Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Title
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Séadna (Ar leanamhaint) Nóra. Ba dhóigh liom gur mhór an truagh iad do chur ó chéile. Cáit. Éist do bhéal, a Nóra! Nár mhó 'ná sain de thruagh iad do phósadh agus sgéal mar bhí sé. Nóra. Mhaise, Dia linn, a Cháit! Is dócha gur fíor dhuit é. Ba thruagh an sgéal é mar sin nó mar siúd. Is truagh chráidhte nár fheuch sé roimis. Cáit. Stad go fóill, a Nóra. Ní déar- fainn-se go raibh an sgéal chomh holc sain ar fad. Bhí an tseóid úd faghálta ag Séadna, agus an bhuadhairt mhór imthighthe as a chroidhe. Bhí a chrónán ar siubhal aige chomh haedhearach agus bhí riamh. Má bhíodar na trí bliadhna déag ag gluaiseacht ar cos-i-n-áirde, bhí aon tsólás amháin aige. Nuair thiocfadh an lá déidheanach, ní bheidheadh thíos leis acht é féin. Agus i dtaobh Mháire Ghearra, cea- paim gur chuaidh sí as go dian-mhaith. Cionnus bheidheadh an sgéal aici dá ndeineadh Séadna mar dhéanfadh an Pinsinéir Buidhe? Níor dhein. Acht nuair d'innis sé dhi go raibh ceangal i láthair Dé air gan pósadh choidhche, tháinig oiread eile de chroidhe dhi. Badh dhóigh leat gur seóid uasal éigin do bronnadh uirthi sin leis. Bhí sí tar éis a admhála do Shiobháin go raibh a croidhe dá shníomh le buadhairt. Bhí an sníomh sain imthighthe. Badh <L 101> dhóigh liom féin ná raibh aon rud dob'fhearr do'n bheirt 'ná iad dá gcur ó chéile mar cuireadh iad. Tá sé buailte isteach im' aigneadh nach aon ní foghanta bhí dá dtabhairt d'á chéile, agus pé rud do bhí d'á gcur ó chéile, gur mar mhaithe leó féin do bhí sé. Gob. Ní raibh aon rud d'á gcur ó chéile acht ná déanfadh Séadna an éagcóir. Cáit. Cad do chuir 'na chroidhe gan an éagcóir do dhéanamh? Níor ghá'dh dho a inn- sint d'aon ne' beó go raibh rún aige, ná nach raibh. Ní raibh bac air í phósadh. Ní raibh bac air a rádh leis féin. “Ca bhfios an mairfinn na trí bliadhna déag féin? Ca bhfios an dtiocfadh an Fear Dubh úd choidhche, agus an sgannradh fuair sé nuair chuir sé an bhúirr éagsamhlach úd as?” Ceapaim go raibh rud éigin foghanta d'á spriocadh, agus muna mbeidheadh go raibh, ná cuirfeadh sé i n-aghaidh an chleamhnais chomh dian agus chomh seasmhach. Agus féach tá rud eile sa' sgéal. An fhaid do bhí an cleamhnas ar siubhal, ní raibh acht buadhairt agus trioblóid aignidh ar an uile dhuine go raibh aon lámh aige ann, agus go mór mór ar Shéadna agus ar Mháire Ghearra féin. Acht an uair bhí sé curtha i leath-taoibh glan, tháinig oiread eile de chroidhe do Mháire, agus tháinig a chrónán do Shéadna. Is dóigh liom gur mhaith go léir an bhail ortha nár leigeadh chum cinn é. Síle. Ní ar Mhiceal ba bheart a bhuidhea- chas do bheith ná deaghaidh sé chum cinn. Gob. An n-airigheann sibh? Agus í tar éis a rádha, tá tamall beag ó shoin ann, gur bh'é Miceal agus a chuid tuathail fá ndeara an cleamhnas do bhriseadh. Síle. Dubhart na raibh aon mhaith ann chum cleamhnais do dhéanamh, agus deirim anois leis é. Acht ní fhágann sain ná gur dhein sé a dhícheall air. Agus do dhein Siobhan a dícheall air. Do theip sé ortha go léir glan. Ní fheadar cad dubhairt Sadhbh, nuair 'airigh sí go raibh cleamhnas Mháire Ghearra chomh briste le na cleamhnas féin. Peg. Dubhairt sí rud greannmhar, mhaise. Dubhairt sí gur bh'í féin do bhris é, agus aon chleamhnas a bheidheadh d'á dhéanamh do Shéadna, go mbrisfeadh sí ar an gcuma gcéadna é, nuair ná pósfadh sé í féin. Cáit. Gráin uirthi! Ní hag táiriughadh uirthi é. Badh mhaith an sgéal a bheith de thiubaiste uirthi é dh'á pósadh. Nóra. Cuirfead geall ná déanfadh sé an éagcóir uirthi sin, acht chomh beag agus dhéanfadh sé ar Mháire Ghearra í. Gob. Éist, a Nóra. Ní gá'dh dhuit an geall saine do chur. Níor bhaoghal di. Ní deirim go ndéanfadh an Pinsinéir Buidhe féin an éagcóir sin ar Shaidhbh. Cáit. Dá ndeineadh, is dócha go ndíolfadh sé as. Badh mheasa dhó Sadhbh chuige 'ná an dlighe. Gob. Is dócha gurab amhlaidh do bheidheadh deithneas air ag imtheacht an loch amach uaithi. Cáit. Cad é an geit do bhainfeadh fear na n-adharc aisti! Gob. Am briathar mhóide, a Cháit, gurab é mo thuairim ná maithfeadh sí puinn dó. Má bhainfeadh sé geit aisti, go mbainfeadh sí geit as. Dá bhfaghadh sí greim ar adhairc air, nó ar mheigioll, ní déarfainn ná go mb'fhearr leis bheith sgartha léi. Nóra. Dhe agus cad bheidheadh ag an earball d'á dhéanamh? Dá bhfaghadh sí priocadh nó dhó ó'n iongain úd, ceapaim go dtiocfadh liúgh aisti. Gob. Am basa, a Nóra, is gearr go mbeidh barr agat uaim. Níor chuimhnigheas riamh ar an iongain. Bhíos d'á chuimhneamh go mb'fhéidir go gcaithfeadh sí an t-uisge te idir an dá shúil air. Nóra. Airiú caidé an bheann a bheidheadh aige siúd ar uisge te, agus a theó atá an áit as a dtáinig sé? Cáit. Tá buaidhte aici ort, a Ghobnait. Gob. Tá glan. Ní déarfad a thuilleadh. Síle. Is maith é sin. Badh ghearr go mbeidheadh eagla ag teacht orm. Ba mhór an truagh Séadna bocht, agus a leithéid d'áirithe roimis amach. <L 102> Gob. Ca bhfios duit-se, a Shíle, ar bh' áirithe é? Síle. Cionnus é sin, a Ghobnuit? Gob. Ca bhfios duit ar tháinig sé choidhche? Síle. Dhe nach air sin do dhein sé an margadh? Gob. B'fhéidir, mar a dubhairt Cáit ó chianaibh, gur cuireadh sgannradh ro-mhór air, nuair baineadh an bhúirr úd as, agus ná tiocfadh sé arís ag éileamh a mhargaidh, le heagla go mbainfidhe búirr eile as. Síle. 'Gcloistí? Ar tháinig, a Pheg? Peg. Fan leat go fóill, a Shíle a chuid, agus beidh an sgéal go léir agat, díreach fé mar thuit sé amach. Mar adubhart ó chianaibh, nuair thuig Sadhbh Dhiarmuda Léith go raibh cleamhnas Mháire Ghearra briste, dubhairt sí le gach aon-ne' gur bh' í féin do bhris é, agus gur bh' é cúis gur bhris sí é, a bheith geallta ag Séadna dhi go bpósfadh sé í féin. Níor chuir aon neach 'na coinnibh. Bhí daoine do chreid é, agus bhí daoine nár chreid é. Acht pé aco chreideadar é nó nár chreideadar, ní baoghal gur chuir aon-ne' chum an sgéil d'áiteamh uirthi. Bhíodh sí coitcheannta d'á mhaoidheamh gur bh'í féin an cailín do chuir- feadh smacht ar ghiobstairíbh de shaghas Bháib' an Leasa agus Nóra an Tóchair. Agus i dtaobh Mháire Ghearra, go raibh iomad meas aici uirthi féin chum a rádha go bpósfadh fear do bhí geallta do mhnaoi eile. Síle. Airiú nár bh' í an cuirptheach í! Peg. Is amhlaidh mar bhí an sgéal aici, a Shíle i ndeireadh barra, d'innis si an sgéal ar an gcuma sain chomh minic, agus gan aon duine ag cur 'na coinnibh, gur dóigh liom gur chreid sí féin é fé dheireadh thiar thall. Síle. Cionnus d'fhéadfadh sí a chreidea- mhaint gur gheall sé í phósadh, agus nár thrácht sé riamh léi air? Peg. Ní'l aon tseó, a Shíle, acht a bhoige agus a shaoráidighe chreidimíd an rud a thait- neann linn uaireanta, go mór mór má bhímíd chomh ceann-dána sain, nach fiú le haon-ne' chomhairle ár leasa do thabhairt dhúinn, agus dá dtugadh, ná glacfaimís uaidh í. Gob. Go deimhin is dócha gurab 'in mar d'imthigh ar Chonn Sheagháin Óig. Bhí sé ag teacht a-bhaile ó'n sráid oidhche, agus d'fhan sé ag ól i n-áit éigin, go raibh formhór na hoidhche caithte. Annsain nuair bhí sé ag déanamh ar an mbaile, bhí a eagla air go mbeidheadh a mháthair a pléidh leis, i dtaobh í 'choimeád an oidhche go léir ar an dtinteán ag feitheamh leis. Is é rud do dhein, ná a leigint air go bhfeachaidh sé spioraid thíos ar an mBóthar Leathan. Do chreid an mháthair é, toisg an anma aedhearaigh do bheith ar an áit. Ní raibh aon chomharsa theagadh isteach 'na dhiaidh sin go ceann i bhfad, ná cuireadh sí (d')fhéachaint ar Chonn an sgéal d'innsint. B'é críoch an sgéil é go dtáinig oiread sain sgannraidh ar Chonn roimh an spioraid úd ná feacaidh sé riamh, ná leigfeadh a eagla dho an Bóthar Leathan do ghabháil tar éis na hoidhche 'thuigim, dá bhfaghadh sé Éire air. (Leanfar de seo.)
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
