Tá, a Mháire, rud atá co beag sin nach mór go dtig é a fheiceal. Máire. Bhfuil se níos lú ná dúlogan, a mhathair? An mh. Maise, measaim go bhfuil an dúlo- gan céad uair có mór leis an mhionogan, a Mháire. Seaghan. Ach ma tá an ghrian mór fhéin, a mhathair, ca tuige nach dtiocadh leithe fuarú? An mh. Ní abraim na go bhfuil sí ag fuarú. Is é an rud a mheastar go bhfuil sí ag fuarú. Ach ó tharla go bhfuil toirt uathasach inntí tá an fuarú ag gol air aghaidh có fadalach sin nach léar dúinn é, agus da mairfadh sinne míle bliain eile cha dtóirfadh sinn fa dear go mbéadh aon árthú orthí. Séamus. Tá sin deacair go maith a thuig- bheal, a mhathair. An mh. Measaim go bhfuil, a Shéamuis, ach dheánfidh me mo dhitheall le na nochtadh níos sóiléire dhuit. Ma líonaim an pota mór sin thall le huisge galach agus insin an meurocan seo atá air mo mheur a líonadh de'n uisge chianna, agus an bheirt ocú a fhágail na fuidhe air an urlar, ceocú ocú a bhéas fuaruíste a chiod uair? Séamus. Béidh an meurocan fuar a bhfad <L 18> roimhe'n phota, a mhathair. An mh. Is cinnte go mbeidh, a Shéamuis. Béidh an t-uisge anns an mheurocan fuar a gcionn chúig bhumaite, ach a gcionn chúig n-uaire is dóiche liom go mbéidh an t-uisge anns an phota gearr theith go fóill. Séamus. Measaim go bhfuil an ceart agat, a mhathair. An mh. Tá go maith. Anois, a Shéamuis, da dtiocadh leat smaoitiu air phota a bhéadh có mór leis an domhan, nach síleann tú go mbéadh se co fadalach sin ag fuaradh nach mór go dtiocadh le duine a thóirt fa dear? Séamus. Maise, da mairfinn míle blian no mar sin, a mhathair, b'fheidir go sórochainn ártú beag air an phota uathasach sin, ach ó tharla nach mbíonn saoghal an duine moran níos mó ná ciora sgór blian, tá eagla mhór orm nach bhfeicfí aon árthú air. Tuigim an puinnte seo go fíor-mhaith anois, a mhathair, ach ba maith liom eolas níos cruinne a fháil air mhéid na gréine. An mh. Tá méid uathasach inntí, a Shéamuis. Da dtiocadh í a gheárradh, agus milliun giota a dheánadh duithe, insin bhéadh achan ghiota ocú seo có mór leis an domhan seo. Da mbéadh bothar iarainn deánta thart timpeall na gréine, agus go suidhfa a dtraen a bhéadh ag deánadh trí fíchead míle san uair, agus é ag síor-ghluaiseacht lá agus oíche, ní bheithea aig deireadh do thurais timpeall na gréine, a Séamuis, go mbéadh cúig blianna caite. Séamus. Is dóiche liom, a mhathair, go ndíolfinn ge geur air an ticeid. Seaghan. Agus go dé'n mhéid atá sa gheal- aigh, a mhathair? An mh. Dá ngeárrfí an domhan seo na leith- chéad giota, bhéadh achan giota ocú có mór leis an ghealaigh, agus feudtar a thuigbheal as seo nach bhfuil anns an ghealaigh ach mionogan le taobh na gréine. Máire. Ba mhaith liom-fhéin, a mhathair, eolas níos cruinne a bheith agam air an spéir agus air na reultogaí. Támuid uilig tursach ag cainnt air néithe talmhan. An mh. B'fheidir go bhfuil an ceart agat, a Mháire, Da mheud agus da mhinice a dhearcthar air oibreacha Dé, is amhlaidh is mó ar n-íontas. Ma amharcanmuid air aghaidh na cruinne, nucht- far dúinn mór-chúmhacht agus mor-intleacht an Chruthuigheora. Ach tógamuid suas ar súile agus dearcamuid air chruinn-chlár ghorm na firmiminte. Nach aoibhinn an t-amharc é a lár an lae ghil, nuair nach mbíonn aon rud le feiceal air aghaidh na spéire ach an ghrian ghlór- mhar, a bhfuil a solas co leunmhar láidir sin go múchann se achan solas eile! Ach ní shílim go bhfuil amharc air bith eile da bhfacaidh súil an duine ariamh a shárochadh amharc na spéire san oíche, agus go hairid nuair a bhíos cruinn- mhachaire neimhe cúmhduighthe le reulta ró- dheasa, agus an ghealach aoibhinn ómra ann a gceart-lár. Seadh, e Mháire, toiseochamuid anocht air an spéir. [Ag léadh]. An Ghrian agus a Cualacht. Ní fhuil reult da bhfeictar sa spéir nach mbíonn ag síor-ghluaiseacht. Ach tá cuid ocú có fada sin air shiul nach léar dúinn go bhfuil aon bhugadh ionntú, agus air an ábhar sin is grách a rá go mbíonn siad a gcómhní san áit chianna. Reulta buana a bheirtar orthú seo. Tá reulta eile agus ní bhíonn siad aon bhum- aite san áit chianna, ach a gcómhní ag gluaiseacht thart timpeall na gréine. Reulta neamh-bhuana a bheirtar ortúsan. Planoidí is eadh na triallairí seo, agus ní fhuil air an spéir go huile ocú ach ocht gcinn mhóra agus cupla céad de mhion-phlanoidí. Seo ainimneacha na bplanoid mór:— Mercerí, Bhéanus, an Chruinne, Márs, Iupiter, Saturn, Urénus agus Neptiun. Tá méid mhillteanach anns na planoidí seo, ach da mheud a méid agus a meáchan, tá an ghrian coradh agus seacht gcead uair níos mó ná an t-iomlan ocú curtha le cheile. Ach an rud is íontaighe fa dtaobh dae'n teaghlach neimhe seo, sé go bhfuil na planoidí a nglaic na gréine, agus go daighean faoi na smacht. Bíonn sí a choíche da dtarraint agus da dtiomaint có brighmhar beacht sin nach dtig leo a ghol oiread agus órlach thar an líne atá geárrtha amach aicí daofa. An mhathair. Anois, a Mháire, ca mheud ceanal reult ann? Máire. Dhá cheanal, a mhathair, reulta buana agus reulta neamh-bhuana. An mh. Maith an cailín, a Mháire. Innis dúinn anois go dé rud reult buan. Máire. Ta, a mhathair, reult a bhíos a gcómhní san áit chianna. <L 19> An mh. Agus a mbíonn na reulta buana, da rírimh, san áit chianna a gcomhní. Máire. Ní bhíonn, a mhathair, ach tá siad có fada sin air shiul nach bhfeicthar dúinne go bhfuil aon bhugadh ionntú. An mh. Agus go dé rud reult neamh-bhuan, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, reult a bhíos a gcómhní ag gluaiseacht. An mh. Ca'n áit a mbíonn siad ag gol, a Mhéabha? Méabha. Bíonn siad ag deánadh turais thart timpeall na gréine. An mh. Agus an bhfuil moran de'n cheanal seo ann, a Shéamuis? Séamus. Bordaigh air chupla céad, a mhathair, ach tá ocht gcinn mhora orthú. An mh. Go dé'n t-ainm atá air na hocht gcinn mhóra, a Mháire? Máire. Mercerí, Bhéanus, an Chruinne (no an Domhan), Mars, Iupiter, Saturn, Urénus, agus Neptiun, An mh. Go dé'n t-ainim eile atá air na reulta seo, a Sheaghain? Seaghan. Planoidí a bheirtar orthú, a mhathair. An mh. Ca tuige a dtugthar an t-ainim sin orthú, a Mháire? Maire. Tá, a mhathair, de bhrigh go mbíonn siad a gcómhní ag triall, ná is ionann “planoid” agus “triallaire.” An mh. Agus ca tuige a mbíonn siad ag triall timpeall na gréine? Máire. Dé bhrigh go bhfuil siad a nglaic na gréine, a mhathair, agus go mór faoi na smacht. An mh. Réir chuma, tá srian aicí air achan chionn ocú? Máire. Tá, a mhathair, agus tiomaineann sí co deas sin iad nach dtéann siad oiread agus órlach thar an líne atá geárrta amach aicí daofa. An mh. An bhfuil móran méid anns na planoidí seo, a Nóra? Nóra. Tá, a mhathair, tá méid sóruigheach iontú. An mh. Bhfuil aon chionn ocú co mór leis an ghréin, a Mhéabha? Méabha, Is cinnte nach bhfuil, a mhathair, ná da mbéadh, ní dóiche liom go mbéadh a leithid de smacht aicí orthú agus tá. An mh. Da ndeánfí planoid amhain de na hocht gcinn mhóra, an mbéadh an phlanoid úr seo có mór leis an ghréin, a Shéamuis? Séamus. Cha mbéadh, a mhathair, ach da dtiocadh seacht gcead ocú a fháil, agus planoid amháin a dheánadh daofa, bhéadh an phlanoid sin có mór leis an ghréin. An mh. Tá sin taite, a pháistí, agus anois rachamuid giota beag eile ann tosaigh le mion- chunntas a fháil air na planoidí. [Ag léadh]. Mercerí agus Bhéanus. Is é Mercerí an phlanoid is cógraighe don ghréin. Tá se níos lú ná aon chionn eile de na planoidí móra, ach a bhfad níos guiste ná ceachtar ocú. Tá se rudh beag níos mó ná an ghealach, agus air a thuras siuileann se naoi míle fichead a mbuille cluig, sin mar déarfa, go gcuireann se coradh agus seacht gcéad deug míle thairis a mbumaite cluig, ionas nach miste a rá go mbíonn se air chos anáisde. Siuileann se iomlan an bhealaigh thárt timpeall na gréine a dtrí mhí, no mar sin. A ndéidh Mhercerí, is í Bhéanus is cógraighe don ghréin. Ta an phlanoid seo deich n-uaire agus daichead níos solasmhaire ná aon reult eile sa spéir, ionas go dtig í a fheiceal a lár an lae; “Reult na Mainne” agus “Reult an Trath- nóna” a bheirtar orthí cor uair. Tá sí bórdaigh air mhéid na Cruinne, agus siuileann sí dhá mhíle fhichead a mbuille cluig, agus cuireann sí a turas timpeall na gréine tharstí a n-ocht mhí. An mhathair. Ceocú de na planoidí is cóg- raighe don ghréin, a Shéamuis? Séamus. Mercerí, a mhathair. An mhathair. An bhfuil moran méid ann, a Sheaghain? Seaghan. Tá se rud beag níos mó ná an ghealach, a mhathair. An mh. Go dé'n dóigh a siuileann se ann a thuras, a Mháire? Máire. Air chos anáirde, a mhathair, An mh, Go dé'n ghuisteacht atá ann, a Nóra? Nóra. Siuileann se naoi míle fichead a mbuille cluig. An mh. Go dé'n fhad a mbíonn se ag crioch- nú a thurais, a Mhéabha? Méabha. A dtrí mhí, a mhathair. An mh. A ndéidh Mhercerí, a Shéamuis, go dé'n phlanoid is cógraighe don ghréin? <L 20> Séamus. An phlanoid Bhéanus, a mhathair. An mh. Bhfuil ainim air bith eile orthí, a Sheaghain? Seaghan. Thá, a mhathair, Reult na Mainne, agus cor uair Reult an Trathnóna. An mh. An bhfuil rud air bith sóruigheach fa dtaobh de'n phlanoid seo, a Mháire? Máire. Tá, a mhathair, tá sí a bhfad níos solasmhaire ná aon reult eile sa spéir agus thig í a fheiceal a lár an lae. An mh. Go dé'n mhéid atá inntí, a Nóra? Nóra. Tá sí bórdaigh air mhéid na Cruinne, a mhathair. An mh. Go dé'n luas atá aicí, a Mhéabha? Méabha. Siuileann sí dhá mhíle agus fiche a mbuille cluig, a mhathair. An mh. Mbíonn sí a bhfad ag deánadh a turais thart timpeall na gréine, a Shéamuis? Séamus. Bíonn sí ocht mí da chríochnú, a mhathair. An mh. Ca tuige a bhfuil Bhéanus có solas- mhar as tá sí, a Mháire? Maire. Tá aer an-trom air an phlanoid seo, a mhathair, agus measaim gurb é sin an t-ábhar a bhfuil sí deich n-uaire agus daicheadh níos gile ná aon chionn de na planoidí eile. An mh. Dheánfidh sin cúis, agus anois racha- muid giota eile air aghaidh, [Ag Léadh]. An Chruinne agus Mars. Air an taobh amuigh de Bhéanus tá an Chruinne, agus tá sí coradh agus ciora sgór go leith milliun míle ón ghréin. Siuileann sí ocht míle dheug a mbuille cluig, agus réir mar théid sí ann tosaigh bíonn sí ag síor-chasadh mar bhéadh sníomhog ann, agus glacann se ciora uaire fichead le í-fhéin a thiunta uair amháin air a ceart-lár. Bíonn sí bliain ag deánadh a haistir timpeall na gréine. Tá mion-phlanoid amháin léithe, sin mar déarfa, an Ghealach, agus théid sise timpeall na Cruinne uair amháin sa mhí. Air an taobh amuigh de'n Chruinne tá an phlanoid Márs, agus suileann sesean sé mhíle dheug a mbuille cluig. Dálta na Cruinne, tiuntuigheann se air a cheartlár uair amháin a gciora uaire fichead. Tá se naoi n-uaire níos lú ná an Chruinne, agus glacann se dhá bhliain le na thuras a chríochnú. Tá dhá mhion-phlanoid leis, agus is iad ainim- nacha an dá ghealaigh seo, Deimos agus Fóbos. An mhathair. A Shéamuis, ca'n áit a bhfuil an Chruinne a gcualacht na gréine? Séamus. Tá sí ag siul air a turas cior- calta taobh amuigh de Bhéanus. An mh. Go dé'n ghluaiseacht atá faoithe, a Sheaghain? Seaghan. Siuileann sí ocht míle dheug a mbuille cluig, a mhathair. An mh. Go dé nídh sí reir mar théid sí air aghaidh, a Mháire. Máire. Tá, a mhathair, go mbíonn sí ag tiunta air a ceart-lár mar bhéadh sníomhog ann. An mh. Mbíonn sí a bhfad ag tiunta air a ceart-lár, a Nóra? Nóra. Glacann se ciora uaire fichead, a mhathair, le tiunta uair amháin air a ceart-lár. An mh. Go dé'n fhad a ghlacann sí le na haistear a dheánadh timpeall na gréine, a Mhéabha? Méabha. Glacann sí bliain le na dheánadh, a mhathair. An mh. Go dé'n t-ainim atá air an mhion- planoid ata aicí, a Séamuis? Séamus. An Ghealach, a mhathair. An mh. Ca'n áit a bhfuil Márs a gcualacht na gréine, a Sheaghain? Seaghan. Air an taobh amuigh de'n Chruinne, a mhathair. An mh. An siuileann an phlanoid seo go cliste, a Mháire? Máire. Siuileann se sé mhíle dheug a mbuille cluig, a mhathair. An mh. An bhfuil moran méid ann, a Nora? Nóra. Tá se mór go leor, a mhathair, ach ghlacfadh se naoi gcinn mar é le Cruinne amháin a dheánadh. An mh. Go dé'n fhad a mbíonn se ag deánadh a thurais timpeall na gréine, a Mhéabha? Méabha. Glacann se dhá bhliain, a mhathair, ach air an phlanoid sin ní bhéadh anns an dá bhliain sin ach bliain amháin. An mh. Tá an ceart agat insin, a Mhéabha, ná bíonn na ciora séasúir air Mhárs dhá bhliain da gcríochnú, agus ó tharla gurb ionann bliain agus ciora shéasúr is léar nach bhfuil anns an am seo ach bliain aig muintir Mhárs. Air an ábhar sin, a Mhéabha, ceocú arbh fheárr leat a bheith do chómhní air an Chruinne seo no air Mhárs? Méabha. Maise, a mhathair, is dóiche liom go <L 21> mb'fheárr liom a bheith air Mhárs ó tharla go mbéadh samhradh bréagh fada agam. An mh. An bliain fhada no bliain ghairid atá ocú air Mhercerí, a Nóra? Nóra. Bliain ghairid, a mhathair, ó tharla nach bhfuil inntí ach trí mhí. An mh. Ar mhaith leat a bheith do chómhní air Mhercerí, a Mháire? Máire. Is cinnte nar mhaith liom, a mhathair, ná, da mbéinn, bhéinn dhaichead bliain de aois. SÉAMUS Ua CREAG. <L 22> <L 23> AGALLAMH OISÍN. Ó thusa a ghluaiseas shuas, co cruinn le sgiath mo shinsear! Ca has a dtig do ghatha agus do sholas síorthaí, a Ghrian? Tig tú amach ann d'áilneacht uathasaigh — téidheann na reulta a bhfolach anns an spéir; téidheann an ghealach go fuar odhar síos anns an fharaige iartharaigh. Ach tá tusa ag gluaiseacht leat-fhéin: Ca bhfuithear cumrádaí dhuit ann do threo? Titeann daireacha na sléibhte; laeduigheann an fharaige agus meuduigheann ar ais; tá an ghealach í-fhein múchta anns na flaithís: ach bíonn tusa a choíche air an dóigh amháin — agus tú ag gáirdiu a soillse do threo! Nuair a bhíos an domhan dorcha le hanfaí, nuair a bhruchtann an tárneach, agus nuair a phléasgann an splannc, ann d'áilneacht bíonn tusa ag feuchaint amach as na neulta, agus ag gáirigh air an stoirm. Ach is beag an mhaith duit a bheith ag amharc air Oisín; ná ní léar <L 24> dósan do ghatha níos mó, ceocú tá d'fholt buidhe ag luasgadh air neulta an oirthir, no air crith aig geaftaí an iarthair. Ach b'fheidir go bhfuil tú mar mise — ann go cionn tumaill; cuirfear deireadh le do rae; cullochaidh tú anns na neulta agus gan beann agat air ghuth na maidne. Air an ábhar sin, caithreimnigh, a Ghrian, a gcumas d'oige! Is dorcha agus is neamh-aoibhinn an aois: Tá se air chosúlacht breac-sholuis na gealaighe nuair a shoillsigheann sí fríd neulta briste: bíonn an ceo air na sléibhte; bíonn an ghaoth a dtuaidh air an mháidh; cailleann an taistealach a mhisneach a lár a thurais. SÉAMUS Ua CREAG. FOCLOIR. Adaí: an fear adaí, yonder man Anfa, a storm, tempest. Atuighste, swollen. Báire: a dtús báire, at first, a lár báire, in the centre. Binn: ní fhuil binn agam ort, I don't care a straw for you, I defy you. Biotailte, liquor, spirits. Bumaite, a minute, moment. Bun: a mbun, in charge (of). Bunadh, same as muintir. Cha, char, same as ní, níor. Caoran, a moor, moorland. Ceart-lar, centre, axis. Cíb, wild mountain grass. Ciora, four. Ciorcalta, circular. Cirteach, clothes, apparel. Cóirrle, an advice. Comhcheangal, a league, federation. Comhdhail, a meeting, convention, conference. Córsanacht, neighbourhood, vicinity. Córtha, a sign, a mark. Cualacht na gréine, the Solar System. Cuinnighim, I keep, hold, retain. Cunafach, vicious, cross. Cumhachtaí Comhaonta, the Entente Powers. Cúr, foam, froth. Daighean, firm, solid, strong. Dearcamuid, let us look. Dóladh: a dóladh, always. Easnacha sgaite, sundered ribs. Fáil: a fháil, to get, find. Fiog: air fiog same as air feadh. Fómhar, harvest, autumn. Gearr-chógarach, fairly near. Gol: contracted from the gabhail: ag gol going, a ghol, to go. Gré, the face, countenance. Gugan, a noggin, a wooden porringer. Guite: ta se guite, he is arrested or caught. Iarraidh, an attempt: tug se iarraidh air, (he attempted it, (2) he attached him. Íce, balm, healing ointment. Imeachta, adventures. Innean, although, even. Ínteacht: fear ínteacht, some man. Íontach, wonderful. Íontas, wonder, wonderment. Leath-chionn, a half-one, half a glass. Lóirim, I speak, talk. Loite, maimed, wounded. Leun: tá leun ort, you're the dickens, you beat all. Meall, a lump, a ball. Meurocan, a thimble. Mianach, stuff, quality. Mín, tame, civil, civilized. Mion-phlanoid, a satellite or moon. Muill, ní bheidh muill air bith ort, you will have no difficulty. Na bhealaigh mhóir, to the road. Neamart, neglect. Nimhneach, sore, painful. Ochsas, a breast, bosom. Planoid, a planet. Raite, exhausted, consumed. Rud ínteacht, something. Ruite, steep, perpendicular. Seitrigh: ag seitrigh, neighing. Sgairtigh: ag sgairtigh, calling, shouting. Smachtín maircigheachta, a riding cane. Smaoitighim, I think. Smeachaim, I pat. Sníomhog, a top. Sóruigheach, remarkable. Spinnc ruite. a steep cliff. Sráideog, a shake-down bed. Sróntarnaigh (ag), sniffing, snorting. Stailc, a strike. Strachailim, I drag, crawl, trail. Taibhseach, showy, beautiful. Taite, very good, excellent. Thannaic same as chonnaich. Tánnaiceas damh, me thought. Tochairt an tsaoghail, passing events. Tóir same as tabhair. Trí-bliantúil, triennial. Triumlachas, drought. Triumuighim, I dry. Tuar-dhearg, evil boding. Tuighthe ceárd, factories. Cuideachta Clódoireachta Cho Dhún na nGall a chuireas an Crann a gclódh do Choiste Féise Thír Conaill, agus primh-dhíolann siadsan a Leitir Ceanainn é. <L 25> SAOTHAR AN CHREAGAIGH. Thigh na leabharthaí seo a fhaghail ó Mhuintir M. H. Mac Ghuill & a Mhac, a mBaile Cliath; ó Mhuintir Mhic Chinnigh & Uí Ceallachain, a Leitir- ceanainn, agus ó A. K. Ó Dúnsléibhe, a nDún na nGall.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
