Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Seadhna.  (ar leanamhaint.)</title><author><persName>Ua Laoghaire, Peadar</persName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG06-10208</note>
		 <note type="L">115</note>
		 <note type="B">1895</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>November, 1895</date><idno>IG06-10208</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">6</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Laoghaire, Peadar</author><title>Seadhna.  (ar leanamhaint.)</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Seadhna.  (ar leanamhaint.)</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>November, 1895</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Séadhna.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>(ar leanamhaint)</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>'Nuair chuadar na fir a-bhaile, gach fear</span>
<lb n="5"/><span>díobh go dtí a lóisdín féin, geallaim-se</span>
<lb n="6"/><span>dhuit go raibh eachtra ins gach tigh.  Tán'adar</span>
<lb n="7"/><span>na comharsain isteach ag sguruidheacht.  Thug</span>
<lb n="8"/><span>gach gréasuidhe a thuairisg féin ar thurus</span>
<lb n="9"/><span>Dhiarmuda agus ar fhreagra Shéadhna.  Rug gach</span>
<lb n="10"/><span>comharsa a-bhaile leis a innsint féin ar an </span>
<lb n="11"/><span>sgeul.  Ní raibh a leithéid de shult riamh</span>
<lb n="12"/><span>roimhe sin ná riamh ó shoin ar fuaid na háite.</span>
<lb n="13"/><span>Um an dtaca go dtáinig an Domhnach, ní</span>
<lb n="14"/><span>raibh duine óg ná aosda 'sna trí pobalaibh</span>
<lb n="15"/><span>ná raibh an sgeul go léir aige agus a thrí oiread</span>
<lb n="16"/><span>curtha leis.  Chífeá na daoine ar na bóithribh,</span>
<lb n="17"/><span>'na dtriúr, 'na gceathrar, 'na ndeichneabhar,</span>
<lb n="18"/><span>agus iad ag innsint ag sgéil, nó ag cur a </span>
<lb n="19"/><span>thuairisge, agus iad ag tuitim ar a gcosaibh le</span>
<lb n="20"/><span>sult agus le gáiridhibh.</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>B'fhíor do Dhiarmuid é.  Bhí an dúthaigh</span>
<lb n="23"/><span>ag steallamhagadh fé'n mbeirt.  Máire</span>
<lb n="24"/><span>Ghearra agus Nóra an Tóchair agus Báb an Leasa</span>
<lb n="25"/><span>bhí go buidheach agus go sásda 'na n-aigneadh tré</span></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="26"/><p><span>a fheabhas mar chuadar as.  Ní raghaidís, acht</span>
<lb n="27"/><span>turus Dhiarmuda bheith chomh háibhéiseach agus bhí</span>
<lb n="28"/><span>sé, agus ainm na géarchúise go léir ar Dhiar-</span>
<lb n="29"/><span>muid féin.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>'Nuair bhíodh a sáith magaidh déanta ag</span>
<lb n="32"/><span>daoinibh sé Dhiarmuid agus fé Shaidhbh, do bhíodh</span>
<lb n="33"/><span>nídh eile ar siubhal aco.  Do chloiseadar na</span>
<lb n="34"/><span>fir go léir Séadna dá rádh ná raibh aon </span>
<lb n="35"/><span>fhonn pósta air, agus ná beidheadh go fóill.</span>
<lb n="36"/><span>Níor chuir aon fhear aco athrughadh focail sa'</span>
<lb n="37"/><span>méid sin de'n sgeul.  D'airigh Máire </span>
<lb n="38"/><span>Ghearra é.  D'airigh Nóra an Tóchair é.</span>
<lb n="39"/><span>D'airigh Báb an Leasa é.  D'airigh gach aon-</span>
<lb n="40"/><span>ne' é, agus ní raibh duine dár airigh é nár</span>
<lb n="41"/><span>choimeád go cruinn é.  B'shin í an cheisd</span>
<lb n="42"/><span>aco — b'shin í an fhadhb — cad fa ndeara do</span>
<lb n="43"/><span>Sheádna a rádh ná raibh aon fhonn pósta air,</span>
<lb n="44"/><span>agus ná beidheadh go fóill?</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Ní bheídheadh meithiol ag obair i bpáirc, ná </span>
<lb n="47"/><span>gasradh ag gabháil an bóthar, na sguainne</span>
<lb n="48"/><span>ag dul ag sguruidheacht, na cuideachta ag</span>
<lb n="49"/><span>dul ag ól, na gur bh'í an cheud cheisd do</span>
<lb n="50"/><span>phreabfadh suas eatorra, “Ar airighis, airiú,</span>
<lb n="51"/><span>chad do dhein Diarmuid Liath?  Ó! am</span>
<lb n="52"/><span>briathar 's am basa, go ndeachaidh sé suas,</span>
<lb n="53"/><span>de shiubhal a cos, go tigh Séádna, agus gur cheap</span>
<lb n="54"/><span>sé, cóir cam díreach, Sheádna do thabhairt</span>
<lb n="55"/><span>leis anuas ar chúl cinn, agus é phósadh, láithreach</span>
<lb n="56"/><span>bonn baill, le Saidhbh, d'aindeoin a chúil-</span>
<lb n="57"/><span>fhiacal!  An bhfeacaidh aon-ne' riamh a leithéid</span>
<lb n="58"/><span>d'obair?”  Annsain ar ball, déarfadh duine</span>
<lb n="59"/><span>éigin, “Agus cad dubhairt Séadna?”</span>
<lb n="60"/><span>Gheobhadh sé mar fhreagra, “Dubhairt Séadna</span>
<lb n="61"/><span>leis imtheacht a-bhaile agus ciall do bheith aige,</span>
<lb n="62"/><span>ná raibh aon fhonn pósta air féin agus ná</span>
<lb n="63"/><span>beidheadh go fóill.”  Annsain d'éireóchadh an</span>
<lb n="64"/><span>cheisd.  “Cad fá ndeár do Shéadna a leithéid</span>
<lb n="65"/><span>sin do rádh, agus cleamhnaisidhe dá ndéanamh ar</span>
<lb n="66"/><span>fuaid na dúithche dhó chomh tiugh le grean?”</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>'Nuair dubhairt Séadna féin an focal, do</span>
<lb n="69"/><span>leig sé amach níos mó d'á aigneadh ná cheap</span>
<lb n="70"/><span>sé do leigint amach; acht bhí an-fhearg air, agus</span>
<lb n="71"/><span>do bhí an gnó deanta ag Diarmuid chomh </span>
<lb n="72"/><span>botúnach, níor fheud sé foighdeamh leis.</span>
<lb n="73"/><span>Nuair bhíodar uile imthighthe a-bhaile i</span>
<lb n="74"/><span>gcomhair na hoidhche, agus bhí se 'na aonar 'na</span>
<lb n="75"/><span>shuidhe sa' chathaoir shúgáin, bhí an sguel ag</span>
<lb n="76"/><span>ruith tré na aigneadh ar an gcuma so:</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>“I mbeulaibh na dtrí bpobal — ní mise</span>
<lb n="79"/><span>chuir i mbeulaibh na dtrí bpobal é.  An</span>
<lb n="80"/><span>breallán!  Beidh sé i mbeulaibh na dtrí</span>
<lb n="81"/><span>bpobal anois!  É féin agus Sadhbh!  Humhth! -</span>
<lb n="82"/><span>is oth liom aon trácht do bheith ar ainm</span>
<lb n="83"/><span>Mháire Gearra.  Acht cad é mo leigheas</span>
<lb n="84"/><span>air?  ?</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>“Dála an sgéil, ní fheadar cad uime</span>
<lb n="87"/><span>gur tugadh Máire Ghearra uirthi, agus í chomh</span>
<lb n="88"/><span>hárd le haon mhnaoi ag teacht chum an</span>
<lb n="89"/><span>phobuil.  Ní hiongnadh go mbeidheadh.  Is fear</span>
<lb n="90"/><span>groidhe cumasach Seaghán Ceatach féin.  Tá</span>
<lb n="91"/><span>sé amuich air gurab é fear is treise ar a </span>
<lb n="92"/><span>chineadh é, agus is fir láidire na Cárthaigh ?</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>“Is maiseamhail an bhean í!  Ní misde</span>
<lb n="95"/><span>cailín ciuin ciallmhar do thabhairt uirthi.</span>
<lb n="96"/><span>Trí bliadhna ó shoin, ní baoghal go</span>
<lb n="97"/><span>dtráchtfaidhe ar a hainm i n-aonfheacht lem'</span>
<lb n="98"/><span>ainm-se ?</span></p>
<lb n="99"/>
<lb n="100"/><p><span>“Is greannmhar an rud sain do dhéanfainn,</span>
<lb n="101"/><span>pósadh, agus gan agam anois acht deich mbliadhna.</span>
<lb n="102"/><span>Is gearr a bhíodar ag imtheacht mar thrí</span>
<lb n="103"/><span>bliadhnaibh.  Is gearr an mhaill ar thrí</span>
<lb n="104"/><span>bliadhnaibh eile iad do leanmhaint.  Sin é</span>
<lb n="105"/><span>leath na haimsire imthighthe annsain.  Cá</span>
<lb n="106"/><span>beag dhuit an cheisd sin do chur, ar</span>
<lb n="107"/><span>seisean, 'nuair bheidhmíd ag gluaiseacht.'</span>
<lb n="108"/><span>Cad é an mhaith dhom bheith dá cur an uair </span>
<lb n="109"/><span>sin?  Chuir sé brígh na mionn orm.  Is dócha</span>
<lb n="110"/><span>ná fuil dul as anois agam ?</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>“Is ait atá an sgeul agam.  Mé ag</span>
<lb n="113"/><span>obair agus ag déanamh airgid chomh tiugh le</span>
<lb n="114"/><span>grean, agus cad atá dhá bharr agam?  Is iomdha</span>
<lb n="115"/><span>duine bocht gur thugas congnamh dho.  Is </span>
<lb n="116"/><span>mór é a mbuidheachas — ar a mbeul.  Ní</span>
<lb n="117"/><span>fheadar an bhfuil puinn de 'na gcroidhe.  Ní</span>
<lb n="118"/><span>fheadar an fearr-de iad ar thugas dóibh.  Tá</span>
<lb n="119"/><span>cuid aco, agus is é mo thuairim gur bh'fhearra</span>
<lb n="120"/><span>dhóibh ná feicidís aon leath-phinginn riamh dhe.</span>
<lb n="121"/><span>Tá cuid aco agus dá mbeidheadh mo chiach</span>
<lb n="122"/><span>i bhfad ortha.  Bheidheadh sé i n-a áirithe ann-</span>
<lb n="123"/><span>sain aco, dar leó féin, nár ghádh dhóibh díol</span>
<lb n="124"/><span>choidhche.  Sin é a mbuidheacas-san.?</span></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="125"/><p><span>“Pé duine gheabhaidh í, beidh bean mhaith</span>
<lb n="126"/><span>aige.  Is minic d'airigheas gur fearr</span>
<lb n="127"/><span>bean 'ná spré.  Tá bean agus spré annsúd.</span>
<lb n="128"/><span>?</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>“Is greannmhar an rud sain do dheunfainn,</span>
<lb n="131"/><span>pósadh, agus gan agam anois acht deich mbliadhna.</span>
<lb n="132"/><span>Is deas an cor a bheidheadh annsain uirthi! — </span>
<lb n="133"/><span>agus ar a clainn, dá mbeidis aici.  Greadadh</span>
<lb n="134"/><span>chuige mar airgead agus mar sparán agus mar</span>
<lb n="135"/><span>mhargadh!  Bhí aigneadh suaimhneasach agam</span>
<lb n="136"/><span>sul ar casadh im'threo iad.”</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>Sin mar chaith sé an oidhche.  Do bhuail sé</span>
<lb n="139"/><span>amach ar éirghe lae agus suas an cnoc.  Do</span>
<lb n="140"/><span>shuidh sé ar feadh tamaill ar bharr carraige</span>
<lb n="141"/><span>móire bhí ann, gur bh'ainm di Carraig na</span>
<lb n="142"/><span>gCearrbhach.  'Nuair gheal an lá agus d'éirigh</span>
<lb n="143"/><span>an ghrian, agus d'fheuch sé 'na timcheall ar an</span>
<lb n="144"/><span>radhairc áluinn a bhí ó'n gcarraig, d'éirigh</span>
<lb n="145"/><span>an ceo d'á chroidhe agus tháinig suaimhneas mór</span>
<lb n="146"/><span>ar a aigneadh.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Gob.  Maise go deimhin, a Pheg, is beag</span>
<lb n="149"/><span>na go ndéarfainn leis an rud úd adubhairt</span>
<lb n="150"/><span>Cáit an Cheoil le n-a fear, 'nuair bhain sí an</span>
<lb n="151"/><span>luch as an mbáisín bainne dho.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Nóra.  Cad dubhairt sí leis, a Ghobnuit?</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Gob.  Is amhlaidh do bhí meithiol aige, agus</span>
<lb n="156"/><span>bhíodar ag suidhe chum bídh, agus do bhí bord</span>
<lb n="157"/><span>mór prátaidhe ós a gcomhair, agus do bhí báisín</span>
<lb n="158"/><span>bainne raimhir ar aghaidh gach fir amach.  Do</span>
<lb n="159"/><span>thóg fear an tighe a bháisín féin, agus an chéad</span>
<lb n="160"/><span>bholmoc a bhain sé as, do nocht sé luch ann.</span>
<lb n="161"/><span>Do bhagair sé ar Cháit, agus thaisbeán sé an</span>
<lb n="162"/><span>luch di.  Níor chuir sin corghuais ar bith</span>
<lb n="163"/><span>uirthi.  Do rug sí ar an mbáisín i n-a láimh</span>
<lb n="164"/><span>chléi.  Chuaidh sí ann go dorus.  Chuir sí</span>
<lb n="165"/><span>a lámh dheas sa'bháisín.  D'árduigh sí an luch</span>
<lb n="166"/><span>as, agus chaith sí an dorus amach í, agus annsain</span>
<lb n="167"/><span>do bhuail sí an báisín ceudna, agus an bainne</span>
<lb n="168"/><span>ceudna ann, os comhair a fir.  'Nuair</span>
<lb n="169"/><span>connaic sé cad a bhí déanta aici, d'éirigh sé</span>
<lb n="170"/><span>ó'n mbord i bhfeirg agus d'imthigh sé amach.</span>
<lb n="171"/><span>'Nuair bhí sé ag gabháil amach, dubhairt sisi,</span>
<lb n="172"/><span>“Go deimhin, is deacair daoine shásamh.  Ní</span>
<lb n="173"/><span>dhéanfadh bainne agus luch ann an gnó, ná</span>
<lb n="174"/><span>bainne agus luch as!</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Cáit.  Mhaise deárna leat, a Cháit an</span>
<lb n="177"/><span>Cheoil! Níor theip an tuathal riamh ort!</span>
<lb n="178"/><span>Cad dubhairt a fear, a Ghobnuit?</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Gob.  'Dhe, cad do bhí le rádh ag an nduine?</span>
<lb n="181"/><span>B'shin é, nó a dhála, agh Séadhna.  'Nuair </span>
<lb n="182"/><span>bhí sé gan airgead, ní raibh sé sásta, agus </span>
<lb n="183"/><span>annsain 'nuair bhí an sparán aige agus cead</span>
<lb n="184"/><span>tarraing as, ní raibh se sásta.  Bhí sé chomh</span>
<lb n="185"/><span>deacair so shásamh le fear Cháit' an Cheoil.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Cáit.  'Sdó', feuch anois, a Ghobnuit, ní</span>
<lb n="188"/><span>thuigeann tusa an sgeul i gceart.  'Nuair </span>
<lb n="189"/><span>bhí an sparán ag Séadhna d'á fhagháil, níor</span>
<lb n="190"/><span>thug sé uain do féin ar an gcoinghioll do</span>
<lb n="191"/><span>bhreithniughadh.  Annsain, 'nuair bhí an margadh</span>
<lb n="192"/><span>déanta, agus é daingean fé bhrígh na mionn, do</span>
<lb n="193"/><span>bhí uain a dhaoithin aige chum machtnaimh.  Bhí</span>
<lb n="194"/><span>an aimsir ag imtheacht air cos i n-áirde, agus</span>
<lb n="195"/><span>ní raibh aon fhreagra faghálta aige ar an </span>
<lb n="196"/><span>gceisd úd, “Cá raghmaoid an uair sin?”</span>
<lb n="197"/><span>Nach gunta adubhairt an Fear Dubh leis é,</span>
<lb n="198"/><span>“Cá beag duit an cheisd sin do chur, 'nuair</span>
<lb n="199"/><span>bheidhiom ag gluaiseacht?"  Nach maith do thuig</span>
<lb n="200"/><span>Séadhna féin an sgeul, 'na dhiaidh sin, 'nuair</span>
<lb n="201"/><span>dubhairt se leis féin, “Cad é an tairbhe</span>
<lb n="202"/><span>dhom bheith ag cur na ceisde 'nuair bheidhiom</span>
<lb n="203"/><span>ag gluaiseacht?”  Níor thuig sé i n-am é.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Gob.  Am briathar 's am basa, a Cháit, go</span>
<lb n="206"/><span>bhfuil eagla orm gur thuig sé gho dian-mhaith</span>
<lb n="207"/><span>ó thosach é, acht a oiread sain dúil' a bheith</span>
<lb n="208"/><span>sa' sparán aige gur chuma leis.  Agus is</span>
<lb n="209"/><span>dóigh liom go raibh a fhios ag an bhFear nDubh</span>
<lb n="210"/><span>gur thuig sé é, 'nuair dubhairt sé leis, “Táir</span>
<lb n="211"/><span>géar-chúiseach.”  Is é mo thuairim gur</span>
<lb n="212"/><span>thuigeadar an bheirt a chéile go dian-mhaith.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Cáit.  “Tar a éis tuigtear gach beart,” a </span>
<lb n="215"/><span>Ghobnuit.  Ní sháróchadh an saoghal an sean-</span>
<lb n="216"/><span>fhocal.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Nóra.  Pé cuma 'nar thuig sé an sgeul</span>
<lb n="219"/><span>'nuair bhí an sparán aige d'á fagháil, is</span>
<lb n="220"/><span>dócha gur thuig sé níos fearr é 'nuair bhí an</span>
<lb n="221"/><span>dúthaigh d'á phósadh, gan fhios do, le ceathrar</span>
<lb n="222"/><span>ban, agus a fhios aige féin ná raibh aige acht</span>
<lb n="223"/><span>deich mbliadhna idir é agus coimhlíonadh an</span>
<lb n="224"/><span>mhargaidh do rinn' sé leis an bhFear nDubh.</span>
<lb n="225"/><span>Dá mbadh áil leis feuchaint roimis 'nuair </span>
<lb n="226"/><span>thug an t-aingeal an foláramh dho!  Dá</span>
<lb n="227"/><span>mbeinn-se 'na chás, is iad na trí ghuidhe</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="228"/><p><span>d'iarrfainn, airgead mo dhaoithin ar an</span>
<lb n="229"/><span>saoghal so, saoghal fada fé shéan, agus an bheatha</span>
<lb n="230"/><span>shíorruidhe 'na dhiaidh.  Annsain do bheidheadh</span>
<lb n="231"/><span>neart do, Máire Ghearra, nó Báb an leasa,</span>
<lb n="232"/><span>nó Sadhbh féin, do phósadh, dá mbadh mhaith leis </span>
<lb n="233"/><span>é, gan spleadhachas do'n Fhear Dhubh, á d'á</span>
<lb n="234"/><span>chuid cleas.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Síle.  Cá bhfios duit, a Nóra, ná gur bh'í</span>
<lb n="237"/><span>Nóra an Tóchair ba rogha leis?</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Nóra.  Is dóigh liom gur “Síle” b'ainm</span>
<lb n="240"/><span>do Bháib an Leasa, agus gur bh'í ba rogha leis.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>(Leanfar seo seo).</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seadhna. (ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seadhna. (ar leanamhaint.)

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
