Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgeula na Gaedhilge.
Title
Sgeula na Gaedhilge.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Sgeula na Gaedhilge. Atá an Dochtúir Pedersen thar éis ceithre míos agus breis do chaitheamh i nArainn ag foghluim Gaedhilge. Do bhailigh sé tuilleadh gus trí mhíle focal ann gan teacht i n-aon ghaor do'n chanamhint do dhísgeadh. Nach nár d'ár sgoláiríbh-ne ollamh mar é seo do theacht ó Chopen- hagen fá chostas agus fá thrioblóid mhóir ag cur suime san ní atá ag an dorus againne, mar sheód i láthair muc! Ní tháinig aon sgeula le sár-fhada siar níor táith- neamhaighe le lucht labhartha agus léighte na Gaedhilge ná gur fhág Pádruig O Maoláin le hudhacht suas le ceithre fichid míle doiléar do mhúnadh agus do choimeád ar dtean- gadh san tír seo. Atá gaol leis, ámh, ag feuchaint le n-a bhaint amach do féin, acht bíodh súil againn ná héireóchaidh leis cosg do chur ar an tairbhe do leanfadh as an oiread sain airgid do sgaipeadh 'nar measg-ne do chúis comh naomhtha agus ar dteanga dhúthchais do chong- bháil beó. Ní tearc iad na milliúin agus na leath-mhilliúin dár ngaol i nAmerica agus i nAstráile, agus níor bh'iongnadh dá gcabhróchaidís agus beagán dá maoin do bhronnadh ar an nGaedhilg, chor go mbeadh neart airgid aca so atá ag feuchaint i ndiaidh a stáide agus go bhfásfadh mór-thoradh as a saothar. Is ro-dheacair puinn do dheunamh san tsaoghal so gan airgead. Thríd agus thríd ní 'lid na Gaedhil díomhaoin ná dearmadach ar an mór-ghnó so: feuch mar cnuasadh deich míle punt bliadhain ó shin i nAmerica chum ollamhan Gaedhilge do bheith i bPríomh- sgoil Chatoilicidhe Washington. Is gearr go mbeidh an treas chuid de “Simple Lessons in Irish” i gcló. Chum an leabhráin do bheith chomh saor agus is féidir, do chabhruigh Gaedhealacht America arís, mar is beus aca, le n-a fhaisnéis. Cuireadh thar dosaon punt ar fad. Cad atá againne i nEirinn dá dheunamh? Ar bhfurmhór ag brath ar Fheis na Sacsan chum na Gaedhilge do shaoradh! Mo bhrón! an mbeidh aon spreuch ná spionnadh ionainn féin choidhche? Is feasach do'n tsaoghal gur dúinn féin is ceart an obair thíoramhail seo do ghabháil do láimh, agus gan bheith ag fuireach ar an té seo ná ar an té úd. Ní bheidh aon mhaith, aon bhail orainn go bráth go mbeuramh iontaoibh asainn féin. Go dtí seo agus go fóill eile freisin táid na hAlba- naigh i bhfad i dtosach dhínn. I nInbhearnois atá tabhartha amach foclóir — luach seacht agus sé pingne — i n-a bhfuil gach uile fhocal Albanach taobh le n-a chomhfhocal i nGaedhilg na hEireann, san mBreathnais, san gCornais agus i mBreathnais na Fraingce. Ca-huin bheidheas a shamhail sin de leabhar againne? Do gealladh rud éigin dá shaghas, atá seal agus leath-dosaon samhradh ann ó shoin; ní chuala aon-neach gíog air go dtí timcheall dá bhliadhain ó shin do cuireadh forfhógra ar bheirt chabharthóir do bhí ag teastbháil, acht ní heolach dúinn gur hairigheadh aon-ní ó'n am sain anall 'na dtaobh. Atá Daibhidh Nutt i Londain chomh maith ceudna ag cur gráiméir bhaineas le Gaedhilge na hAlban i gcló. Caidé seo ag moilliughadh gráiméir Uí Dhonnabháin do gealladh bliadhain an taca so do bheith foillsighthe go hathchomhair? Thoir thiar thíos thuas, do mheasfá go bhfuil righneas éigin go smior orainne. Thug litridhe darab ainm T.W. Rolleston leictiús uaidh fá dhéidheanaighe, i n-ar labhair sé ar an nGaedhilg mar theanga shimplidhe go mór as alt le teangthaibh na hEorpa agus a gcuid clisteachta. Go haithghearr sgríobhadh isna páipeuraibh ag tabhairt a shláin faoi a ndubhairt sé i leith na Gaedhilge do shuidhiughadh. Do tharraing litir litir eile, ar chuma gur gearr go raibh aon ríorádh amháin mar gheall ar an rud do bhi i gceist eatorra. Do chuir an ráfal so an Ghaedhilg ós comhair na gceudta nár chuala focal roimhe sin uirri féin ná ar a litridheacht. I ndeireadh thiar thall do sheol sé litir ag triall ar Chonnradh na Gaedhilge ag léir-chur ceart orra agus chum a fheasa do bheith aige cad ba mheón agus cad nár mheón leis an gCumann sain; ámh fuair sé a dhóthain de fhreagra ar dtús ó'n gCraoibhín Aoibhinn agus arís ó'n Niallach. O shin anuas níor clos focal dob' fhiú aireachtain uaidh. Acht gan aon aimhreas, rinne sé an-mhaitheas do'n Ghluaiseacht, gan coinne leis gan agamh — acht is maitheas é i gcomhnuidhe. <L 173> Atá an Connradh i bhfad níos fearr anois ná bhí riamh roimhe seo. I nAth Cliath féin tá na “muirighne léighinn” níos iomadamhla agus níos deagh-orduighthe ná mar ba ghnáth aca. I mBeul Feirsde atá craobh láidir de'n Chonnradh — ós cionn céid, ar a bhfuil gach crei- deamh agus dream. Atáid le tionól do thiomsughadh le haghaidh na n-oideadh ag a mbeidh cruinniughadh ann san Cháisg, agus beidh cuirm cheoil aca um an am ceudna. O támaoid ag teacht thar na hoidíbh, nó thar na maighistríbh sgoile, is ceart a rádh go bhfuil dóchas go bhfuilid dá mbrostughadh féin i leith na Gaedhilge le déidheanaighe, agus ba mhór-mhithid dóibh sin. I Sráidbhaile (Dundalk) d'iarr maighistirí na háite sin na riaghalta, cheanglas orra féin agus ar lucht a gceirde i dtaobh a múinte, do cheartughadh agus d'aithdheunamh i dtreó go bhfeudfaidís barántas d'fhagháil agus na haosánaigh do theagasg innti le níos lugha duaidh ná mar atá anois. Ag an gcomhdháil do bhí i nDroichead na Banda ag na maighistiríbh tamall ó shin, d'athchuingeadar ar lucht a ngarma a ndícheall cabhra do thabhairt do'n Ghaedhilg agus do dhruing a cosanta. Do labhair an Canónach Sincuin le cumann na nOigfhear san áit cheudna agus thug d'fhógairt orra na muirighne léighinn do bhí aca d'aith- bheóchain, agus do chuir i n-iúl dóibh cionnus do thairbheóchadh sain dóibh. O America tagann sgeula gur cuireadh nua-chraobh de'n Chonnradh ar bun i Newhabhen, Connecticut. I bProbhidence i nOileán Róid atá cúig muirighne léighinn nó timceall trí cheud ball ag teacht i gceann a chéile dhá uair san tseachtmhuin. Atáthar le n-a bhfuil de chraobhaibh san Oileán Ur do choimhcheanagal leis an bpríomh-chraoibh i mBaile Átha Cliath. Tá suas le deich bpuint agus trí fichid anois le n-a roinnt ar na sgolaibh i n-a múintear an teanga mháthardha. Do cnuasadh trí fichid punt de seo nach mór i measg ár ngaolta trasna an tsáile. Iarrthar ar na maighistríbh theagasgas an Ghaedhilg an lán- nuimhir do bhí ar sgoil, a nuimhir do ceisnigheadh, agus an nuimhir do cheart-fhreagair de rith na bliadhna 1895 do chur go dtí lucht riartha an airgid i gConnradh na Gaedhilge, Ath Cliath. Tá an Connradh le tionóltaibh puiblidhe do chomóradh annso agus annsúd san tuaith. Comóradh aon aca cheana féin i bPortláirge, 11 Feabhra. Do bhí an-oireachtas mór i láthair agus do gheall cách go ndeunfaidís a ndícheall fá chongnamh agus fá chabhair do thabhairt leis an nGaedhilg do leathadh agus do leathnughadh isna háitibh i n-a bhfuil sí dísgthe nó básuighthe, agus a congbháil agus a cothughadh in gach ball i n-ar lán láidir di fós. Do bhí méire na cathrach san gcathaoir. Thar neithibh eile adubhairt sé gur nár agus gur aithris an chuma ar a bhfuilid Eireannaigh ag dear- mad teangadh a dtíre. O'n gConnradh do bhí Eoin Mac Néill, eagarthóir Irisleabhair na Gaedhilge, agus Micheál Cíosóg. Ní fada go mbeidh tionól eile i n-áit éigin i gCiarraighe. Is fada ó bhaile New Zealand. Feuch fós go bhfuil cumann ann chum na Gaedhilge do chosaint agus do choimeád san áit. Fá dhéidheanaighe, b'éigean do'n leas-uachdarán, an saoi Seán Perrin, imtheacht as Dún-Eadain, áit i bhfuil an cumann, agus dul go hAstráile. Sul ar sgar sé le n-a cháirdibh, do bhí feis ceoil acu uile, agus tugadh bronntanas do'n té bhí ar tí imtheachta. Do labhair leó go léir as Gaedhilg, agus d'iarr orra deigh-iarracht do thabhairt anois uatha fá theangaidh ar sean agus ar sinsear do thártháil. Ag so beagán dá chomhrádh: “Is iomdha fáth fá'r cóir dúinn an Ghaedhealg do chongbháil beó. Is í teanga ársa ar sinsear agus ar dtíre. Is í an teanga chualamar nuair bhí sinn 'nar bpáisdíbh. Ní raibh teanga acht í amháin ag na míltibh de mhuinntir na hEireann, agus nuair chuimhnighmid ar an am do chuaidh thorainn, bímid ag cuimhne san am ceudna ar na cáirdibh ler labhradh í. Mo bhrón! is fada ó shin go bhfuil siad 'na luighe fá na fódaibh glasa, acht badh mhór an náire dhúinn dearmad do dheunamh orra, comh- fhad agus bheas uisge ag rith nó féar ag fás. Is innti mar theangaidh do theagaisg na fealsamhna do chuir clú ar Éirinn. Téighid na mic léighinn as gach uile thuaith na hEórpa go hEirinn chum na Gaedhilge d'fhoghluim. Is teanga í le litridheacht mhíle bliadhan ar a cúl — litridheacht iomadamhail i bprós agus i ndán. Deunaidh bhur ndícheall gan a leigean di bás d'fhagháil.”
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
