Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An t-Asal Malluighthe.
Title
An t-Asal Malluighthe.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
An t-Asal Malluighthe. Bhí ann agus ní raibh ann, mar thosuigh an sean-sgéal. Fear mar chách do bhí sa' Domhan Thoir dar bh'ainm Inseán. Bhí sé ag teacht a-bhaile ó'n margadh lá, tar 'éis dó beagán adhmaid do dhíol. I gcoill chomhursan is eadh ghearr sé an t-adhmad, acht mar dubhairt sé leis féin, mur mbíodh comhursa riamh ann, do bheidheadh an choill ann. Cuma sin, cipé sgéal é mar bhí meas mór ar ghaduidheacht sa' tír úd. Má ghoideadh Inseán cuid an fhir thall, do ghoideadh an fear thall cuid Inseáin, agus 'ar ndóigh ní raibh slighe bheathadh ar bith ag muintir na tíre acht ag goid 's ag bruid 's ag breith ar éigin ó chéile i gcomhnuidhe. Níor chuir an ghoid a bheag ná a mhór de cheist ar aigneadh Inseáin, 'pé ar domhan é, mar bhí an t-adhmad díolta aige, agus an t-airgead fá n-a chrios aige, agus ní facthas airgead aisteach an-aithnidh riamh acht é. Bhí airgead Turcach ann, agus airgead Franncach, airgead Sasanach agus airgead Spáinneach, airgead geal agus airgead ruadh, airgead buidhe agus airgead breac, airgead cóir agus airgead bréige. Bhí asal ar adhastar aige ag teacht i lorg a bhonn, agus é ceangailte de cheann téide fada, agus an ceann eile de'n téid sin thar ghualainn a mhaighistir. Bhí an “bul- bul” ag ceileabhar go caoin ar mhaoilinn ghéige, agus an sruthán ag snighe síos go síor- cheólmhar fá bhun na mór-chrann, acht ba bheag ar Inseán ceól ceachtair aca. Ba mhinic leis ag éisteacht le n-a leitheid, acht níor mhinic sparán chomh teann aige agus bhí aige an uair sin. Tharraing sé an sparán amach as a chrios, agus shiubhal roimhe ag comhaireamh a chuid airgid agus á athchomhaireamh, gan aire thabhairt do cheileabhar na n-éan na do shám-cheol na sruthán. Ní mó thug sé d'á uidh ná d'á aire <L 132> an dá sheabhac ag gluasacht timcheall os a chionn ag iarraidh faille ar an éinín bocht binn-ghothach d'fhuadach de'n ghéig agus do bhreith leo suas go bruach na haille. Ní fhaca sé, acht an oiread, an bheirt fhear 'n-a suidhe fá dhín na gcrann ar bhruach an tsrutháin, acht ní mar sin dóibh-sean. Bhíodar ag féachaint go géar air, agus ag éisteacht go géar le n-a chuid chainte. D'airigheadar na focla so — “Cúig cúbac, sin piastar — fiche para — ceithre satút - cúbac eile agus an píosa deich bpara so - dhá phara go leith, sin piastar agus fiche para agus — “ Níor bheag leó an méad sin. Ainm fíor-uasal thug a athair ar gach deagh-mhac aca, óir Abd-Alla do b'ainm do'n dara far, agus Abú Salem do'n fhear eile. A Ghaedhilg sin, má's toil leat a fiosurghadh, “seirbhíseach Dé” agus “athair na síothchana.” Seal dóibh ag cogar le chéile, nó fá dheireadh gur éirgheadar a mbeirt i ndiaidh na sgolóige, agus gur éaluigheadar air a-gan fhios dó, agus é ag comhaireamh an airgid ós árd an dara feacht déag ar fhichid, agus gan a dheimhin fós aige an bhfuair sé díol cothrom ó'n mbac madraidh úd do cheannuigh an t-adhmad uaidh ar an margadh, nó nach bhfuair. Tháinig Athair na Síothchána, nó Abú Salem mar tugadh air 'n-a theangaidh féin, go rug sé go socair ar adhastar an asail, gur sgaoil an t-asal ar siubhal, agus gur chuir a chloigeann féin isteach 'san adhastar. Bhog leis annsin i ndiaidh na sgolóige. Ó fuair an t-asal cead a chinn, ghabh sé ag ithe an fhéir ar thaobh an chasáin, agus níor bh'fhada a mhoill do Sheirbhíseach Dé, dar bh' ainm Abd-Alla i gcanamhaint a thíre féin, breith air, agus é thiomáint isteach fa'n choill go socair sásta síor-úrgháirdeach. Dála an deagh-dhalta sin, Abú Salem, do ghluais leis go macánta miochair i bhfíor- lorg a mhaighistir Inseán, agus thug súil thar a ghualainn siar gach le seal ag féachaint an raibh Abd-Alla agus an t-asal imthighthe ar fad as a radharc. Ó chonnaic sé fá dheireadh nár bhaoghal go mbéarfaidhe orra, do cheap sé i n-a aigneadh féin gur mhithid dó a mhalairt de riocht do bheith air féin. Stad sé d'á shiubhal go daingean do-ghluaiste. Níor mhór nár leagadh Inseán ar lár, le teannadh na téide ar a ghualainn, agus murar leagadh féin, dó cuireadh críoch ar a chomhair- eamh, agus do sgaipeadh mór-chuid de'n airgead ar fud na faithche féar-ghlaise. “Mo sheacht míle mallacht ort, mar asal mí-bhéasach!” ar seisean, ag iompódh go feargach ar an asal bocht, agus a bhata d'á bheartughadh aige os cionn a chinn. “Ó a Dhia na bfeart!” ar sé, nuair chonnaic sé gur duine bhí ann i n-ionad a asail. Léim sé siar seacht dtroighthe i ndiaidh a chúil, leath a dhá shúil air, agus fá dheireadh sgairt sé amach de ghuth chaol chrith- eaglach- “I n-ainm Mhóhamaid, cad thug annso thú, agus cia thú féin?” “Asal bocht díleas leat mise,” arsa Abú Salem, de ghuth umhal úiríseal. “Asal liom, a n-eadh? Dá ríre!” ars'an sgológ. “Maiseadh, ní chreidim é.” “Déan éisteacht liom, sírim ort, a athair agus a mhaighistir,” arsa Abú Salem. “Bhí mé aimsir fhada am' asal bhocht bhalbh agat, acht anois tá guth agam agus inneósaidh mé mo sgéal duit. Rugadh agus togadh mé i mbaile beag a dtugtar Blaodan air. Bhí mo mháthair i dtaobh liom do chloinn, agus í 'n-a baintrigh, acht mo léan agus mo náire, ba mé an mac mí-nádúrtha dhi. Thugann uirri bheith ag obair go cruadhógach, agus do sgaipinn gach pinginn d'á saothruigheadh sí. Nuair badh bheag liom a mbíodh aici de bhárr an lae do bhuailinn gan taise gan trócaire í, agus do bhuailinn gan taise gan trócaire í, agus do chuirinn amach ar an sráid í, cuma cá háit i bhfuigheadh sí fasgad na <L 133> hoidhche. Ó a mháthairín díleas! Ochón! ochón! a thruaighe í! Chonnaic mé í, tá roinnt laetheanta ó shoin ann, agus bhí sí chomh truaighmhéileach dubrónach bochtuighthe sin gur ghabh truaighe mhór mé gan mé am' dhuine go dtiubhrainn sólás di as so amach.” “Níor innis tu dhom cad do thug i riocht asail thú,” ars' an duine macánta. “Seadh, lá d'á dtug mé droch-úsáid thar bárr dhi, gur bhris ar an bhfoidhidin aici, agus go dtug sí a seacht míle mallacht dom, agus chuir sí d'á draoidheacht i riocht asail mé, go dtí go dtiubhradh mo mhaighistir féin an mhallacht chéadna dhom. Annsin do chuir sí dom' dhíol ar an margadh mé, agus cheannuigh tusa mé. Bhí aithne mhaith agam ort gur duine cráibhtheach deagh-labhartha thú, agus nár airigh duine riamh ag easgaine thú, rud do chuir dubrón agus dólás ar fad orm, ó bhí a fhios agam nár mhóide go mbrisfeá an draoidheacht do bhí orm go bráth. Táim anois le seacht mbliadhna am' asal agat agus gan súil agam go dtí indiu go bhfuighinn fuasgladh choidhche ó'n draoidheacht. Maiseadh is ag cuimhniughadh dhom indiu ar an mí-ágh tugadh orm, agus maighistir chomh maith leat-sa do bheith orm, do rug aon iarracht amháin éadóchais ar mo chroidhe an uair úd, gur stad mé go hobann ar an mbóthar, agus gur sgaip mé do chuid airgid ar fud an mhachaire, a gan fhios dom féin. Annsin thugais do sheacht míle mallacht dom, acht níor aithin mé gur briseadh an draoidheacht, nó go ndubhrais féin liom nach gcreidfeá choidhche gur bh'asal mé.” “Alla hú acbar!” ars' Inseán, “agus cia an duine mé, go ndeonóchainn diúltadh d'á thoil? Fill ar do bhaile féin chum do mháthar, agus bí ad' mhac dhíleas umal di as so amach. Agus go soirbhighidh Dia dhuit!” Ní baoghal nár imthigh Abú Salem. Dála an fhir eile, Abd-Alla, “seir- bhíseach Dé,” níor stad cos leis go ráinig sé sa' mbaile mór isteach, agus gur dhíol an t-asal ar a lán-luach airgid ar an margadh. Le n-a linn sin, cia do chífeadh sé chuige acht Abú Salem, “athair na síothchána,” agus gean mór gáire ar a ghnúis ghual-duibh ghrian-dóighte. D'innseadar a sgéala d'á chéile, agus is iad do bhí go meadhrach meanmnach d'á mbárr. Lá ar n-a bhárach d'éirigh Inseán go moch ar maidin, bhain a sparán, agus é lán d'airgead gach datha, as an gcrocán i n-a raibh sé i dtaisge aige, an áit nár bh'eagal leis go rachadh lucht cána d'á thóraidheacht, agus d'imthigh leis chum an mhargaidh chum go gceannóchadh sé asal eile. Tháinig sé i bhfaithche an mhargaidh agus bhí sé ag imtheacht ó áit go háit ar tóir asail oireamhnaigh do dhéan- fadh cúis dó, go dtáinig sé go béal botha, áit i bhfaca sé a asal féin, agus é ceangailte de chuaille, agus duine nár bh'eol dó 'n-a bhun. Thárla go raibh an bheirt dailtín úd, Abd- Alla agus Abú Salem, istigh sa' bhoith sin, agus iad ag ól caife, agus ag caitheamh tobac. Nuair d'aithin Inseán gur bh'é a asal féin do bhí ann, do ghabh sé ag labhairt go haithiseach achmhusánach leis, agus d'airigh an bheirt é ag caint mar leanas: “Ó a dhuine gan mhaith, nach luath do dhear- maid tú gach ar fhuiling tú! An gcreid- feadh aon duine go mbeidheadh de dhonas ort do chuid droichbheart do thosughadh chomh luath sin arís, agus easonóir agus easumhla do thabhairt dod' mháthair bhoicht an chéad oidhche chonnaic tú í tar éis na seacht mbliadhan thug tú ad' asal agam-sa? Go deimhin is maith an díol ort é, tá sé tuillte agat. Act ná síl go bhfuilim-se chomh díchéillidhe agus go gceann- óchainn aris thú!” [Do haistrigheadh an sgéal thuas ó'n mBearla i n-ar sgríobh "Zara" é, ag tabhairt "The Enchanted Ass" mar ainm air; do aistrigh seisean ó'n teangaidh Arabaigh é; "An t-Asal Malluighthe" dob' ainm do'n sgéal sa' teangaidh sin. Is é an ball in-a bhfuaras é i mBéarla, "Cassell's Magazine" do mhí Shamhna so chuaidh tharainn.]
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
