Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Séadna.
Title
Séadna.
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1897
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 133> Séadna “Ní'l Sadhbh ag magadh fé aon-ne' acht fúithi féin, a Sheagháin,” ars' an sagart. “Acht an truagh gan smacht do chur ar a leithéid, dá mb'fhéidir é. Agus anois do chuimhnighim air, ní dócha go raghadh Diarmuid suas chomh dána go tigh Shéadna, d'á fhiafraighe dhe cad do cheap sé 'dheunamh i gcomhair na Máirte, muna mbeidheadh go raibh ceart nó teideal éigin aige.” “Agus feuch féin, a athair,” arsa Seaghán, “caide an saghas freagra thug Séadna air. 'Ní'l aon fhonn pósta orm', ars' eisean, 'agus ní bheidh go fóill'; díreach fé mar a déarfadh sé, 'ní 'lim ollamh fós ar an ngeallamhaint úd do choimhlíonadh.'” “Am basa, a Sheagháin,” ars' an sagart, “ní deirim ná go bhfuil an ceart agat. Tá sé ar naisg aici agus is mór an truagh é.” Síle. Omhais' omhais' ómhaise! Feuch air sin mar obair! Caidé an donas a bhí ag baint a meabhrach díobh? Dar ndó' tá a fhios ag an saoghal go ndéarfadh sé an méid sin cainte agus gan aon gheallamhaint do bheith air. Ba dheas an bheirt iad! Caidé an díoghbháil dom acht an sagart féin. Cáit. Is dó' feuch, a Shíle, a chuid ní raibh aon eolas acu ar rún Shéadna, ná aon choinne ar bith acu le n-a leithéid. Dá mbeidheadh, b'fhéidir go dtuigfidís an sgeul chomh maith agus thuigimíd-ne é. Acht cionnus 'fhéadfadh aon-ne' cuimhneamh air? Níor innis sé d'aon-ne' beó é. Níor thrácht sé amach as a bheul air le haon-ne' d'ár mhair riamh ó'n gcéad lá go dtí an lá bhí an uair sin ann. Ar thugais fé ndeara a chruinne agus a fheabhas do choimeád sé é ó'n uile dhuine d'ár labhair leis? Bhíos ag faire ar an sgéal, agus bhínn d'á cheapadh ó am go ham go sleamhnóchadh focal éigin uaidh do leigfeadh amach é; acht níor shleamhnaigh aon smiug ba lugha uaidh. Ní raibh aon nídh eile d'á chosg air Máire Ghearra do phósadh acht an rún a bhí aige i n-a aigneadh féin. Ní raibh eolas ar bith ag an sagart ná ag Seaghán Ciotach ar an rún sain. Bhí sé leathta ar fuaid na dúithche ag Saidhbh gur gheall sé í féin do phósadh. Ní raibh aon-ne' ag bréagnughadh an sgéil sin. Cionnus 'fhéadfadh aon-ne' a rádh ná go mb'fhéidir go raibh rud éigin i bhfuirm fírinne sa' sgéal? Ceapaim féin ná féadfadh Seaghán Ciotach agus an sagart a n-aigneadh do shocrughadh ar aon rud eile acht air seo, nár bh'fhuláir nó go raibh an gheallamhaint ann. Síle. Agus d'ár ndó' ba mhór an eugcóir é, a Cháit. Cáit. Ba mhór gan amhras, acht caidé an leigheas a bhí air? Síle. Ba dhó' liom gur cheart do dhaoinibh feuchaint reompa agus gan an eugcóir do dheunamh. Cáit. Am basa, a Shíle, bad cheart. Acht ní fhágann sain ná gur minic do crochadh duine 'san eugcóir agus gan leigheas ag aon- ne' air. Gobnuit. D'airigheas-sa gur crochadh duine mar sin gan eugcóir thiar i n-aice an <L 134> Rátha Mhóir, fad' ó, nuair bhriseadar na Buachaillí Bána an cóisde agus mharbhadar an fear a bhí 'n-a ghárda air. Nóra. Cad ba ghádh dhóibh é mharbhadh, a Ghobnuit? Gob. Is amhlaidh do cheapadar go raibh páipeur ag fear an chóisde, agus gach aon-ne' bhí 'n-a cheann ar Bhuachaillíbh Bána go raibh a ainm sa' pháipeur sain, agus nuair do raghadh an cóisde go Tráigh Lí, go gcurfaidhe armáil amach, agus aon fhear go raibh a ainm sa' pháipeur, go mbéarfaidhe air agus go grochfaidhe é. Is é rud do bheartuigheadar 'ná teacht roimis an gcóisde agus an páipeur do bhaint amach ar ais nó ar éigin. Nuair 'iarradar an páipeur, is é rud do dhin an fear a bhí 'n-a ghárda 'ná caitheamh leó. Bhí arm teineadh acu sain chomh maith agus bhí aige sin, agus do chaitheadar leis, agus do thuit sé marbh ar an mbóthar. Ar maidin lá ar n-a bhárach, do bhuail amach ar an mbóthar seanduine bocht a bhíodh ag aoghaireacht i gcomhgar na háite, agus nuair chonnaic sé an duine marbh, do stad sé ag feuchaint air agus sgárd 'n-a shúilibh. Le n-a linn sin do tháinig an t-arm dearg suas agus do rugadh ar an seanduine bocht, agus do cuireadh suas croch láithreach chum a chrochta. Síle. Agus cad chuige é chrochadh gan chúis? Gob. Am basa, a Shíle, ba chuma leó súd cia'cu bhí cúis chuige nó ná raibh. Seanduine bocht simplidhe, dob' eadh é, gan pheacadh. D'iarr sé an sagart do thabhairt chuige agus do tugadh. Nuair bhí a fhaoisidin déanta aige, agus iad d'á bhreith suas chum na croiche, bhí sé ag tuitim i gceann a chos le sgannradh. Ní fhéadfadh sé siubhal ná seasamh. Annsain do labhair an sagart leis agus dubhairt sé, “Ní fiú dhuit a leithéid sin d'eagla bheith ort,” ars' eisean. “Ní túisge do sgarfaidh anam le colainn agat ar an gcroich' ná bheidh aoibhneas na bhFlaitheas agat láithreach.” “An ndeireann tú liom é?” ars' an seanduine bocht. “Deirim gan amhras,” ars' an sagart. “Tá Iosa Críost agus Muire a Mháthair annsúd thuas ag feitheamh leat.” Tháinig neart agus misneach láithreach dó. “Druididh amach uaim,” ars' eisean leó. Chuir sé an dréimire suas de, gan congnamh, agus do crochadh é. Bhí sé ceithre fichid. Cáit. Ba dheas an gníomh é! Dá bhfaghainn lom ortha, do chrochfainn iad mar chrochfainn madraidhe uilc. Na cladhairí gránda! An seanduine bocht! Agus a fhios acu ná raibh sé agus ná féadfadh sé bheith ciontach. Nár chóir go mbeidheadh náire ortha? Gob. Náire! 'Dhe ca bhfios dóibh siúd cad do bhain le náire? Bhídís ag lámhach agus ag crochadh na ndaoine ins gach aon bhall an uair sin. nach 'in é an fear sin thíos i Magh Chromdha do bhuail aníos Gort na Lice maidean Domhnaigh ar muin a chapaill agus a ghunna ar a bhéalaibh aige, agus nuair chonnaic sé an duine bocht i n-aice an tuir ar a ghlúnaibh ag rádh na coróineach Muire, do sgaoil an pileur tríd! Cáit. Am basa, a Ghobnuit, is fíor dhuit. Do dhin sé mar sin é. Bhíos i Magh Cromdha lá i n-éinfheacht le Nell agus thaisbeán sí dhom é, agus am briathar, nuair chonnac é, gur chorruigh mo chuid fola. Bhí sé annsúd go liath láidir ag siubhal na sráide, chomh dána agus dá mbeadh ná beidheadh a leithéid déanta aige. Do theip orm gan nimh mo shúl do chur 'n-a láimh dheis. Thug sé fé ndeara mé ag feuchaint ar an láimh agus d'iompuigh dath gorm ar an mbitheamhnach. B'é b'fhada liom go rabhas as a radharc, geallaim dhuit é. Síle. Cia hé féin, a Cháit? Cáit. 'Dhe an sean-chladhaire sin thíos Dochtúir de Faoite. Síle. Agus cad 'n-a thaobh nár crochadh é? Gob. 'Seadh go díreach! Cad 'n-a thaobh nár crochadh é? Cad 'n-a thaobh nár crochadh M'leachlainn? Níor crochadh. 'Siad na <L 135> Cárthaigh do crochadh, nuair dhearbhuigh M'leachlainn ortha an gníomh do dhin sé féin. Cáit. Nach é Cormac Mac Cártha' do lámhuigh Bob Hutchison, a Ghobnuit? Gob. Is é, nuair sheasaimh M'leachlainn Ua Dubhagáin ar an dtaobh thiar de, agus chuir sé béal an ghunna le n-a dhrom agus dubhairt sé, “lámhuigh é, a Chormaic,” ars' eisean, “nó lámhfad-sa thusa!” Agus dar ndó' ní raibh de na Cárthaigh ann acht Cormac. Ní raibh Ceallachán ná Tadhg ann i n-aon chor, agus do crochadh an triúr. Agus ní baoghal, a Shíle, gur crochadh M'leachlainn. Síle. 'S dó' go deimhin, ba dhóigh le duine ort-sa, a Ghobnuit, gurab iad na daoine ciontacha is mó théidheann saor agus gurab iad na daoine macánta do crochtar. Do crochadh an seanduine thiar i n-aice an Rátha Mhóir, agus níor crochadh an mhuintir do chroch é. Do crochadh na Cárthaigh, agus níor crochadh M'leachlainn. Níor crochadh Dochtúir de Faoite. Gob. Ar airighis riamh, a Shíle, cad dubhairt sean-Sheón Léadar leis an bhfear oibre? “Duine macánta is eadh mise,” ars' an fear oibre. “Duine macánta!” arsa Seón. “Imthigh uaim, a dhuine mhacánta!” ars' eisean. “Ní dheunfadh duine macánta mo ghnó-sa i n-aon chor.” (leanfar de seo.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
