Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cormac Óg. (Fuighleach.)
Title
Cormac Óg. (Fuighleach.)
Author(s)
Féach ainm cleite,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 87> Cormac Óg. (Fuighleach.) “Seasaimh!” ar guth binn uasal ó chúinne na coille, agus le cumhachta an fhir dhraoidheachta so d'fhan an bhean bhuaidheartha socair. “Misi Domhnall na nGeimhleach. Sid í fúm stail bhán Locha Léin. Maireann t' inghean agus do chliamhain. “Thugais d'éitheach,” ars an bhean, a súile ar lasadh le feirg, “táid siad araon báidhte 'sa bhfhairrge choimhighthigh. “Ná labhair mar sin, a bhean gan chéill,” ar seisean. Chonnarcos an reacht i n-a <L 88> rabhadar, mar chualas sgread ó'n bhfaoi- leann sin, agus thángas ó Loch Léin i nós na gaoithe. Ba mhór an truagh grádh chómh fírinneach 's tá eatorra do ghearradh chomh hobann. Do theasduigh iománuidhe treun mear uaim le fada 'nuair a chonnarcas cumann Chormaic Óig dá ghrádh, agus a chomhrac le tuinn 's anfadh ag iarraidh í thabhairt slán leis air tír, do phreab mo chroidhe am' chliabh le hiomad onóire dhó, agus chaitheas mo bhrat i n-a dtimcheall. Mairfid siad,” ar seisean, agus d'fheuch sé suas air spéir na hoidhche, “chum go mbuaidhidh an mhuir air an dtír agus go mbeidhidh caisleán Áird Aodha faoi uisge.” “Is dóigh liom ná hinneósfá breug,” ar sisi; “Ta scáil na fírinne id' rosgaibh glasa, 'S do leaca shéimh shleamhuin le greann ar lasadh Ta do chéim ríoghamhail, 's do phearsa calma, Do chraobh-fholt óir air do ghuailnibh leathna, - Comharthaidhe an tréith, a mhéin 'sa mhaitheasa. Tabhair maitheamhnas do mhnaoi bhoicht atuirsigh, Nár chuir muinighin ad' ghnaoi chaoin cheanna- saigh. Tabhair marcuigheacht dam fé dhéin mo chaithise, 'S guidhfead go deo' chum Ríogh na bhflaitheas, Trócaire thabhairt duit a bhí ad' fhear cúil di, 'Nuair a chífead go dúlmhar lán mo shúl di. “Ní fheadarais cad d'iarrais, tá uisgí Locha Léin fuar.” “Fuilingeochad a bhfuar- acht; tá mo leanbh le feicsint beo.” “Tá Bran agus Sgeolán, cuin ríogh na Féinne, faoi dhraoidheacht ann, níor bh'fhéidir leat dul 'sa bhruidhin gan fhios dóibh.” “Deunfad iarracht, tá mo leanbh le feicsint beo.” “Tá íochtar an locha lán do spallaibh geura agus do chuasaibh sleagánacha, mar a ngnáthuigheann péiste uathmhara, craos- ocracha.” “Triallfad thríotha air fad; tá mo leanbh le feicsint beo.” “Cionnus a thógfainn-si thu; ní raibh bean riamh fós air chúlaibh Uí Dhonnchudha an Ghleanna.” “Thángas ó shíol Uí Shuilliobháin Bhéara; air son grádha do mháthar tóg mé.” D'feuch Domhnall air an spéir agus chruinnigh deór 'na shúil ghlais. “Cuir ort an brat sróil so, a bhean cheann-dána,” ar seisean, “agus seasaimh air mo throigh, cuirfead mo lámh faoi d'chaol; ní baoghal duit tuitim.” “Ní fhuil pioc faitchis orm,” ar sisi. Ní túisge bhí an brat uirri, 'ná gur chuir an stail ghlé- geal siutar aisdi, do chrap sí suas a cluasa agus d'fheuch sí air an mnaoi. As go bráth leo. Níor labhair an bhean gíog eile, agus ní mó labhair Domhnall. Soir leo tré na gleann- taibh i nós gala gaoithe, soir fós fé scáil na gcnoc, tarsna cnocán Chill Gharbháin go bárr Ghleanna Fleisge; má chualaidh fear tuatha torainn-chruidhte na staile glé-gile, rinne sé fíoghar na croise air féin agus dubhairt, “Ta Domhnall na nGeimhleach amuigh.” Bhí an doineann imthighthe agus an uain go ciuin. Síos leo cois na Mangarta mong-ruaidhe, thré Mhurcros na gcraobh, agus fé dheireadh chonncadar Loch Léin thrídh na crannaibh, agus reulta na hoidhche dhá dtomadh féin innti. Chualadar mac alla Chnoic Tuirc a'magadh fé fhuaim bhúirfidhe an charr- fhéidh ruaidh ó Ghleann Ádh. Chuir Domhnall fead fhada as agus d'fhreagair an ceol sídhe ó Ros an Chaisleáin é. Bhí an fiadh 'na thost, choisg an sionnach a chuid uaille, agus chan srotháin na sléibhte geoin bhinn ghlórach, chuaidh beiriughadh agus fiuchaigh Easa Uí Shúilliobáin i méid, mheasg an ceol sídhe leis na ceoltaibh so, nós cur-fá na n- aingeal, ghabh sluaighte Dhomhnaill na nGeimhleach leath-bheann de rosg catha i n-aoin-fheacht, agus níor chualaidh riamh roimis seo ball de'n chineadh daonna ceol budh chosmhail leis so. “Fáisg ort an brat sin,” ar Domhnall leis an mnaoi, “'nuair a chífir do leanbh, tar air tír, caith uait an brat agus imthigh a bhaile; <L 89> ní fheicfead-sa thu go fóill, ó tá báire le himirt eadrainn agus dream ó Loch Rí.” “Bhfuilid ag teacht, a cheann-urraidh?” ar fear dá shluagh le Domhnall. Bhí seisean fós air mhuin na staile gile, chuir se bas chum a shúl agus d'fheuch sé eidir a mheuraibh air an spéir thoir thuaidh. “Táid siad i Luimneach anois, agus beidh siad annso fá chéadóir, ar sé.” Tamall beag eile agus chualaidh an sluagh fothrom. Sul a raibh aimsir acu ar feuchaint timcheall, bhí an dream ó Loch Rí i n-a measg. Chroth Domhnall lámh le gach duine acu agus go mór-mhór le n-a gceann-urraidh, Ua Conchobhair Roscomáin. Do ghleusadar iad féin gan mhaill i gculadhaibh eudtroma sróil agus síoda. Bhí fonnsaidhe óir air bhasaibh a gcamán fuinseoige, i n-ionad fonnsaidhe iarainn do bheidheadh ag fearaibh an tsaoghail so, agus bhí feach nó cos gach camáin cumhduighthe le croiceannaibh leasuighthe eascon. “Cia bheidh i n'fhear cúil againn?” “Beidhead-sa,” ar Domhnall, “agus beidh Cormac Óg i n-a fear aimsighthe ag an mbogha eile.” “Teilg an crann-chur,” ar Ua Concobhair. “Deas nó clé?” leis sin ag caitheamh a chamáin i n-áirde. “Deas,” ar Domhnall. “Deas is eadh é. Beidh an cúl theas agam.” “Suas leis an liathróid,” ar siadsan. Thug Domhnall na nGeimhleach poc do'n liathróid, agus do thiomáin sé 'sa n-aer í, nós p'léir as gunna. Thosnuigh an cluiche. Bhí trí fichid fear, agus a gcamáin i n-áirde, ag faire air an liathróid sin. 'Nuair a tháinic sí anuas, do phreabadar uirri. Air feadh noimid, bhí an ghasradh threun i n-achrann dá chéile, an liathróid annso agus annsúd, sé no seacht d'fhearaibh ar lár, an liathróid anois i gcrobh, air ball ós cionn a gcinn, arís ag rith air sgreamh an locha agus fiche camán air tí í thógaint. Do fhair Domhnall iad go geur. Fá dheireadh bhris fear amach as na hiomán- uidhibh leis an liathróid. “Mo cheud greann tu, a Chormaic Óig!” Bhí liúgh 's gáir ag an mbuidhin, na hiománuidhthe go léir i ndiaidh Chormaic, agus Ua Conchobhair air cheann na tóire. Iarracht fír-dhíreach fé dhéin an bhogha. Bhí fear cúil Loch Rí clisde, dána, do choisg sé an liath- róid, agus bhí sí arís ag leath-shlighe 'na measg. Fuair ua Conchobhair poc fiochmhar, cruinn, agus chuir sé í a bhfhogus de'n bhogha theas. Anois a Dhomhnaill na nGeimhleach! Sgiob sei- sean an liathróid ó dheichneabhar fear agus le hárd-iarracht chuir sé í le fuinneamh a gheug go dtí an bogha thuaidh. Thuit sí ag cosaibh Chormaic Óig. Le prap na súl, do sgiob seisean í ó'n gcosantóir agus chomh díreach le gáinne i n-aimhdheoin an fhir chúil do bhuail sé thríd an mbogha í. “Tá an báire leat, a Dhomhnaill na nGeimhleach,” arsa Ua Concho- bhair; “níor bhuail a leithéid sin d'fhear riamh liom.” Bhí bualadh bas, agus lúthgháir air gach taobh, agus Cormac ag air ghuailnibh fear. Chonnairc a máthair Úna ag briseadh croidhe ag gáirídhe le háthas. Do dhein sí air a hinghin agus rug sí barróg uirri. “An tu sin, a laoigh? — shaoileas go rabhais báidhte, mo ghrádh go deo' tú!” “Táim go sásta suairc, a mháthairín ion- mhuin; a bhfanfair-si i n-aoinfheacht liom?' “Ní fhágfad go deo' thu, a chroidhe,” ars' an mháthair. Do sheinn an ceol sídhe arís agus bhí cogarnaigh agus suaimhneas i dTír na nÓg. Mathghamhain Chinn Mhara.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
