Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seadhna. (ar leanamhain.)
Title
Seadhna. (ar leanamhain.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1895
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
Séadhna (Ar leanamhain) Peg. Dé bheatha-sa, a Cháit! Cáit. Go mairir-se, a Pheg! Ní deirim ná go bhfuil tosach agam anocht. Peg. Ambasa, tá, tosach agat ortha go léir acht ar Shíle bhig. Cáit. Cionnus d'fhéadfainn tosach a bheith agam ar Shíle agus í annso i gcomhnuidhe agat? Síle. Beidh tosach ar gach aon'ne anois aici ó tá ma óg agá deirbhshiúr. Peg. Éist, a thoice. Cionnus tá Nell, a Cháit? Cáit. Tá sí go hana-mhaith, a Pheg, agus tá an leanbh go maith leis, agus ó go deimhin agus go dearbhtha, a Pheg, isé an leanbh is deise agus is gleoidhte agus is gile a chonnaircidhis riamh ad' shúilibh cinn é, agus is mise a mháthair. Peg. Tusa! Cheapas gur bh' í Nell a mháthair. Cáit. Airiú cnoc air mar sgeul! Dár ndóich isí leis. Acht is mise a bhaist é. <L 164> Peg. Aililliú! A Cháit an chroidhe istigh, cad badh gádh sain agus gan é ag dul chum báis? Nach raibh an sagart ann? Cáit. Acht, go bhfeuchaidh Dia orainn! Cad é sin agam dá rádh? Dar ndóich, nídh nach iongnadh, isé an sagart a bhaist é, agus mise a sheasaimh chum baistidh leis, mé féin agus Séa- mus. Acht cad a chuir ad'cheann é bheith ag dul chum báis, a Pheg. Ní'l aon chomhar- thaidhe báis air. Dia dhá bheannachadh! Ná bíodh a eagla ort. Peg. 'Sdó'. Dubhraidhis ar dtúis gur thu a mháthair, agus annsain gur thu a bhaist é, agus deir an Teagasg Críosdaidhe ná féadfadh aon-ne' acht an sagart é bhaisteadh, muna mbeidheadh sé ag dul chum bais agus gan sagart ann. Síle. Ní deirim ná gurab amhlaidh mar tá an sgeul ag Cáit an aimsir seo, ná feadair cos léi cad dhéanfaidh lámh léi. Cáit. Fágaim le hudhacht, a Shíle, go bhfuil an ceart agat. Ní fheadair cos liom cad do dheanfaidh lámh liom, agus ní fheadar féin cad do dheanfaidh cos ná lámh liom. Dá bhfeicfeá é, a Shíle, bheidheadh árd-chion agat air. Tá oiread-sain ceana agamsa air gur dóigh liom go n-íosfadh é! Gob. Aililliú, a Cáit! Cad é sin agat dá rádh? Níor mhaith liom go mbeidheadh puinn ceana agat orm-sa, má's mar sin dhéanfá liom é. Peg. Dé bheatha-sa, a Ghobnuit! An bhfeacaidhis Nóra ag teacht? Gob. Tá sí chughat an dorus isteach. Bhí sí ag bagairt orm-sa fanmhuint léi, acht bhí eagla orm go gcaillfinn aon chuid de'n sgeul san Sheadhna. Nóra. Feuch anois, a Ghobnuit! Níor bh'fhiú dhuit gan fanmhuint liom. Peg. Dé bheatha, a Nóra! Ní gearánta dhuit. Ní rabhais i bhfad 'n-a diaidh. 'Seadh anois, a chailínidhe, druidídh aníos annso i gcomhghar na teineadh. Tá an tráthnóna buille beag glas ann féin. Sin é! B' fhéidir anois go bhfuilimíd go seasgair. Gob. Feuch gur maith a shocruigheann Síle í féin i n-aice Cháit, agus gan eagla uirthi go bpriocfaidhe í! Síle. Cogar, a Cháit! Cad í an ainm atá air? Cáit. Tá Eumonn. Peg. Agus Eumonn, a athair. sid é Eumonn Óg. Eumonn Óg Ua Flainn — is breagh an ainm í, a Cháit. Molaim thu! Nóra. Agus Molaim-se Séadhna, a Pheg, mar fuair sé an sparán agus cead tarang as. Acht cionnus do sgar sé leis an réice? Nó ar sgar sé i n-aon chor leis? Síle. Is baoghalach nár sgar sé ar fhogh- namh leis. Peg. Níor sgar sé leis go dtángadar araon go tigh Seadhna. Is ar éigin do bhí aghaidh tabhartha aco ar an mbaile, 'nuair chonnairc Seadhna arís an leanbh agus an bhríc aráin fé n'osguil aige, agus bhí sé sa' driuch i n-a bhfeacaidh sé ar dtúis é. D'fhéach sé ar Sheadhna go buidheach, agus annsain do sgeinn sé as a radhairc. Ba ghairid dhóibh i n-a dhiaidh sin go bhfea- caidh Seadhna an bhean chosnochtuighthe, agus d'fhéach sise leis air go buidheach, agus d'osguil a lámh dheas i gcaoi go bhfeacaidh sé an sgilling annsúd ar chroidhe a deárnann, agus annsain do sgeinn sí as a radhairc, feibh mar dhein an leanbh. Fé cheann tamaill eile, do chonnairc Seadhna ag siubhal ar an mbóthar, roimis amach, an duine bocht gur thug sé an chéad sgilling do. Bhí drom an duine bhoicht leis, acht mar sin féin, d'aithin sé go maith é. “Ní fheadar,” arsa Deadhna i n-a aigneadh féin, “ar choimeád sé an sgilling a thugas do, feibh mar choimeád an leanbh an bhríc.” Ní túisge bhí an méid sin machtnaimh déanta aige, 'ná d'iompuigh an duine bocht ar a sháil, agus thugh a aghaidh ortha. Do bhí dhá dheoir mhóra ag teacht anuas ó n-a dhá shúil. Do shín sé amach a dhá láímh agus iad ar leathadh, i dtreo go bhfuair Seadhna radarc ar a dhá dheánainn agus bhíodar araon folamh. 'Nuair <L 165> chonnairc Seadhna sain, thug sé strac- fheuchaint ar an bhfear ndubh, acht má thug, níor chuir-san aon tsuim ann. Níor leig sé air go bhfeacaidh sé an duine bocht. 'Nuair d'fheuch Seadhna thar n-ais, bhí an duine bocht imthighthe. Thiomáineadar leo. Níor labhair aon-ne aco focal. Fé dheireadh bhíodar ag deunamh ar an dtigh. Bhuail duine de na comhar- sanaibh úmpa agus bheannuigh do Sheadhna. “Dia 's Muire duit, a Sheadhna,” ar sei- sean. “Nach luath sa' lá atáir tagaighthe a bhail ó'n sráid, agus tu ad aonar leis!” “Ní raibh puinn le deunamh agam,” ar seisean, agus thug sé strac-fheuchaint eile ar an bhfear ndubh. Níor chuir an fear dubh aon tsuim ann, agus annsain do thuig Seadhna ná feacaidh an chomharsa é. Chuadar isteach. Bhí an chathaoir annsúd i n-aice an tínteáin agus gan cor curtha dhi ó fhág Seadhna í ar maidin. Bhí an mheal- bhóg annsúd ar crochadh, ar an ndul gcéadna ar a bhfeacaidh sé ar maidin í, 'nuair bhain sé an dorm déidheanach mine aisti. D'fheuch an fear dubh ortha, ar an gcathaoir agus ar an mealbhóig. Annsain d'fheuch sé ar Sheadhna. “Aistirigh í sin,” ar seisean. Chuaidh Seadhna anonn agus chuir sé a lámh ar dhrom na cathaoireach. “Ó!” ar seisean. “Tá sí ceangailte!” “Chuir sé an dá láimh uirthi. Theip air filleadh ná feacadh a bhaint aisti. “Aililliú!” ar seisean. “Tá sí chomh daingean agus tá an chos insa' tuairgín!” “Aistirigh an mhealbhóg,! ars' an fear dubh. Chuaidh sé suas agus bhuail sé lámh ar an mealbhóig. Bhí sí chomh ceangailte de thaobh an falla agus eidheadh an chloch ar an lic oidhir. Do stad Seadhna agus chrom sé a cheann. “'Seadh,” ar seisean. “Táim réidh anois munab ionann a's riamh. Ní fheadar an tsaoghal ná an domhan le chéile cad tá le deunamh agam. Ní fheadar ó Chúig Árdaibh na Naoi bhFionn cad do dheanfad. Dá fheabhas aireachas a dheunfad uirthi, tiucfaidh duine éigin dem' lom deirig aimhdheona, agus suidhfidh sé innti, agus beidh an dútháigh 'n-a cogadh dhearg im'thímcheall! Mairbheochar ar lic mo thinteáin féin mé gan truagh gan taise! — B'fhéidir, a dhuine uasail, go bhféadfá-sa an easgaine bhaint díobh?” (leanfar de seo.) NOTES. 1 Dé bheatha-sa, also Dé do bheatha, Dé ad' bheatha, "you are welcome;" Dé 'n-a bheatha, "he is welcome;" De 'n-a beatha, "she is welcome;" nára' Dé do bheatha, "never welcome you;" nára Dé 'n-a beatha, "never wel- come her;" Dé 'n-a mbeatha, "they are welcome;" De bheatha grásda Dé. The full meaning is, "may all the good results of this kind visit of yours go into your life." Literally, "may there be in your life off it!" Dé, off it, ad bheatha, in your life. [This may be a correct interpre- tation of this formula, so grammatically obscure. What goes to strengthen it is, that the usual way of expressing "result, consequence," in older Irish is by means of de with the verb bheith. Is truagh a ní nartá de 'N-ar ndaltánaibh Sgáthaighe. Comhrac Fir Dhiadh. Fil ar an nemdénam de Maíle méithe mochléithe. Modern, "tá ar a neimh-dhéanamh de maoile, méithe moch-léithe," the punishment threatened for the Leinster kings, who neglected to hold the great triennial games at Wexford. Atá de, fil de, occur in hundreds of passages in Mid. Irish, expressing consequence. Hence, nára dé ad bheatha might mean ná raibh ad' bheatha de, "may your fife have no (good) result from it!" agus c. On the other hand, the salutation, Dia do bheatha! a Mhuire, is used to translate "Ave Maria," not only in recent publications, but in the words of such masters of Irish as Gernon (author of Parrthas an Anma), Aodh Buidhe Mac Cuirtin and Donlevy. In Connaught, the salutation, both in the prayer and in ordinary speech is 'Sé do bheatha, 'sé bhur mbeatha, agus c., showing that whether the word Dia, Dé, is corrupted into sé or is avoided through reverence, at all events the popular in- stinct of the meaning is clearly different from what Father O'Leary understands by it. Morevoer, in Connaught Irish and in older written Irish, so far as I have observed, the vowel in de, "off it," is short. In Connaught, de, de, are short, and dó, "to him," is long. In Munster generally dé, dí, long, do, short.] 2 Ní deirim ná go bhfuil, I don't say but there is, I think there is. 3 Note the article instead of the pronoun mo. <L 167> 4 Nouns can be used adverbially to express direction, distance, time, agus c. Car ghabhais chugainn? An bóthar anoir. "In what direction have you come to us? The road from the east." No preposition is understood in the Irish. [Tá sé míle uainn, he is a mile form us; bhí sé i gCorcaigh lá, he was in Cork one day; tháining sé Dia Luain, he came on Monday.] 5 Ní gearánta dhuit, "it is not to be complained of for you," "you have not done badly." [This form, the par- ticiple of necessity, survives to some extent in Munster: ní tógtha orm, "it is not to be raised on me," "I am not to blame." See beithte, vocab., Three Shafts.] 6 Ar foghnamh, "well," "doing well," differs slightly from go maith, and implies progress towards good. 7 Driuch "shape, aspect" [evidently a form of dreach]. 8 Feibh, "just as" [a very ancient word in this sense]. 9 Strac-fheuchaint, "a drag-look," in which the eyes are strained sideways. 10 Tuairgín, a kind of mallet made of a round block of wood, one end being thinned off to form the handle (cos), which accordingly cannot be pulled out or loosened. 11 Táim réidh, "it is all over with me." Munab ionann a's riamh, "if not the same as ever before." "I may have escaped before, but now there is no escape." Munab ionann a's, a common locution. Eiteochar mise, munab ionann a's fear na caoradh beirbhthe, "I shall be refused, - a thing that will not happen to the man with the boiled mutton." 12 Perhaps the heights of Heaven and the nine choirs of angels are meant. Peadar Ua Laoghaire.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
