Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Sgoraidheacht an Leasa.</title><author><persName/></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG08-10420</note>
		 <note type="L">128</note>
		 <note type="B">1897</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Mí Nodlag, 1897</date><idno>IG08-10420</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">8</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author/><title>Sgoraidheacht an Leasa.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Sgoraidheacht an Leasa.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Mí Nodlag, 1897</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="128"/></span>
<lb n="1"/><span>Sgoraidheacht an Leasa.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Oidhche Shamhna do b'eadh í.  Bhí </span>
<lb n="4"/><span>gasradh bailighthe ag an Lios.  </span>
<lb n="5"/><span>Bhí Seaghán an Leasa féin sa' </span>
<lb n="6"/><span>chúinne i n-aice na teine agus a </span>
<lb n="7"/><span>chaipín breac air, agus a bhríste gearra air, agus </span>
<lb n="8"/><span>sgéal fiannaidheachta aige dá innsint.  Ní </span>
<lb n="9"/><span>raibh an sgéal críochnuighthe go dtí go raibh </span>
<lb n="10"/><span>uair an mheadhóin oidhche go maith ann.  </span>
<lb n="11"/><span>Dubhairt cuid aca go raibh sé ag déanamh </span>
<lb n="12"/><span>ar buille a chlog.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Sgéal aedhearach do b'eadh an sgéal.  </span>
<lb n="15"/><span>Ní raibh sprid ná púca ná samhail i roilig </span>
<lb n="16"/><span>ná i n-uaigneas, nach raibh tabhartha isteach </span>
<lb n="17"/><span>sa' sgéal ag Seaghán, i dtreó, féach, nuair </span>
<lb n="18"/><span>bhí an sgéal críochnuighthe aige, gur dhóigh </span>
<lb n="19"/><span>leat go raibh siabhraidhe agus daoine maithe na </span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="20"/><p><span>hÉireann bailighthe amuigh sa' Lios, agus ag </span>
<lb n="21"/><span>gluaiseacht mór-thimcheall an tighe agus thíos </span>
<lb n="22"/><span>insan tseomra, agus thall 's i bhfus ins na </span>
<lb n="23"/><span>cúinníbh dorcha.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>“B'fhearr liom go mbeinn sa' bhaile,” </span>
<lb n="26"/><span>arsa Domhnall Mór, agus badh dhóigh leat go </span>
<lb n="27"/><span>raibh creathán 'n-a ghlór.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>“Tá an bóthar céadna agat a-bhaile a </span>
<lb n="30"/><span>bhí agat ag teacht.  Is dócha go bhfuil sé </span>
<lb n="31"/><span>ann fós,” ars' an táilliúir.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Fear do b'eadh é an táilliúir nach raibh </span>
<lb n="34"/><span>aon phioc de na cosaibh air, acht dhá staimpín </span>
<lb n="35"/><span>beaga — slán mo chomhartha!  Acht ceardaidhe </span>
<lb n="36"/><span>maith go bh'eadh é, agus bhí tuilleamh mór aige.  </span>
<lb n="37"/><span>Bhí na lámha go maith aige agus bhí an béal go </span>
<lb n="38"/><span>maith aige.  Dá n-aireóchthá ag caint é, agus </span>
<lb n="39"/><span>gan radharc do bheith agat air, badh dhóigh </span>
<lb n="40"/><span>leat gur ghaisgidheach é, agus gur bheag aige </span>
<lb n="41"/><span>aghaidh do thabhairt ar aonach.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Bhíodh sé i gcomhnuidhe dhá mhaoidheamh ná </span>
<lb n="44"/><span>cuirfeadh sprid ná púca aon eagla air </span>
<lb n="45"/><span>féin, agus ná géillfeadh sé a leitheidí bheith i </span>
<lb n="46"/><span>n-aon-chor ann.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>“Is dócha,” arsa Domhnall Mór, “go </span>
<lb n="49"/><span>bhfuil, nídh nach iongnadh.  Acht ní hé an </span>
<lb n="50"/><span>t-am a bhí an uair sin agam atá anois </span>
<lb n="51"/><span>agam.  Dá mbeinn thar an roilig, badh </span>
<lb n="52"/><span>chuma liom.”</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>“Tá cúram éigin eile ar mhuintir na </span>
<lb n="55"/><span>roilge, d'éagmais bheith ag féachaint ad' </span>
<lb n="56"/><span>dhiaidh — beannacht Dé le n-a n-anam!” arsa </span>
<lb n="57"/><span>'n táilliúir.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>“Mar 'dh eadh,” arsa Domhnall Mór, </span>
<lb n="60"/><span>“ná beadh eagla ort-sa gabháil thar an </span>
<lb n="61"/><span>roilig anois.”</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>“Am briathar ná beadh,” ars' an táilliúir.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>“Am briathar ná creidfinn é,” arsa </span>
<lb n="66"/><span>Domhnall.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>“Ní fhágann sain ná gur fíor é,” arsa </span>
<lb n="69"/><span>an táilliúir.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>“Caidé an tairbhe dhuit bheith ag caint </span>
<lb n="72"/><span>mar sin?” arsa Domhnall.  “Cá 'bhfios </span>
<lb n="73"/><span>d'aon'ne cia 'ca is fíor é nó nach fíor?”</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>“Dá mbíodh na cosa agam-sa chomh maith </span>
<lb n="76"/><span>agus atáid agat-sa, badh gheárr a mhoill orm </span>
<lb n="77"/><span>a thaisbeaint gur fíor é,” ars' an táilliúir.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>“Bíodh geall” arsa Domhnall, “dá </span>
<lb n="80"/><span>mbíodh na cosa agat, ná biadh an chaint </span>
<lb n="81"/><span>chomh dána agat.”</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>“Caidé an eagla bheadh orm?” ars' an </span>
<lb n="84"/><span>táilliúir.  “Nach í an roilig chéadna í san </span>
<lb n="85"/><span>oidhche nó sa' lá?”</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>“'Neosad-sa daoibh cad dheanfaidh sibh,” </span>
<lb n="88"/><span>arsa fear an chaipín bhric.  “Beir-se leat </span>
<lb n="89"/><span>an táilliúir, a Dhomhnaill, agus fág i gcúinne </span>
<lb n="90"/><span>na roilge 'n-a aonar é, agus fanadh sé ann </span>
<lb n="91"/><span>ar feadh uaire an chluig.  Annsain féad-</span>
<lb n="92"/><span>fair dul agus é thabhairt leat a-bhaile, agus </span>
<lb n="93"/><span>taisbeanfaidh sain gur fíor ná fuil aon </span>
<lb n="94"/><span>eagla aige roimh sprid ná roimh phúca.”</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>“Dar fiadh”! déanfad,” arsa Domhnall.</span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>Do thuit an log ar an lag ag an táil-</span>
<lb n="99"/><span>liúir, acht ní fhéadfadh tarrang siar, agus a </span>
<lb n="100"/><span>raibh de chaint déanta aige.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>“Táim sásda,” ar seisean.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Bhí súil aige, ámh, go mb' fhéidir nach </span>
<lb n="105"/><span>leigfeadh eagla do Dhomhnall an bheart do </span>
<lb n="106"/><span>dhéanamh.  Agus ní leigfeadh, acht go </span>
<lb n="107"/><span>ndubhairt sé leis féin go mbiadh an </span>
<lb n="108"/><span>chuideachta aige, an fhaid bhiadh an táilliúir </span>
<lb n="109"/><span>ar a mhuin aige, agus annsain go bhféadfadh sé </span>
<lb n="110"/><span>rith thar n-ais.  Ba mhór an sásamh leis, </span>
<lb n="111"/><span>dá éagmais sin, an t-anfadh thabhairt do'n </span>
<lb n="112"/><span>táilliúir de bhar a cod' cainte.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>“Seo!” arsa Domhnall Mór.  “Bhuailidh </span>
<lb n="115"/><span>chugam annso ar mo mhuin an fear bocht.”  </span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Agus chuireadar.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>An fhaid a bhí an sgoraidheacht agus an sgéal </span>
<lb n="120"/><span>fiannaidheachta agus gnó an táilliúra ar </span>
<lb n="121"/><span>siubhal ag an Lios, bhí gnó eile ar siubhal </span>
<lb n="122"/><span>sa roilig.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Bhí beirt bhitheamhnach, athair agus a mhac, 'n-a </span>
<lb n="125"/><span>gcomhnuidhe sa' chomhursanacht.  Shocruigh-</span>
<lb n="126"/><span>eadar, an oidhche sin, go dtiucfaidís agus go </span>
<lb n="127"/><span>ngoidfidís caora ó Sheaghán an Leasa féin.</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>Nuair bhí am mairbh na hoidhche aca, do </span>
<lb n="130"/><span>ghluaiseadar.  Ní raibh, dar leó, áit badh</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="131"/><p><span>lugha baoghal dóibh, chum an chroicinn do </span>
<lb n="132"/><span>bhaint de'n chaoirigh, ná an cúinne céadna </span>
<lb n="133"/><span>úd sa' roilig, toisg an droch-ainm do bheith </span>
<lb n="134"/><span>ar an áit.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>“Imthigh-se,”  ars' an seanduine, “ó 's </span>
<lb n="137"/><span>agat atá an óige, agus tabhair leat an chaora, </span>
<lb n="138"/><span>agus raghad-sa go cúinne na roilge, agus bead </span>
<lb n="139"/><span>ann reómhat.”</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>D'imthigh an fear óg fá dhéin na caorach, </span>
<lb n="142"/><span>agus d'imthigh an seanduine, agus do luigh sé sa' </span>
<lb n="143"/><span>bhfoithin i gcúinne na roilge, agus ba ghearr </span>
<lb n="144"/><span>gur thuit míogarnach codlata air.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Ba ghearr gur airigh sé rud éigin do </span>
<lb n="147"/><span>dhúisigh é.  D'airigh sé an duine ag teacht </span>
<lb n="148"/><span>agus é ag séideadh, fá mar bhiadh ualach air.  </span>
<lb n="149"/><span>Cheap sé, d'ar ndóigh, gur bh'é fear na </span>
<lb n="150"/><span>caorach a bhí ann.  Ní hé fear na caorach </span>
<lb n="151"/><span>bhí ann, ámh, acht Domhnall Mór agus an </span>
<lb n="152"/><span>táilliúir ar a mhuin aige.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Tháinig Domhnall go falla na roilge </span>
<lb n="155"/><span>lasmuigh, agus chuir sé an táilliúir 'n-a shuidhe </span>
<lb n="156"/><span>ar an bhfalla.  Annsain do rug sé fá 'n </span>
<lb n="157"/><span>dá osgaill air, agus bhí sé ghá leigint uaidh </span>
<lb n="158"/><span>síos de dhruim an fhalla isteach sa' chúinne.</span>
<lb n="159"/><span>Le n-a linn sin, do shín an fear thíos a dhá </span>
<lb n="160"/><span>láimh i n-áirde agus do rug sé 'n-a bhaclainn </span>
<lb n="161"/><span>ar an ualach.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>“An bhfuil sé méath?” ar seisean.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Ní túisge d'airigh Domhnall an focal ná </span>
<lb n="166"/><span>do sgaoil sé uaidh an táilliúir, agus do rith sé </span>
<lb n="167"/><span>an fhaid bhí sé 'n-a choraibh.  Ba ró-ghearr </span>
<lb n="168"/><span>gur sgiúrd sé an doras isteach chum muin-</span>
<lb n="169"/><span>tire an Leasa arís, agus ní túisge bhí sé la-</span>
<lb n="170"/><span>stigh de dhoras ná thuit sé i luige.  Bhíodar </span>
<lb n="171"/><span>ag caitheamh uisge air agus glaodhach air, agus </span>
<lb n="172"/><span>fá dheireadh tháinig sé chuige féin, agus is é </span>
<lb n="173"/><span>céad fhocal a tháinig as, ná “Ó! an sprid!  </span>
<lb n="174"/><span>Ó! an sprid!”       </span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Geallaim duit go raibh sgeón ionnta.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>“Cár fhágais an táilliúir?” arsa fear </span>
<lb n="179"/><span>an chaipín bhric.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>“Ó! leig dom féin!” arsa Domhnall.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>“Do sgiob sí léi as mo lámhaibh é.”</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>Nuair chonnaic an bitheamhnach a bhí i </span>
<lb n="186"/><span>gcúinne na roilge nach caora do leigeadh </span>
<lb n="187"/><span>anuas chuige acht duine, geallaim duit gur </span>
<lb n="188"/><span>baineadh geit as.  Do chaith sé uaidh ar an </span>
<lb n="189"/><span>talamh an táilliúir, agus do rith sé leis féin</span>
<lb n="190"/><span>gan focal do labhairt.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Ba mhó an gheit do baineadh as an táil-</span>
<lb n="193"/><span>liúir ná as aon'ne aca, nuair bhí greim ag </span>
<lb n="194"/><span>an sprid thíos air, agus gur sgaoileadh síos é.  </span>
<lb n="195"/><span>Acht nuair fágadh i n-a aonar é, níor ro-</span>
<lb n="196"/><span>fhada go dtáinig sé chuige féin.</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>Ar ball do bhí fear na caorach ag teacht.  </span>
<lb n="199"/><span>D'airigh an tailliúir ag teacht é, acht ní </span>
<lb n="200"/><span>raibh blúire coinne aige ná gur bh' é </span>
<lb n="201"/><span>Domhnall Mór a bhí ag teacht d'á iarraidh, </span>
<lb n="202"/><span>fá mar do gealladh dó.</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Bhí sé díreach ghá chuimhneamh i n-a aigneadh, </span>
<lb n="205"/><span>dá mhéid maoidheamh do rinne sé riamh as a </span>
<lb n="206"/><span>neamh-eagla roimh phúcaíbh, nár mhísde dhó </span>
<lb n="207"/><span>maoidheamh níos mó do dhéanamh feasda, agus </span>
<lb n="208"/><span>é tar éis cúpla uair an chluig do chaitheamh </span>
<lb n="209"/><span>annsúd, 'san áit aedhearach úd, — nuair do </span>
<lb n="210"/><span>labhair an duine thuas:</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>“An bhfuilir annsain?” ar seisean, i </span>
<lb n="213"/><span>gcogar.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>“Táim,” arsa 'n táilliúir i gcogar eile,” </span>
<lb n="216"/><span>“Cad do choimeád thú?”</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>“Ní fhéadfainn breith air,” arsa'an fear </span>
<lb n="219"/><span>thuas.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>“Ní fhéadfá breith air!” ars' an fear </span>
<lb n="222"/><span>thuas.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>“Ní fhéadfá breith air!” ars'an táilliúir.</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>“Caidé an chaint sin ort mar sin?  Caidé </span>
<lb n="227"/><span>mar ghnó thuit mé fhágáilt annso ar feadh </span>
<lb n="228"/><span>cheithre huair an chluig, 'om leathadh le fuacht </span>
<lb n="229"/><span>na hoidhche?”</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>“Ceithre huaire an chluig!  Ní'l dá uair </span>
<lb n="232"/><span>an chluig ó 'fhágamair an baile.  Seo — </span>
<lb n="233"/><span>beir air seo uaim agus leig dom féin.”</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Le n-a linn sin, do sgaoil sé uaidh síos </span>
<lb n="236"/><span>an chaora mharbh.  Thuit an chaora ar an </span>
<lb n="237"/><span>táilliúir.  Do bhéic an táilliúir.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>“Ó!” ar seisean, “caidé an rud é sin?”.  </span>
<lb n="240"/><span>Nuair d'éirigh guth an táilliúra, d'aithin </span>
<lb n="241"/><span>an fear thuas é, agus má d'aithin, do chuir sé </span>
<lb n="242"/><span>an talamh de, agus d'fhág sé annsain iad idir </span>
<lb n="243"/><span>chaora agus táilliúir.  </span></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="244"/><p><span>Nuair bhí Domhnall Mór tar éis an </span>
<lb n="245"/><span>sgannraidh mhóir do chur dhe, do bhailigh fear </span>
<lb n="246"/><span>an chaipín bhric uaidh cruinneas an sgéil i </span>
<lb n="247"/><span>ndiaidh a chéile.  D'éirigh sé 'n-a shuidhe agus chuir </span>
<lb n="248"/><span>sé a chóta mór uime agus d'aimsigh sé a bhata.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>“Cá raghair?” arsa Domhnall Mór.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p><span>Níor thug sé aon fhreagra air, acht bualadh </span>
<lb n="253"/><span>an doras amach.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Phreab Domhnall 'n-a shuidhe agus do lean sé </span>
<lb n="256"/><span>é.  Do leanadar go léir é.  Thug sé aghaidh </span>
<lb n="257"/><span>ar an roilig.  Do leanadar é.  Nuair </span>
<lb n="258"/><span>thángadar go dtí an cúinne, d'airigheadar </span>
<lb n="259"/><span>an duine thíos agus é ag cneadaigh.  Do léim </span>
<lb n="260"/><span>Seaghán síos.  An chaora mharbh an chéad nídh </span>
<lb n="261"/><span>gur chuir sé lámh air.  Thóg sé an chaora.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>“Cia hé seo annso agam?” ar seisean </span>
<lb n="264"/><span>leis an té d'airigh sé ag cneadaigh.</span></p>
<lb n="265"/>
<lb n="266"/><p><span>“Mise!” ars' an tailliúir.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>“Cia hé thusa?” arsa Seaghán, ag breith </span>
<lb n="269"/><span>ar chloigeann air.</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>“Diarmaid Riabhach, is dó'!  ó 'sé is </span>
<lb n="272"/><span>fearr a thuigfir.”</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>“Airiú, greadadh chughat, an tú an táil-</span>
<lb n="275"/><span>liúir?” arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>“Ó, is me cheana, mhaise', agus is dócha go </span>
<lb n="278"/><span>bhfuil deireadh liom anois munab ionann </span>
<lb n="279"/><span>as riamh,” ar seisean.</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>“Agus cia leis an chaora mharbh so, nó </span>
<lb n="282"/><span>cad a thug annso í?” arsa Seaghán.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>“Ní'l aon phioc dá thuairisg agam, acht </span>
<lb n="285"/><span>gur chaith duine éigin anuas orm í, agus go </span>
<lb n="286"/><span>bhfuilim basgaithe múchta aici,” ars' an </span>
<lb n="287"/><span>táilliúir.</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>Thóg Seaghán an táilliúir ar bhaclainn </span>
<lb n="290"/><span>leis.  Thóg beirt eile aca an chaora </span>
<lb n="291"/><span>mharbh, agus ghluaiseadar chum tighe an Leasa.  </span>
<lb n="292"/><span>Nuair thángadar isteach agus rinneadar solas, </span>
<lb n="293"/><span>do chonnaic Seaghán go mba leis féin an </span>
<lb n="294"/><span>chaora, agus is é adubhairt se:-</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>“Oidhche shúgach, maidean bhrónach -</span>
<lb n="297"/><span>“A ghearráin duinn, is olc do ghnó-sa.”  </span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgoraidheacht an Leasa.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgoraidheacht an Leasa.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
