Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgoraidheacht an Leasa.
Title
Sgoraidheacht an Leasa.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 128> Sgoraidheacht an Leasa. Oidhche Shamhna do b'eadh í. Bhí gasradh bailighthe ag an Lios. Bhí Seaghán an Leasa féin sa' chúinne i n-aice na teine agus a chaipín breac air, agus a bhríste gearra air, agus sgéal fiannaidheachta aige dá innsint. Ní raibh an sgéal críochnuighthe go dtí go raibh uair an mheadhóin oidhche go maith ann. Dubhairt cuid aca go raibh sé ag déanamh ar buille a chlog. Sgéal aedhearach do b'eadh an sgéal. Ní raibh sprid ná púca ná samhail i roilig ná i n-uaigneas, nach raibh tabhartha isteach sa' sgéal ag Seaghán, i dtreó, féach, nuair bhí an sgéal críochnuighthe aige, gur dhóigh leat go raibh siabhraidhe agus daoine maithe na <L 129> hÉireann bailighthe amuigh sa' Lios, agus ag gluaiseacht mór-thimcheall an tighe agus thíos insan tseomra, agus thall 's i bhfus ins na cúinníbh dorcha. “B'fhearr liom go mbeinn sa' bhaile,” arsa Domhnall Mór, agus badh dhóigh leat go raibh creathán 'n-a ghlór. “Tá an bóthar céadna agat a-bhaile a bhí agat ag teacht. Is dócha go bhfuil sé ann fós,” ars' an táilliúir. Fear do b'eadh é an táilliúir nach raibh aon phioc de na cosaibh air, acht dhá staimpín beaga — slán mo chomhartha! Acht ceardaidhe maith go bh'eadh é, agus bhí tuilleamh mór aige. Bhí na lámha go maith aige agus bhí an béal go maith aige. Dá n-aireóchthá ag caint é, agus gan radharc do bheith agat air, badh dhóigh leat gur ghaisgidheach é, agus gur bheag aige aghaidh do thabhairt ar aonach. Bhíodh sé i gcomhnuidhe dhá mhaoidheamh ná cuirfeadh sprid ná púca aon eagla air féin, agus ná géillfeadh sé a leitheidí bheith i n-aon-chor ann. “Is dócha,” arsa Domhnall Mór, “go bhfuil, nídh nach iongnadh. Acht ní hé an t-am a bhí an uair sin agam atá anois agam. Dá mbeinn thar an roilig, badh chuma liom.” “Tá cúram éigin eile ar mhuintir na roilge, d'éagmais bheith ag féachaint ad' dhiaidh — beannacht Dé le n-a n-anam!” arsa 'n táilliúir. “Mar 'dh eadh,” arsa Domhnall Mór, “ná beadh eagla ort-sa gabháil thar an roilig anois.” “Am briathar ná beadh,” ars' an táilliúir. “Am briathar ná creidfinn é,” arsa Domhnall. “Ní fhágann sain ná gur fíor é,” arsa an táilliúir. “Caidé an tairbhe dhuit bheith ag caint mar sin?” arsa Domhnall. “Cá 'bhfios d'aon'ne cia 'ca is fíor é nó nach fíor?” “Dá mbíodh na cosa agam-sa chomh maith agus atáid agat-sa, badh gheárr a mhoill orm a thaisbeaint gur fíor é,” ars' an táilliúir. “Bíodh geall” arsa Domhnall, “dá mbíodh na cosa agat, ná biadh an chaint chomh dána agat.” “Caidé an eagla bheadh orm?” ars' an táilliúir. “Nach í an roilig chéadna í san oidhche nó sa' lá?” “'Neosad-sa daoibh cad dheanfaidh sibh,” arsa fear an chaipín bhric. “Beir-se leat an táilliúir, a Dhomhnaill, agus fág i gcúinne na roilge 'n-a aonar é, agus fanadh sé ann ar feadh uaire an chluig. Annsain féad- fair dul agus é thabhairt leat a-bhaile, agus taisbeanfaidh sain gur fíor ná fuil aon eagla aige roimh sprid ná roimh phúca.” “Dar fiadh”! déanfad,” arsa Domhnall. Do thuit an log ar an lag ag an táil- liúir, acht ní fhéadfadh tarrang siar, agus a raibh de chaint déanta aige. “Táim sásda,” ar seisean. Bhí súil aige, ámh, go mb' fhéidir nach leigfeadh eagla do Dhomhnall an bheart do dhéanamh. Agus ní leigfeadh, acht go ndubhairt sé leis féin go mbiadh an chuideachta aige, an fhaid bhiadh an táilliúir ar a mhuin aige, agus annsain go bhféadfadh sé rith thar n-ais. Ba mhór an sásamh leis, dá éagmais sin, an t-anfadh thabhairt do'n táilliúir de bhar a cod' cainte. “Seo!” arsa Domhnall Mór. “Bhuailidh chugam annso ar mo mhuin an fear bocht.” Agus chuireadar. An fhaid a bhí an sgoraidheacht agus an sgéal fiannaidheachta agus gnó an táilliúra ar siubhal ag an Lios, bhí gnó eile ar siubhal sa roilig. Bhí beirt bhitheamhnach, athair agus a mhac, 'n-a gcomhnuidhe sa' chomhursanacht. Shocruigh- eadar, an oidhche sin, go dtiucfaidís agus go ngoidfidís caora ó Sheaghán an Leasa féin. Nuair bhí am mairbh na hoidhche aca, do ghluaiseadar. Ní raibh, dar leó, áit badh <L 130> lugha baoghal dóibh, chum an chroicinn do bhaint de'n chaoirigh, ná an cúinne céadna úd sa' roilig, toisg an droch-ainm do bheith ar an áit. “Imthigh-se,” ars' an seanduine, “ó 's agat atá an óige, agus tabhair leat an chaora, agus raghad-sa go cúinne na roilge, agus bead ann reómhat.” D'imthigh an fear óg fá dhéin na caorach, agus d'imthigh an seanduine, agus do luigh sé sa' bhfoithin i gcúinne na roilge, agus ba ghearr gur thuit míogarnach codlata air. Ba ghearr gur airigh sé rud éigin do dhúisigh é. D'airigh sé an duine ag teacht agus é ag séideadh, fá mar bhiadh ualach air. Cheap sé, d'ar ndóigh, gur bh'é fear na caorach a bhí ann. Ní hé fear na caorach bhí ann, ámh, acht Domhnall Mór agus an táilliúir ar a mhuin aige. Tháinig Domhnall go falla na roilge lasmuigh, agus chuir sé an táilliúir 'n-a shuidhe ar an bhfalla. Annsain do rug sé fá 'n dá osgaill air, agus bhí sé ghá leigint uaidh síos de dhruim an fhalla isteach sa' chúinne. Le n-a linn sin, do shín an fear thíos a dhá láimh i n-áirde agus do rug sé 'n-a bhaclainn ar an ualach. “An bhfuil sé méath?” ar seisean. Ní túisge d'airigh Domhnall an focal ná do sgaoil sé uaidh an táilliúir, agus do rith sé an fhaid bhí sé 'n-a choraibh. Ba ró-ghearr gur sgiúrd sé an doras isteach chum muin- tire an Leasa arís, agus ní túisge bhí sé la- stigh de dhoras ná thuit sé i luige. Bhíodar ag caitheamh uisge air agus glaodhach air, agus fá dheireadh tháinig sé chuige féin, agus is é céad fhocal a tháinig as, ná “Ó! an sprid! Ó! an sprid!” Geallaim duit go raibh sgeón ionnta. “Cár fhágais an táilliúir?” arsa fear an chaipín bhric. “Ó! leig dom féin!” arsa Domhnall. “Do sgiob sí léi as mo lámhaibh é.” Nuair chonnaic an bitheamhnach a bhí i gcúinne na roilge nach caora do leigeadh anuas chuige acht duine, geallaim duit gur baineadh geit as. Do chaith sé uaidh ar an talamh an táilliúir, agus do rith sé leis féin gan focal do labhairt. Ba mhó an gheit do baineadh as an táil- liúir ná as aon'ne aca, nuair bhí greim ag an sprid thíos air, agus gur sgaoileadh síos é. Acht nuair fágadh i n-a aonar é, níor ro- fhada go dtáinig sé chuige féin. Ar ball do bhí fear na caorach ag teacht. D'airigh an tailliúir ag teacht é, acht ní raibh blúire coinne aige ná gur bh' é Domhnall Mór a bhí ag teacht d'á iarraidh, fá mar do gealladh dó. Bhí sé díreach ghá chuimhneamh i n-a aigneadh, dá mhéid maoidheamh do rinne sé riamh as a neamh-eagla roimh phúcaíbh, nár mhísde dhó maoidheamh níos mó do dhéanamh feasda, agus é tar éis cúpla uair an chluig do chaitheamh annsúd, 'san áit aedhearach úd, — nuair do labhair an duine thuas: “An bhfuilir annsain?” ar seisean, i gcogar. “Táim,” arsa 'n táilliúir i gcogar eile,” “Cad do choimeád thú?” “Ní fhéadfainn breith air,” arsa'an fear thuas. “Ní fhéadfá breith air!” ars' an fear thuas. “Ní fhéadfá breith air!” ars'an táilliúir. “Caidé an chaint sin ort mar sin? Caidé mar ghnó thuit mé fhágáilt annso ar feadh cheithre huair an chluig, 'om leathadh le fuacht na hoidhche?” “Ceithre huaire an chluig! Ní'l dá uair an chluig ó 'fhágamair an baile. Seo — beir air seo uaim agus leig dom féin.” Le n-a linn sin, do sgaoil sé uaidh síos an chaora mharbh. Thuit an chaora ar an táilliúir. Do bhéic an táilliúir. “Ó!” ar seisean, “caidé an rud é sin?”. Nuair d'éirigh guth an táilliúra, d'aithin an fear thuas é, agus má d'aithin, do chuir sé an talamh de, agus d'fhág sé annsain iad idir chaora agus táilliúir. <L 131> Nuair bhí Domhnall Mór tar éis an sgannraidh mhóir do chur dhe, do bhailigh fear an chaipín bhric uaidh cruinneas an sgéil i ndiaidh a chéile. D'éirigh sé 'n-a shuidhe agus chuir sé a chóta mór uime agus d'aimsigh sé a bhata. “Cá raghair?” arsa Domhnall Mór. Níor thug sé aon fhreagra air, acht bualadh an doras amach. Phreab Domhnall 'n-a shuidhe agus do lean sé é. Do leanadar go léir é. Thug sé aghaidh ar an roilig. Do leanadar é. Nuair thángadar go dtí an cúinne, d'airigheadar an duine thíos agus é ag cneadaigh. Do léim Seaghán síos. An chaora mharbh an chéad nídh gur chuir sé lámh air. Thóg sé an chaora. “Cia hé seo annso agam?” ar seisean leis an té d'airigh sé ag cneadaigh. “Mise!” ars' an tailliúir. “Cia hé thusa?” arsa Seaghán, ag breith ar chloigeann air. “Diarmaid Riabhach, is dó'! ó 'sé is fearr a thuigfir.” “Airiú, greadadh chughat, an tú an táil- liúir?” arsa Seaghán. “Ó, is me cheana, mhaise', agus is dócha go bhfuil deireadh liom anois munab ionann as riamh,” ar seisean. “Agus cia leis an chaora mharbh so, nó cad a thug annso í?” arsa Seaghán. “Ní'l aon phioc dá thuairisg agam, acht gur chaith duine éigin anuas orm í, agus go bhfuilim basgaithe múchta aici,” ars' an táilliúir. Thóg Seaghán an táilliúir ar bhaclainn leis. Thóg beirt eile aca an chaora mharbh, agus ghluaiseadar chum tighe an Leasa. Nuair thángadar isteach agus rinneadar solas, do chonnaic Seaghán go mba leis féin an chaora, agus is é adubhairt se:- “Oidhche shúgach, maidean bhrónach - “A ghearráin duinn, is olc do ghnó-sa.”
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
