Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Domhnall O'Laoghaire agus na Mná Sídhe.
Title
Domhnall O'Laoghaire agus na Mná Sídhe.
Author(s)
Féach bailitheoir,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
DOMHNALL O'LAOGHAIRE AGUS NA MNÁ SIDHE. Do bhí gaol ag Micheál a'Conchubhair agus a bhean le beag-nach gach uile dhuine 'san bparáiste — do bhí, mar adeireadh na comh- arsain, earball fada aca — agus ar maidin lá ar n-a bhárach do bhí coimhthionól mór bailighthe timchioll an tighe, réidh chun dul 'san tsochraide. Do bhí siad go léir ag cur síos agus ag bíodán mar gheall ar an “sgairt” do leig Domhnall as ag an tóramh an lá roimhe sin; acht níor bh'fhada gur tháinig sé féin ar an bhfód. Do shiubhal sé isteach i measg na ndaoine agus do chong- bhaigh sé suas a cheann, mar do bhí 'fhios aige go raibh siad ag á ghearradh chomh mín le tobac. Do bheannuigh cuid aca dho, acht do bhí doicheall ar chuid eile aca, agus d' iom- puigh siad a gcúl air; acht níor bhac sé leo. “Cad d'éirigh dhuit indé nó cad do dhein tú?” ar Peadar Bacach, “Nach mór an díchéille do bhí ort, a Dhomhnaill? Tá tú fá dhroch-mheas annso indiu.” “Nach cuma dhuit anois, a Pheadair?” ar Domhnall. “Fá dhroch-mheas adeir tú? Tá 'fhios agut go maith go bhfuil mise annso gan spleadhachas dóibh. Acht fan go fóil agus feicfidh tú go mbeidh an-bháidh aca liom ar ball: ná bí as an tslighe. B'fhéidir go mbeidh sé i gcumus duit congnadh do thabh- airt dom.” D'imthigh Domhnall isteach 'san teach ann- san, agus d'fhág sé Peadar ag seasamh amuigh ag beinn an tighe, ag feuchaint 'n-a dhiaidh agus ag crathadh a chinn. “Congnadh do thabairt do, an n-eadh? cad 'n-a thaoibh airiú? Ó, tá an diabhal shiar air indiu; buaileann sé an “dá 'Liam Dacson” amach 's amach; go bhfóiridh mo Thighearna Dia ort, a Dhomhnaill!” Nuair do chuaidh Domhnall isteach, do bhuail se a dhruim leis an teine agus d'fheuch sé go géur ar an “nghaisgidheach,” acht an t-am so do bhrúigh sé an gáire faoi le hobair mhóir, agus do chongbhuigh sé istigh í; acht ar a shon sin féin, do bhí smigeadh ag briseadh amach ar a shúilibh. D'iarr sé ar shean-bhean do bhí 'n-a suidhe ar a gruga ag an teine cia an t-am do bhei- dheadh an leanabh réidh chun dul 'san chomhra, agus dubhairt sí, i gceann leath-uaire eile nó mar sin. “Tá sé i n'am domhsa tosnughadh, is dóigh liom,” ar Domhnall agus do chaith sé súil isteach ar an gcliabhán. Do chuaidh sé amach annsan agus do thug sé isteach cliabh mór móna, agus chidh go raibh teine mhaith shíos cheana, do chuir sé síos an mhóin agus níor bh'fhada go raibh na daoine ag cur alluis leis an meud teasa do bhí aisti. Níor chuir Micheál suim ar bith ann, mar do bhí sé dearg-cínnte go raibh Domhnall bocht éadtrom, acht dubhairt sé leis na mnáibh do bhí istigh, an leanabh do chur i gcóir le haghaidh na sochraide. D'fhosguil Domhnall an dá dhóirse agus <L 169> tharruing sé amach an teine ar nós go raibh poll mór taoibh shiar de, agus annsan, dubh- airt sé leis na daoinibh do bhí ag déanadh iongantais de: “tá sibhse go léir 'am' mhaslughadh agus ag bíodán orm-sa ó mhaidin indé. Tá sibh cinnte go bhfuilim imthighthe as mo chéill, acht ní'lim, buidheachas le Dia! Agus anois a Mhichíl Uí Chonchubhair, feuch ar an rud atá fá thóramh annso agut!” Leis sin do thug sé iarracht chun greim d'fagháil ar an “ngaisgidheach” acht do bhí sé sin ro-thapaidh dho, agus ar dúnadh do shúl, do dhein sé gearrfhiadh dubh dhe féin, agus le sgread uathbhásach d'airigh na daoine míle ó bhaile, do léim sé as an gcliabhán, agus amach leis ar an ndorus mar sídhe gaoithe agus an madradh 'na dhiaidh agus na bua- chaillidhe óga 'na dhiaidh sin aríst. Acht do thug an gearrfhiadh na cosa uatha go léir agus ní fhaca siad ní ba mhó é. Is dócha gur chuir sé leithead an chúntae idir é féin agus Domhnall go háirighthe. Níor airigh aonduine riamh a leithéide gleó a's do bhí, nuair léim an gearrfhiadh imeasg na mban. Thosnuigh siad ag sgrea- daoil agus do chuaidh cuid aca i luige. Do shaoil na daoine amuigh go raibh Domhnall ag éirghe níos measa, agus go raibh sé ag marbhadh na mban; agus nuair do rith siad isteach chun réitigh do dheanadh, fuair siad an cliabhán follamh agus Micheál agus greim aige ar Dhomhnall agus é ag iarraidh air ar son anama a athar, cá raibh a leanabh. “B'fhurusd' aithint',” adubhairt Peadar Bacach, “go raibh níos mó eolas aige ná leig sé air i dtaoibh an ruda gránna sin do rith amach ó chianaibh. Agus anois, a Dhomhnaill, má tá aon tuaraisg agut ar leanabh Mhichíl Uí Chonchubhair, tabhair uait é agus beannacht Dé ort! 'Bhfuil 'fhios agut cá bhfuil an leanabh?” “B'fhéidir go bhfuil agus b'fhéidir ná fuil. Acht fan go socair anois go bhfeicfidh mé.” D'imthigh sé amach agus do chuir sé teach- taire fá dhéin a mháthar agus an leanaibh agus tháinig sí gan mhoill. Do thóg Domhnall an leanabh ó n-a mháthair ag an dorus, agus do thaisbeán sé dos-na daoinibh é. Do thug an mháthair bhocht léim as a corp le háthas, agus is iongantach na'r mhúch sí an créa- tuirín; agus ar an taoibh eile, do bhí Micheál ag pógadh agus ag crathad lámh le Domhnall agus ag tabhairt buidheachais do agus leith-sgeul i dtaoibh na droch-bharamhala do bhí aige air. B'éigin do Dhomhnall annsan an sgeul do innsint ó thus go deireadh, agus 'nuair do bhí sé críochnuighthe, i n-ionad tóraimh agus sochraide, is bainfheis do bhí aca. D'fhás an leanabh suas agus deineadh fear breagh láidir dhe, agus do bhí sé chomh ceanamhail ar Dhomhnall a's do bhí sé ar a athair féin. 'Nuair do tháinig an droch- aimsir, do briseadh Micheál O'Conchubair as a chuid talmhan agus d'imthigh sé féin agus a bhean agus Micheál Óg — sé sin an mac — anonn go h-Americá, agus bliadhain nó dhó 'na dhiaidh sin, 'nuair do chuir sé an bhean aosda do lean Domhnall iad agas do thug siad congnadh d'á chéile chun marachdáil 'san tír sin. Do bhí an t-ádh ortha. Tá Micheál Óg indiu agus é gan uireasbhuidh an tsaoghail air. Tá sé chomh saidhbhir le prionnsa agus ní'l greim ar bith ar an airgiod aige. Níor iompuigh sé a chul riamh ar aonduine ó chúntae an Chláir agus bídheann céad míle fáilte aige roimh na daoinibh a théigheann anonn ó'n taoibh so. Deir siad go mbeidh sé ag teacht abhaile an bhliadhain so chugainn chun aon radharc amháin d'fhagháil, sul a bhfaghadh sé bás, ar an áit ann ar bhain Domhnall é de na mnáibh Sidhe. Níor phós Domhnall riamh. Tá sé curtha le tamall maith anois, agus ar an leacht do chuir Mícheál Óg ós a cheann tá na focail so le feiscint: Domhnall O'Laoghaire An fear do bhuail na Daoine Maithe. (Críoch). <L 170> NOTES. Ag cur síos, "talking about;" lit., "putting down." Bíodán, "calumny, falsehood, lies." Doicheall, "churlishness." Báidh, "affection, friendship." An dha 'Liam Dacson, two fictitious characters who bore an unenviable reputation in West Clare. Ar a gruga, "on her hunkers." Dearg-cinnte, "positively certain." Le h-aghaidh na socraide, "in order to, with a view to." See note on "Aghaidh," Trí Bhior-Ghaoithe, page 301. sidhe gaoithe, "a fairy wind." Often applied to a sudden gust of wind, which, on a calm summer day, sends the dust on the road, or the hay on an meadow, whirling up into the air. réiteach, "harmony, reconciliation." an droch-aimsir, "the bad times," referring to the years '47-8. uireasbhuidh, pron, urusa in Clare; "want, need, indigence." Tomás O'h-Aoda.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
