Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Amhrán an Tae.
Title
Amhrán an Tae.
Author(s)
Breathnach, Séamas,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 118> Amhrán ó Mhín na Gualainne. Ughdar an cheoil-se: cean- naidhe tae da raibh Johnston air agus a theach reaca aige ar an tSrath Bán, tá tuairim is cúig bliadhna déag ó shoin, do chuir amach uadh fear darbh' ainm Pád- raig mac Cuinneagáin — b'as Tulaigh an tsidheáin dó agus cárr tae leis, agus 'sé an gnaithe chuir sé air seo an tae do dhíol le bunadh na tuaithe i dTír Chonaill. Ní facthas a leithid riamh roimhe ins an tír sin, go mbíodh díol mór ar a chuid tae i dtús na cúise. Níor mhór le rádh an cineál tae do cuirthí ar an gcárr leis. Má's fíor go raibh sé saor, níor dhual do chean- naidhe ar bith riamh aon chineál tae do dhíol faoi n-a luach. Maiseadh, ní raibh a fhios sin ag lucht a cheannuighthe. Bhíthí ag iar- raidh an tae seo, cion is go bhfághthaoi as cáirde é. Tháinig Pádraig Mac Cuinnea- gáin a fhad leis an Ghlaisigh, dúthaigh atá ós coinne tighe reaca Éamoinn Uí Mhuighe ar Mhín na Gualainne i nGleann Fhinne, agus thoisigh sé ag díol an tae, mar déarthá, as an éadan. Sin rud nár thaitin le lucht na dteach reaca, nidh nár bh'iongnadh, gur dhiúl- tadar a gcuid siúcra do thabhairt uatha, do bhrígh nach dtiocfadh leo an dadaidh de bhuntáiste do bhaint as a dhíol, gan an tae do dhíol i n-éinfheacht leis. Thigeadh “fear an ghearráin bháin,” .i. an Cuinneagánach, agus banntracht na dúithche i gceann a chéile uair 'sa' tseachtmhain ar shean-droichead dá raibh teach Seonaidhe i ndeas dó. Nuair do bhí na “seacht seachtmhaine de spás” nó cháirde thug sé dhóibh caithte, tháinig an Cuinneagánach ar an droichead do réir na coinne, acht ní raibh na mná roimhe ann ná 'na dhéidh, agus fios ná fagháil ní raibh orra; bhí sé ann ina aonar. D'iompuigh sé thart ar a chúlaibh annsin, agus a fhuip i n-a láimh, agus fearg mhór air, nídh nár bh'iongnadh, agus casadh Seonaidhe dhó, gur labhair leis, ag mionnughadh go gcuirfeadh na mná i bprío- sún agus gan gráinnín tae do thabhairt dóibh feasda do chionn gan an cháirde do dhíol dóibh. Lá ar n-a bhárach casadh Séamus Breathnach (nó Stouty Bhails) ar Sheonaidhe agus thug sé fios iomláin an sgéil dó gur ghabh an file ag ceartughadh ceoil faoi, go ndeárna sé an t-amhrán so tá lán de'n laghaic agus de'n ghreann, gus seo síos na ceath- ramhna fá mar chum sé féin iad. Mise chuir síos ó n-a bhéal-aithris féin iad. Ba dhearbhráthair do Sheamus Peadar Breath- nach dá raibh amhrán fír-bhinn d'á chuid fá chló ins an Irisleabhar tá tamall mór ó shoin. Ní'l Peadar beo anois, faraor; fuair sé bás tá cúig bliadhna fichead ó shoin. Acht ní mar sin do Shéamas, a dhear- bhráthair. Tá seisean beo beathadhach bríoghmhar go fóill, buidheachas do'n Rígh, agus slán folláin fós, cé go bhfuil sé, i réir mar adeir sé féin, i n-aois a “cheithre scór agus sé bliadhna.” Guidhim Dia fá thuilleadh faid-saoghail do thabhairt dó faoi shláinte shíor-mhaith, óir a shárughadh de Ghaedheal ghreannmhar ghasda gheanamhail níor casadh riamh im' threo-sa. Cuid eile dá thréithibh, is cruadhógach an féar é, go mbíonn sé ag obair ó mhaidin go hoidhche. Tá mé ag cumadh nach ndéanfadh faillighe i n-a chuid oibre ar ór an domhain. Sin mar bhíonn cuid mhór de'n tsean-Ghaedhealtacht, im' bharamhail-se. Amhrán an Tae. Séamas Breathnach (nó Bhails) cct. I. Ar an Ghlaisigh tá an siopa tá sásta a bhfuil air an sgáth 'gus díon; Bhéara sé credit do mhná', arú, biotáilte láidir is fíon; Gheabha siad seachtmhaine 'spás uadh, tuilleadh má's áin leo fheín; ó, ní hionann is Neddy 's a gháir nach dtiubhradh dhóibh spás i bpighinn. <L 119> II. Go mairidh Pat Cunnigam slán, 'sé thiocfadh go sásta aníos, 'S a sgabfadh an t-earradh ar mhnáibh, 's nach ndíolfadh go brát de pighinn; Dá mbéidheadh leis an cineál ab' fheárr ó Dhoire ó'n tSrath Bán aníos, B'fhada go gcluinfidhe 'sa' gháire go gcaithfidhe a gcáirde dhíol. III. M'anam Pat Cunnigam thíos, cluinfe sibh caoineadh cruaidh; Ní bhfuighe sibh ó Neddy luach pighne feasda go ndíolaidh a luach; Ní hionann 's an fear thigeadh aníos bhí macánta saoitheamhail suairc; B'fhada go gcluintí dá maoidheamh, nach sgairtfidhe, “cia dhíolfadh a luach?” IV. Anois, ó chaill Neddy an call, cluinfe sibh gáir fá'n roinn; Ní thabhairfidh sé an dadaidh ar cáirde, 's is aithrighe na mná, bíodh geall; Acht m'anam Pat Cunnigam thíos; béidh bhuigeanna thríd an luaith; Béidh sean-mhná 'na gcodladh fá'n ghríosaigh, is bun-mhná 'na luighe gan stuaim. V. 'Sé Seonaidhe a mhínigh damh an cás go raibh sé fhéin ag gáiridhe 'ndé, Ag amharc ar fhear an ghearráin bháin ag sgairtighe ar mhnáibh an tae; Bhí sé, 's a fhuip i n-a láimh, 's ag mionnughadh go láidir tréan Go gcuirfeadh sé i gceangal a gcnámha, 's nach dtiubhradh dhóibh gráinnín tae. VI. “Casadh damh fear an ghearráin bháin, 's is é nach raibh sásda indé, 'S eisean ag sgairtighe go cráidhte, “A bhfaca tú mná an tae? Má fhágaim 'un a' bhaile beo slán, ní fheicfear mé go bráth 'na ndéidh, 'S mo mhallacht do a'n dhuine go bráth a sgabfas ar mhná' a chuid tae.” VII. Agruighim thú, a Neddy, 's bí grástamail, is dearc ar na mnáibh le tae; Nach doiligh duit d'anam a dheánamh, 's iad ag fagháil bháis gan é? Tabhair dhóbhtha seacht seachtmhainí 'spás is gheabha tú an call go léir, Is caithfe mé an sean-ghearrán bán, má thig sé go bráth le tae. VIII. Agruighim sibh, a chailíní óga, stadaidh níos mó de'n tae, Nó béidh oraibh aithrighe go fóill, má gheibh sibh cró díbh fhéin; Mur ndeánadh sibh acht imirt ná ól, budh deise an dóigh díbh é, Is bhéarfa sibh mallacht go fóill do'n lá thoisigh sibh ag ól an tae. IX. Stad thusa d'amaididh ceoil feasta níos mó fá'n tae; Tá cuid de na cailíní óga nach mbéidheadh ar dóigh gan é: Dá dtéidheadh siad a choinneáil an chró, bhéidheadh siad faoi bhrón go héag; Bhéidheadh an sean-saucepan dubh i n-a ndórn 's iad ag osnaighil go mór fá'n tae. NOTES 1. gáire, report, rumour, gáir, talk <L 120> gáiridhe, laughter (v.). III. Go ndíolaidh, for go ndíolaidh sibh. Go gcluintí: or go gcluinfidhe. Tráchd = trade or custom. Aithrighe: used in Glenfinn for aithreach. Bun-mhná : bún-bhean, a middle-aged woman, a very common word in Glenfinn VVI. D'anam a dheánamh, to save your soul.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
