Corpas

GALWAY IRISH

An chaoi ar cuireadh ar gcúl 
custom ar fhataidhe i nGaillimh. 

'Tuige nach bhfuil custom ar fhataidhe i 
nGaillimh chomh maith le ins gach uile bhaile 
mór eile i nÉirinn?

Maiseadh, a dhuine chóir, ó's mian leat 
fios freagra fhagháil, innseo'd duit chomh 
fada a's tá ughdarthás agam ar an sgeul.

I dtús an tsaoghail, ní raibh go deimhin 
an gnás so 'san gcathair; agus ní leigfidhe 
leathtrom chomh mór sin a dhéanamh ar na 
boicht an fhad a's bhí na Flaithbheartaigh i 
gcumhacht 'sa gcondae.  Acht “'nuair 
beanadh an tuagh as lámha na saor,” sin í 
an uair a b'éigean do'n duine íseal bheith 
umhal f'reisin.  Tháinic anall na Sasa-
naigh, agus ní go réidh.  Tá a fhios ag gach uile 
dhuine ciar'd rinneadar th'réis a theacht 
dóibh.  Acht is é briseadh Eachdhroma d'fhág 
dólás agus brón go buan i gcroidhe na ndaoine, 
agus d'fhág fán ar iomad créatúr agus ar an 
sliocht tháinig 'na ndiaidh.  Seo é an nídh 
d'fhág na Cromwellians 'nar measg, óir 
creidim go bhfuil trí chuid do bhaile mór 
na Gaillimhe ag a mbunadh indiu.  'Nuair 
tóigeadh an talamh as lámha uaisle na tíre, 
tugadh é do'n dream so, a bhí uaidh seo suas 
'na maighistiridhe ós cionn na ndaoine.  Is 
acab-san bhí an dlighe 'dheunamh, 'mhilleadh 
nó áithdhéanamh.  'Réir a dlighe sin, is 
iomdha fear bocht a tóigeadh d'á leabaidh ar 
uair an mheadhóin oidhche, agus crochadh go
sgannalach roimh sheachtmhain ó'n oidhche sin, 
mar gheall ar an nídh úd nach ndeárnadh.  
Acht ní gan adhbar, a dhuine mhuinteardha, 
rinneadh na beirt úd 'imirt, ná iomad 
creach eile do'n tsórt so; mar seo é an 
chaoi ab'fhusa dhóibh seilbh d'fhagháil ar gach 
nídh saoghalta d'á raibh aige.

Tar éis an t-athrughadh so 'thidheacht sa' 
saoghal, 'seadh cuireadh custom ar bheárnaibh 
<L 137>
na mbailte mór; agus 'na dhiaidh so, ní raibh
sé ceaduightheach nídh ar bith 'thabhairt isteach 
lé díol, nó 'cheannach amach, gan suim bheag 
airgid 'íoc.

Seal gearr ó shoin, bhí gabha 'na chomhnuidhe
tuairim a naoi nó a deich do mhílte ó thuaidh 
de Ghaillimh, lé fairrge thiar, agus 'sé an 
t-ainm bhí air, “Gabha na Rainnighe.”  Bhí
feilm bheag thalmhan aige, agus badh é an tigh-
earna bhí air, an Cuimíneac, má thuigim i 
gceart é.  Ba ghnáthach lé gach uile cheann 
tighe 'san am sin cóta mór a bheith aige; 
agus 'ar ndó', bhí ceann ag an ngabha, a
chlúduigh é ó mhullach a chinn go bonn a chos,
agus b'fhéidir go mbadh é an phluid ab'fhearr é 
bhíodh thairis iomdha geimhreadh cruaidh fuar.  
Acht bíodh sin mar bhí : leanadh muid' e do'n
sgeul atá ar bun againn, nó go mbeidh sé 
críochnuigh'e ar nós ar bith.

'Dtaobh an chóta mhóir, ba ghnáthach le gach 
uile fhear é bheith aige 'dul ag aonach nó ag 
margadh, nó i n-áit suaitheantasach ar bith 
eile.  Déantaoi é do bhréidín glas ó 
olainn na gcaorach, agus bhíodh beilt do'n eudach 
ceudna aniar trasna faoi n-a lár.  Os 
a chionn so, bhíodh hata árd, mar hata sag-
airt, acht i bhfad níos faide; agus 'sé seo an 
fáth a raibh na fir 'san am sin go mór 
níos mó 'ná tá siad anois, nídh nach iongan-
tas.  Agus nár mhór an fear ógánach ar 
bith ar an líne seo, dá gcuirfidhe a seacht 
nó a hocht do throighthe do hata ós árd ar a 
cheann.  Acht anois leigimid de seo, agus 
leanadh muid do'n ród a rinne muid 
'ionnsuighe ar dtús.

Maiseadh, theastuigh suim bheag airgid ó'n 
ngabha lá, agus amach leis 'san ngarrdha, agus 
thosuigh sé a' baint fhataidhe, nó go 
raibh ualach aige.  Ar maidin Dia 
Sathairn bhí'ugad, bhuail an tsrathair ar a
chapall, agus a dhá lód lán d'fhataidhe “cups“ 
ar phighinn an chloch.  Chaith sé a chóta mór ós 
cionn a sgórnaighe, agus shuidh sé fhéin ar
dheireadh an chapaill, agus as go bráthach go 
Gaillimh leis.  Níor stad riamh go dtáinig 
go ceann thoir Bhóthair na Trágha, ag an áit 
i dteangann sé amach ar Bhóthar Árd an 
Táilliúra.  Bhí annsin teaichín beag cinn 
tuighe, agus d'éirigh as amach roimh an ngabha 
fear a raibh cead aige an custom a ghla-
cadh.

D'iarr sé go símhialta an custom, agus 
annsin sheas an gabha.  Thosuigh sé a' 
tóruidheacht a phócaidhe folamh briste, acht 
ní raibh sgiúrtóg fhéin iontab, ná áit 
chomhnuidhe ar bith dhó.  Mheas sé annsin dul 
a-bhaile, acht an duine bocht, níor fhág san 
mbaile 'na dhiaidh acht luaithe na ceardchan.
Faoi dheireadh a's faoi dheoidh, thairg sé an 
cóta mór do'n fhear, nó go dtiocfadh sé ar 
ais arísd leis an gcustom, th'réis na 
fataidhe dhíol.  Ghlac an fear an cóta mór 
go sásta, agus thug sé isteach é 'na theaichín 
brocach súigheach.  Thiomáin Gabha na Rain-
nighe leis annsin, acht a'dul isteach an 
Baile Meadhónach dhó, cia casadh air a' 
teacht amach acht tighearna na talmhana.  
Chuir an tighearna caint air, agus d'fhiar-
fhuigh dhe godé an fáth nach raibh a 
chóta mór air, a leithéid sin do lá báistighe.
D'innis an gabha an sgeul dó; agus annsin 
d'fháisg seisean a bheul, chroith a cheann, agus 
dubhairt leis an ngabha bheith thuas ag an 
gcúirt ag a leithéid seo 'chlog, Dia Luain 
bhí 'ugad.

(Tuilleadh.)

Seaghán Ó Flaithbheartaigh.
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Galway Irish. An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Galway Irish. An chaoi ar cuireadh ar gcúl custom ar fhataidhe i nGaillimh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
