Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Title
Séadna. (Ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 74> Séadna (Ar leanamhaint) Nóra. Cogar, a Pheg. Dar ndóigh ní raibh ceangal ar Shéadna gan pósadh. Peg. Is dócha, a Nóra, go raibh ceangal air gan an eugcóir do dhéanamh. Nóra. Ní hé sin a thuig Máire Ghearra uaidh acht go raibh ceangal fé leith i lathair Dé air, mar bheidheadh móid mhná riaghalta nó bhráthar. Peg. Cá bhfios duit-se ná dhomh-sa ná gur chuir sé móid nó ceangal de'n tsórd sain air féin, sul a ndeachaidh se chum cainte léi an lá úd? Nóra. Is mar sin do thuig Máire an sgeul, pé i nÉirinn. é. Peg. Tá an ceart agat, a Nóra. Bhí sí ag caint le máthair Mhicil cúpla lá 'na dhiaidh sin, agus seo mar adubhairt sí léi: “A Shiobhán,” ar sisi, “nach mór an ion- gnadh nár innis Séadna dhuit an lá fé dheireadh go raibh sé 'na Chéile Dé, agus gan bheith d'ár gcur i mudha mar bhí? Síle. Caidé an rud Céile Dé, a Pheg? D'ar ndoigh ní fhéadfadh duine bheith 'na chéile ag Dia. Moladh 's buidheachas leis! Cáit. Ó, go deimhin, a Pheg, d'airigheas mo dhaid mór d'á rádh go raibh daoine ann fad' ó agus ná pósfaidís aon bhean, mar go mbídís pósta ag Dia na Glóire féin, agus sin é ainm a thug sé ortha, Céile Dé. Síle. Airiú, — moladh go deó' le Dia, - c'onnus 'fhéadfaidís bheith pósta mar sin? Dar ndóigh ní pósadh é sin. Cáit. Muna mbeidís pósta, c'onnus tabharfaidhe “céile” ortha? Nach fear pósta nó bean phósta “céile”? Nach eadh, a Pheg? Peg. 'Seadh, gan amhras. Síle. Agus, a Pheg, airiú, c'onnus 'fhéad- fadh fear bheith pósta ag Dia? Dar ndóigh, ní fhéadfadh fear bheith pósta acht ag mnaoi. Ar airigh aon'ne riamh a leithéid? Gob. Aililiú, a Shíle, nach geur-chúiseach atáir! Airiú, cia dubhairt leat-sa ná féadfadh fear bheith pósta acht ag mnaoi? Síle. Dubhairt Peg liom é an lá fé dheireadh, agus í ag múnadh na seacht Sácra- imínt dom. Agus feuch nár innisis an méid sin dom, a Pheg, go mbíodh daoine ann fad' ó, agus iad pósta ag Dia an uile chomhacht! Cáit. Do bhíodh, mhaise. D'airigheas-sa mo dhaid mór d'á rádh seacht n-uaire. Ní headh, acht seacht n-uaire déag ar fhichid. Síle. Ó go deimhin is furuisde do Cháit ní Bhuachalla caint do dhéanamh. Ní hé gach aon-ne' go bhfuil athair mór aige. Bhí athair mór agam-sa leis, tamall, acht do cailleadh é. Rug an t-eugcruas chum siubhail é. Slán beó mar a n-innstear é. Cáit. Éist, a Shíle, a chuid! Feuch anois! Níor chuimhnigheas orm féin go raibh an focal ráidhte agam. Ó mhaise, níor theip an tuathal riamh orm! Éist, a Shíle, a chuid, maith an cailín! Is cuimhin liom-sa do dhaid mór go dian-mhaith. Bhí árd-chion agam air. Peg. Do bhí, a Cháit, agus árd-chion aige-sean ort-sa. Is mó an cion a bhí aige ort 'ná bhí aige ar aon-ne' eile ar an dtaobh amuigh de Shíle féin. Is cuimhin liom go maith, nuair bhítheá annso, agus nuair chuireadh sé Síle ar ghlúin leis, ná bíodh sí sásta, agus ná faghthaoi suidhe suaimhnis uaithi, d'á óige í, go gcurthaoi thusa ar an nglúin eile. Annsain ní fheacaís riamh acht an spórt a bhíodh aige, agus é dh'a leigint air bheith ag míogarnaigh, agus sibh-se ag iarraidh bheith ag pógadh a céile a-gan 'fhios do. Gob. Ó, am briathar, a Pheg, gur thug sí póg do Cháit anois! Síle. Tabharfad, agus póg eile. Feuch! Gob. Ó, am basa, raid leat iad, a n'ghean ó! Nóra. Níor innisis dúinn fós, a Pheg, c'onnus bheidheadh duine 'na Chéile Dé. Peg. Cad deireadh do dhaid mór, a Cháit? Cáit. Deireadh sé gurab amhlaidh thugaidís an grádh céadna do Dhia a thugann an fear d'á mhnaoi. Peg. Sin é díreach é. Síle. Am briathar féin, a Pheg, nach le <L 75> grádh do Dhia, — moladh go deó leis, — acht le heagla an Fhir Dhuibh do rin' Séadna Céile Dé dhe féin. Peg. Ní raibh an Fear Dubh le teacht go mbeidheadh na trí bliadhna déag caithte, agus ní raibh bac air í phósadh 'san am gcéadna. Síle. Nach 'in é adeirim? Nuair thiocfadh sé, b'fhéidir go mbéarfadh sé an bheirt leis. Gob. Agus ná taisbeanfadh sain, a Shíle, gur le grádh do Mháire Ghearra féin ná pósfadh sé í? Peg. Go díreach a Ghobnuit. Agus má thug sé suas do Dhia an grádh bhí aige dhi-si, nuair ná féadfadh sé é thabhairt di féin gan í 'chur ar chumas an Fhir Dhuibh, nach 'in é díreach an rud do dhéanfadh Céile Dé dhe, fé mar adubhairt do shean-athair, a Cháit? Gob. Is dócha é. Peg. Ní dócha acht deimhin, a Ghobnuit. Acht má's eadh, ní deirim gur thuig Máire Ghearra an taobh sain de'n sgeul. Dá dtuigeadh, ní dócha go ndéarfadh sí an méid úd le máthair Mhicil. “Nach mór an iongnadh,” ar sisi, “nár innis sé dhuit gur Chéile Dé é, agus gan bheith d'ár gcur i mudha?” “Ní dubhairt sé focal ar domhan liom, a bhean uasal,” arsa Siobhán, “acht gur shaoire dhuit an bás budh dhona d'á bhfuair daon- naidhe riamh 'ná é féin dod' phósadh.” “Bhí sé thiar ag an dtigh againn, tá cúpla lá ó shin ann, — an lá úd a bhí Miceal thiar, agus dubhairt sé liom féin go raibh ceangal air i láthair Dé gan pósadh choidhche. Feuch anois, tu, a Shiobhán,” ar sisi, “tar fhearaibh an domhain mhóir bhraonaigh, cia chuimhneóchadh go mbeidheadh ceangal de'n tsórd sain ar Shéadna? Ní raibh a leithéid d'iongnadh orm ó'n lá rugadh me. Geallaim duit,” ar sisi, “gur osgail se mo shúile dhom. An fear sain go ndeirid daoine ná fuil aon chreideamh aige, agus a leithéid sin de cheangal air i láthair Dé, agus mise go bhfuil ainm an chreidimh go léir orm ag briseadh mo chroidhe ag iarraidh teacht idir é agus Dia. Nach deas an obair í sin, a Shiobhán? Ní fheadar 'n tsaoghal ná 'n domhan le chéile cad do bhain dom, nó cad do dhall me, nó cad do chaoch suas m'aigneadh agus m'intinn, agus a rádh go ndéanfainn a leithéid. Cad déarfaid na comharsain?” “Ná bíodh ceist ort, a bhean uasal, mar ghioll ar an dtaobh sain de'n sgeul. Tá sé socair cheana aco gurab é Séadna féin do chuaidh siar dod' iarraidh agus gur dhiúltighis láithreach é, agus annsain gur imthigh an fear bocht as a mheabhair” arsa Siobhán. “Aililiú!” arsa Máire, “nach gairid a mhoill ortha é shocrughadh. Cad deir Séadna leis an socrughadh sain?” ars' isi. “Focal amach as a bheul,” arsa Siobhán. “Agus geallaim duit nach baoghal go gcuirfidh aon-ne' aon cheist air. Nó má chuireann agus go bhfeuchfaidh seisean ins na súilibh air, bain an chluas díom má chuireann sé an dara ceist.” “Is é duine is eugsamhlaighe d'ár bhuail riamh umam,” ars' isi. “Bhíos i bhfad sul ar fhéadas a dhéanamh amach cia aco droch-dhuine é nó duine foghanta. An chéad uair do chonnac an fheuchaint úd, do cheapas go raibh an tAidhbheirseóir — fiar na Croise idir sinn agus é! — istigh 'na croidhe, i dtreó nár mhaith liom bualadh uime ar a mbóthar na focal do labhairt leis. Acht do bhíos oidhche ag teacht a-bhaile ó'n sráid, agus ag gabháil i leith an Bóthar Leathan dom, do tháinig iarracht de luige orm, agus do shuidheas ar chloich i lúib de chlaidhe an bhóthair. Do thuit mo chodladh orm, agus nuair dhúisigheas, bhí an taom beag imthighthe, acht bhí sé i n-am mharbh na hoidhche. Phreabas im' shuidhe agus thugas aghaidh ar an mbaile, agus geallaim duit ná raibh aon mhairbhitighe ins na cosaibh agam. Oidhche bhreaghdha spéir-ghealaighe dob' eadh í. Nuair bhíos, mar déarfá, fiche slat ó'n gcrosaire, cia gheabhadh aníos Bóthar na Bró, acht Seaghán na Gealaighe, an ropaire bitheamhnaigh. Síle. Cia 'rbh' é sin, a Pheg? Peg. Sprid dob' eadh é, bhíodh d'á thais- <L 76> beánadh féin annsúd, agus bhíodh sé ag marbhadh na ndaoine. “Nuair chonnac é,” ars' isi, “do cheapas láithreach go rabhas réidh. Le n-a linn sin, d'airigheas an duine ag siubhal im' dhiaidh. D'fheuchas thar mo ghualainn. Cia bheidheadh ann acht Séadna, agus a dhá shúil ar dearg- lasadh, agus sgian ar tarrang aige, sgian choise duibhe. Do ghluais sé tharm amach agus thug sé aghaidh ar an sprid. Le n-a linn sin, do chonnac splannc lasrach, agus láithreach 'na dhiaidh sin do chonnac Séadna ar an áit, agus é ina aonar. “'Seadh, a Mháire,” ars' eisean, “do chuadhais as go maith anocht. Do chonnac ag gabháil i leith thu agus do bhí a iongnadh orm cad do bheir amuigh chomh déidheanach thu. Do leanas tu le heagla na háite seo. Téanam ort anois, go bhfeicead isteach a-bhaile thu.' “Ní raibh ionnam labhairt, agus is ar éigin do bhí ionnam siubhal. Níor sgar se liom nó gur fhág sé siar ag dorus m'athar me. Ó'n lá sain go dtí an lá atá indiu ann, níor airigh aon-ne', óg nó aosda, focal amach as a bheul mar gheall ar an ngnó. Ar maidin lá ar n-a bhárach, do fuaradh ag an gcrosaire, mar déarfá, oiread mo dhá dhorn de chnapóig ghlóthaighe, agus sgian choise duibhe sáithte innti. Agus ní deirim go bhfeacaidh aon-ne' Seaghán na Gealaighe ó shoin ins an áit. Cheapas gur mhór an obair do Shéadna a anam féin do chur sa' chontabhairt sin ar mo shon-sa, agus tháinig uarraim mhór agam dó. “Go deimhin, a Shiobhán, ní fhéadfainn a innisint duit caidé an chuma ar a raibh m' aigneadh ó'n oidhche sin go dtí an lá úd do chuaidh sé siar d'á innisint dom go raibh ceangal éigin idir é féin agus Dia, agus nár bh' fhéidir dó pósadh. Thuigeas annsain gur dócha gur bh'é an ceangal sain thug an buaidh dho ar an sprid. D'airighinn riamh, daoine bhíodh tabhartha suas mar sin ar fad do Dhia, go mbíodh buaidh aco ar an An-sprid. Nuair 'innis sé dhom go raibh ceangal i láthair Dé air gan pósadh choidhche, do ghlacas i láthair De an ceangal céadna. Agus feuch, a Shiobhán, — ní túisge ghlacas 'ná cheapas gur sgar pé droich-ní bhí im' aigneadh liom ar an neómat sain. Chonnacaís féin an chuma ina rabhas an lá úd d'iarras ort beart áirithe do dhéanamh dom. Nuair chuimhnighim air anois, ceapaim im' aigneadh nach fuláir nó bhíos as mo meabhair rud éigin. Pé rud do bhí orm, tá sé imthighthe glan, — buidheachas mór le Dia na glóire dh'á chionn!' “Ámén, a Thighearna!” arsa Siobhán. Síle. AGus cogar, a Pheg. Nach greann- mhar an ainm ar sprid 'Seaghán na Geal- aighe?' An amhlaidh ná feictí é acht le solus na gealaighe? Peg. Oidhche spéir-ghealaighe dob'eadh an oidhche do chonnaic Máire Ghearra é. Síle. Sin é díreach é. Agus má 'seadh, cad 'na thaobh gur tugadh Seaghán na Gealaighe air, agus go bhfeictí é nuair ná bíodh an ghealach 'na suidhe i n-aon chor. Peg. Duine saoghalta dob' eadh ar dtúis é, agus bitheamhnach dob' eadh é. Agus is amhlaidh do bhíodh sé amuigh ist-oidhche ag goid, le solus na gealaighe. Seaghán dob' ainm dó, agus tugadh Seaghán na Gealaighe mar leas- ainm air, as an ngoid. Bhíodh sé i mBóthar na Bró isd-oidhche, ag faire ar dhaoinibh bhíodh ag gabháil an bhóthair déidheanach 'san oidhche, agus d'á robáil. Fé dheireadh, do mhairbh sé duine ann, oidhche dhorcha, agus fé cheann tamaill, duine eile. Annsain do thán'adar a ndaoine muinteardha sain, agus chuadar i bhfolach i n-aice an bhóthair, agus nuair bhí sé amach go maith 'san oidhche, d'imthigh duine aco amach ar an mbóthar, agus do leig sé air bheith ar meisge. Bhí Seaghán ag faire leis, agus nuair chonnaic sé an fear meisge, dar leis féin, do léim se amach agus do thug faoi. Annsain do léimeadar go léir amach agus do marbhadh Seaghán na Gealaighe. Agus as <L 77> sain amach do chítí an sprid i mBóthar na Bró, agus do lean “Seaghán na Gealaighe” de'n sprid, mar ainm air. (leanfar de seo.) Tar éis na díleann, fá mar leughtar, Níor mhair puinn de'n chineadh dhaonna Nár bháith neart na tuile tréine, Acht Naoi 's a chlann, Sem, Ham, 's Iaphétus.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
