Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Title
Seadhna. (ar leanamhaint.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Séadhna. (ar leanamhaint) 'Nuair chuadar na fir a-bhaile, gach fear díobh go dtí a lóisdín féin, geallaim-se dhuit go raibh eachtra ins gach tigh. Tán'adar na comharsain isteach ag sguruidheacht. Thug gach gréasuidhe a thuairisg féin ar thurus Dhiarmuda agus ar fhreagra Shéadhna. Rug gach comharsa a-bhaile leis a innsint féin ar an sgeul. Ní raibh a leithéid de shult riamh roimhe sin ná riamh ó shoin ar fuaid na háite. Um an dtaca go dtáinig an Domhnach, ní raibh duine óg ná aosda 'sna trí pobalaibh ná raibh an sgeul go léir aige agus a thrí oiread curtha leis. Chífeá na daoine ar na bóithribh, 'na dtriúr, 'na gceathrar, 'na ndeichneabhar, agus iad ag innsint ag sgéil, nó ag cur a thuairisge, agus iad ag tuitim ar a gcosaibh le sult agus le gáiridhibh. B'fhíor do Dhiarmuid é. Bhí an dúthaigh ag steallamhagadh fé'n mbeirt. Máire Ghearra agus Nóra an Tóchair agus Báb an Leasa bhí go buidheach agus go sásda 'na n-aigneadh tré <L 116> a fheabhas mar chuadar as. Ní raghaidís, acht turus Dhiarmuda bheith chomh háibhéiseach agus bhí sé, agus ainm na géarchúise go léir ar Dhiar- muid féin. 'Nuair bhíodh a sáith magaidh déanta ag daoinibh sé Dhiarmuid agus fé Shaidhbh, do bhíodh nídh eile ar siubhal aco. Do chloiseadar na fir go léir Séadna dá rádh ná raibh aon fhonn pósta air, agus ná beidheadh go fóill. Níor chuir aon fhear aco athrughadh focail sa' méid sin de'n sgeul. D'airigh Máire Ghearra é. D'airigh Nóra an Tóchair é. D'airigh Báb an Leasa é. D'airigh gach aon- ne' é, agus ní raibh duine dár airigh é nár choimeád go cruinn é. B'shin í an cheisd aco — b'shin í an fhadhb — cad fa ndeara do Sheádna a rádh ná raibh aon fhonn pósta air, agus ná beidheadh go fóill? Ní bheídheadh meithiol ag obair i bpáirc, ná gasradh ag gabháil an bóthar, na sguainne ag dul ag sguruidheacht, na cuideachta ag dul ag ól, na gur bh'í an cheud cheisd do phreabfadh suas eatorra, “Ar airighis, airiú, chad do dhein Diarmuid Liath? Ó! am briathar 's am basa, go ndeachaidh sé suas, de shiubhal a cos, go tigh Séádna, agus gur cheap sé, cóir cam díreach, Sheádna do thabhairt leis anuas ar chúl cinn, agus é phósadh, láithreach bonn baill, le Saidhbh, d'aindeoin a chúil- fhiacal! An bhfeacaidh aon-ne' riamh a leithéid d'obair?” Annsain ar ball, déarfadh duine éigin, “Agus cad dubhairt Séadna?” Gheobhadh sé mar fhreagra, “Dubhairt Séadna leis imtheacht a-bhaile agus ciall do bheith aige, ná raibh aon fhonn pósta air féin agus ná beidheadh go fóill.” Annsain d'éireóchadh an cheisd. “Cad fá ndeár do Shéadna a leithéid sin do rádh, agus cleamhnaisidhe dá ndéanamh ar fuaid na dúithche dhó chomh tiugh le grean?” 'Nuair dubhairt Séadna féin an focal, do leig sé amach níos mó d'á aigneadh ná cheap sé do leigint amach; acht bhí an-fhearg air, agus do bhí an gnó deanta ag Diarmuid chomh botúnach, níor fheud sé foighdeamh leis. Nuair bhíodar uile imthighthe a-bhaile i gcomhair na hoidhche, agus bhí se 'na aonar 'na shuidhe sa' chathaoir shúgáin, bhí an sguel ag ruith tré na aigneadh ar an gcuma so: “I mbeulaibh na dtrí bpobal — ní mise chuir i mbeulaibh na dtrí bpobal é. An breallán! Beidh sé i mbeulaibh na dtrí bpobal anois! É féin agus Sadhbh! Humhth! - is oth liom aon trácht do bheith ar ainm Mháire Gearra. Acht cad é mo leigheas air? ? “Dála an sgéil, ní fheadar cad uime gur tugadh Máire Ghearra uirthi, agus í chomh hárd le haon mhnaoi ag teacht chum an phobuil. Ní hiongnadh go mbeidheadh. Is fear groidhe cumasach Seaghán Ceatach féin. Tá sé amuich air gurab é fear is treise ar a chineadh é, agus is fir láidire na Cárthaigh ? “Is maiseamhail an bhean í! Ní misde cailín ciuin ciallmhar do thabhairt uirthi. Trí bliadhna ó shoin, ní baoghal go dtráchtfaidhe ar a hainm i n-aonfheacht lem' ainm-se ? “Is greannmhar an rud sain do dhéanfainn, pósadh, agus gan agam anois acht deich mbliadhna. Is gearr a bhíodar ag imtheacht mar thrí bliadhnaibh. Is gearr an mhaill ar thrí bliadhnaibh eile iad do leanmhaint. Sin é leath na haimsire imthighthe annsain. Cá beag dhuit an cheisd sin do chur, ar seisean, 'nuair bheidhmíd ag gluaiseacht.' Cad é an mhaith dhom bheith dá cur an uair sin? Chuir sé brígh na mionn orm. Is dócha ná fuil dul as anois agam ? “Is ait atá an sgeul agam. Mé ag obair agus ag déanamh airgid chomh tiugh le grean, agus cad atá dhá bharr agam? Is iomdha duine bocht gur thugas congnamh dho. Is mór é a mbuidheachas — ar a mbeul. Ní fheadar an bhfuil puinn de 'na gcroidhe. Ní fheadar an fearr-de iad ar thugas dóibh. Tá cuid aco, agus is é mo thuairim gur bh'fhearra dhóibh ná feicidís aon leath-phinginn riamh dhe. Tá cuid aco agus dá mbeidheadh mo chiach i bhfad ortha. Bheidheadh sé i n-a áirithe ann- sain aco, dar leó féin, nár ghádh dhóibh díol choidhche. Sin é a mbuidheacas-san.? <L 117> “Pé duine gheabhaidh í, beidh bean mhaith aige. Is minic d'airigheas gur fearr bean 'ná spré. Tá bean agus spré annsúd. ? “Is greannmhar an rud sain do dheunfainn, pósadh, agus gan agam anois acht deich mbliadhna. Is deas an cor a bheidheadh annsain uirthi! — agus ar a clainn, dá mbeidis aici. Greadadh chuige mar airgead agus mar sparán agus mar mhargadh! Bhí aigneadh suaimhneasach agam sul ar casadh im'threo iad.” Sin mar chaith sé an oidhche. Do bhuail sé amach ar éirghe lae agus suas an cnoc. Do shuidh sé ar feadh tamaill ar bharr carraige móire bhí ann, gur bh'ainm di Carraig na gCearrbhach. 'Nuair gheal an lá agus d'éirigh an ghrian, agus d'fheuch sé 'na timcheall ar an radhairc áluinn a bhí ó'n gcarraig, d'éirigh an ceo d'á chroidhe agus tháinig suaimhneas mór ar a aigneadh. Gob. Maise go deimhin, a Pheg, is beag na go ndéarfainn leis an rud úd adubhairt Cáit an Cheoil le n-a fear, 'nuair bhain sí an luch as an mbáisín bainne dho. Nóra. Cad dubhairt sí leis, a Ghobnuit? Gob. Is amhlaidh do bhí meithiol aige, agus bhíodar ag suidhe chum bídh, agus do bhí bord mór prátaidhe ós a gcomhair, agus do bhí báisín bainne raimhir ar aghaidh gach fir amach. Do thóg fear an tighe a bháisín féin, agus an chéad bholmoc a bhain sé as, do nocht sé luch ann. Do bhagair sé ar Cháit, agus thaisbeán sé an luch di. Níor chuir sin corghuais ar bith uirthi. Do rug sí ar an mbáisín i n-a láimh chléi. Chuaidh sí ann go dorus. Chuir sí a lámh dheas sa'bháisín. D'árduigh sí an luch as, agus chaith sí an dorus amach í, agus annsain do bhuail sí an báisín ceudna, agus an bainne ceudna ann, os comhair a fir. 'Nuair connaic sé cad a bhí déanta aici, d'éirigh sé ó'n mbord i bhfeirg agus d'imthigh sé amach. 'Nuair bhí sé ag gabháil amach, dubhairt sisi, “Go deimhin, is deacair daoine shásamh. Ní dhéanfadh bainne agus luch ann an gnó, ná bainne agus luch as! Cáit. Mhaise deárna leat, a Cháit an Cheoil! Níor theip an tuathal riamh ort! Cad dubhairt a fear, a Ghobnuit? Gob. 'Dhe, cad do bhí le rádh ag an nduine? B'shin é, nó a dhála, agh Séadhna. 'Nuair bhí sé gan airgead, ní raibh sé sásta, agus annsain 'nuair bhí an sparán aige agus cead tarraing as, ní raibh se sásta. Bhí sé chomh deacair so shásamh le fear Cháit' an Cheoil. Cáit. 'Sdó', feuch anois, a Ghobnuit, ní thuigeann tusa an sgeul i gceart. 'Nuair bhí an sparán ag Séadhna d'á fhagháil, níor thug sé uain do féin ar an gcoinghioll do bhreithniughadh. Annsain, 'nuair bhí an margadh déanta, agus é daingean fé bhrígh na mionn, do bhí uain a dhaoithin aige chum machtnaimh. Bhí an aimsir ag imtheacht air cos i n-áirde, agus ní raibh aon fhreagra faghálta aige ar an gceisd úd, “Cá raghmaoid an uair sin?” Nach gunta adubhairt an Fear Dubh leis é, “Cá beag duit an cheisd sin do chur, 'nuair bheidhiom ag gluaiseacht?" Nach maith do thuig Séadhna féin an sgeul, 'na dhiaidh sin, 'nuair dubhairt se leis féin, “Cad é an tairbhe dhom bheith ag cur na ceisde 'nuair bheidhiom ag gluaiseacht?” Níor thuig sé i n-am é. Gob. Am briathar 's am basa, a Cháit, go bhfuil eagla orm gur thuig sé gho dian-mhaith ó thosach é, acht a oiread sain dúil' a bheith sa' sparán aige gur chuma leis. Agus is dóigh liom go raibh a fhios ag an bhFear nDubh gur thuig sé é, 'nuair dubhairt sé leis, “Táir géar-chúiseach.” Is é mo thuairim gur thuigeadar an bheirt a chéile go dian-mhaith. Cáit. “Tar a éis tuigtear gach beart,” a Ghobnuit. Ní sháróchadh an saoghal an sean- fhocal. Nóra. Pé cuma 'nar thuig sé an sgeul 'nuair bhí an sparán aige d'á fagháil, is dócha gur thuig sé níos fearr é 'nuair bhí an dúthaigh d'á phósadh, gan fhios do, le ceathrar ban, agus a fhios aige féin ná raibh aige acht deich mbliadhna idir é agus coimhlíonadh an mhargaidh do rinn' sé leis an bhFear nDubh. Dá mbadh áil leis feuchaint roimis 'nuair thug an t-aingeal an foláramh dho! Dá mbeinn-se 'na chás, is iad na trí ghuidhe <L 118> d'iarrfainn, airgead mo dhaoithin ar an saoghal so, saoghal fada fé shéan, agus an bheatha shíorruidhe 'na dhiaidh. Annsain do bheidheadh neart do, Máire Ghearra, nó Báb an leasa, nó Sadhbh féin, do phósadh, dá mbadh mhaith leis é, gan spleadhachas do'n Fhear Dhubh, á d'á chuid cleas. Síle. Cá bhfios duit, a Nóra, ná gur bh'í Nóra an Tóchair ba rogha leis? Nóra. Is dóigh liom gur “Síle” b'ainm do Bháib an Leasa, agus gur bh'í ba rogha leis. (Leanfar seo seo).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
