Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Filidheacht Nua-Dhéanta.
Title
Filidheacht Nua-Dhéanta.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Filidheacht Nua-Dhéanta. Ní maith le lucht an “Tamhluirg” gan filidheacht do bheith níos líonmhaire 'san Irisleabhar. Tá dearmad mór ortha. Caint sgurtha is eadh atá uainn. Dá bhféadamaois dul siar céad bliadhan, bheidheadh tairbhe i bhfilidheacht, agus bheidheadh na filidh ann go líonmhar. Is é buaidh filidheachta teanga mhaith láidir dhúthchais do bheith las-tiar di. Nuair chítear an chuma i n-a n-abarthar rud sa' teangaidh choitchinn, agus annsain, nuair chítear an casadh chuireas an file sa' smaoineamh agus sa' chaint, agus an deise oirdheirc chuireas sé ortha, bíonn iongnadh agus áthas ar na daoinibh chloiseas an fhilidheacht. Acht muna mbídh eolas maith ag na daoinibh sin ar an teangaidh choitchinn atá las-tiar de'n fhilidheacht, ní féidir dóibh buaidh ná deise ná clisteacht na filidheachta do mhothughadh. An bhfuil aon fhear beó anois d'fhéadfadh filidheacht Laidne do dhéanamh? Gan amhras táid daoine d'fheadfadh Hexameters do chur le chéile, acht dá mbeidheadh Vergil ag éis- teacht leó, caidé an meas do bheidheadh aige ar a saothar? Chuirfeadh sé a mhéara 'n-a chluasaibh! Éirigh isteach i sgoil i bhfuil Frainncis dá múineadh innti, agus éist le sgoláire ag léigheadh filidheacht Frainncise. An bhféa- dann sé aon bhlas filidheachta do chur duit ar an rud atá ag teacht as a bhéal? Go deimhin ní fhéadann. Ní'l deifiridheacht ar bith dhó-san idir fhilidheacht agus caint sgurtha. Chomh fada agus théid an léightheoir sin, ní'l tuairisg ar shaothar an fhileadh, ná ar a chuid ealadhan, ná ar a chlisteacht, ná ar an éirim uasal do chuir a ainm in-áirde ó thaobh 'taobh de'n Fhrainnc. Cad fá-ndeár sain? Gan eólas do bheith ag an léightheoir sin ar Fhrainncis bheó choitchinn. Cuir an léigh- theoir sin anonn sa' bhFrainnc go ceann cúig mbliadhan, go mbeidh eólas nádúrdha aige ar an bhFrainncis, agus annsain cuir an leabhar céadna i n-a láimh, agus gabhaim-se orm go gcoróchaidh a chuid fola! Nuair bhí an Fhrainncis foghlamtha sa' bhaile, ar an sgoil, aige, do dhéanfadh sé féin filidheacht Fhrainncise chomh maith, ar chuma, agus dhéanfadh Corneille, dar leis. Acht tar éis na gcúig mbliadhan! Geallaim duit nach baoghal go dtiubhradh sé faoi. Tá eolas maith go leór ar Bhéarla ag ar bhfileadhaibh. Caidé an chúis nach féidir d'aon fhilidh aca filidhecht mhaith Bhéarla do dhéanamh? Déanfaidh siad aisde bheidheas maith go leór. Acht cad 'na thaobh nach déanann aon-neach aca duan fhilidheachta do ghluaiseóchadh tríd an domhan mar ghluais filidheacht Bhyron? Inneósad-sa dhuit é. Mar ní file beirthe aon-neach aca, agus ní locht sain ortha. Cad tá uainn? Tá go dtiubhramaois caoi agus cothrom do chlannaibh Gaedheal anois ar Ghaedhilg d'fhoghlaim i dtreó go mbeidh ar a gcumas a gcomhrádh do dhéanamh aisti. Níor fhoghlaim aon duine riamh fós teanga chomhrádha a filidheacht. Ní filidheacht bhíos ar siubhal ag daoinibh nuair bhíos a ngnó aca dá dhéanamh ar an aonach nó ar an margadh. Oireann dúinn ar nGaedhilg do choimeád beó. Ní le filidheacht coimeádfar beó í. Is é rud choimeádfas beó í, thaisbeánadh do dhaoinibh cionnus labhairt le n-a chéile sa' bhaile, nó san obair, nó ar an mbóthar. Caidé an tairbhe bheith ag stealladh fili- dheachta le daoinibh go dtí go mbeidh mion- chaint de'n tsórd sain ar dtús aca? Na daoine atá ag foghlaim na Gaedhilge <L 7> anois ar fud na hÉireann, agus 'ga bhfuil airc agus buile ortha chuici, is í an mhion-chaint sin atá uatha. Dá mbeidheadh an mhion-chaint aca, bheidís sásta. Sin 'an chéad fhocal agus an focal déidheanach aca liom: “How soon do you think, sir, will I be able to converse in it?” Ní filidheacht atá uatha acht comhrádh. Sin é atá uainn go léir. Dá mbeidheadh sé ar chumas ar ndaoine a sáith mion-chomhrádha do dhéanamh as Gaedhilg, bhí an gnó déanta. Is é rud atá uainn, é chur ar a gcumas. Ní fairsinge focal ro-mhór tá riachtanach chuige. Do dhéanfadh cúpla céad focal an gnó ar dtús. Bheidheadh a fagháltas sain ag méadughadh i n-aghaidh an lae. Badh ghearr go mbeidheadh focail a ndóthain aca. Le linn Ghearailt Uí Ghríobhtha agus Bhainim etc., bhí Éire lán ó lár go fairrge de Ghaedhilg áluinn uasail, agus níor sgríobhadh aon fhocal di. Ní'l de thuairisg uirthi i leabhraibh na haimsire úd acht chomh beag agus dá mbadh nach beidheadh a leitheid i n-aon-chor ann. Timcheall bliadhna a Dá-Fhichid, do rinneadh dearmad mór. Bhí trácht ar Ghaedhilg do shaothrughadh, agus do cromadh ar í d'fhoglaim. Maiseadh caidé an chaoi tugadh do dhaoinibh ar í d'fhoghlaim? Do cuireadh roinnt abhrán i bpáipéaraibh agus filidheacht Bhéarla ortha! Ó thosach go deireadh, níor cuireadh os comhair daoine oiread agus aon fhocal amháin mion-chainte. Bhí a rian air, ní dearnadh an fhoghlaim. (Leanfar de seo)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
