Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Seadhna. (ar leanmhuin.)
Title
Seadhna. (ar leanmhuin.)
Author(s)
Ua Laoghaire, Peadar,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1894
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<L 131> Seadhna (ar leanmhuin) Nóra. Seádh! — a Pheg — támaoid annso - arís — tá saothar orm — bhíos ag rith — bhí eagla orm — go mbeidheadh an sgeul ar siubhal reomham, agus go mbeidheadh cuid de caillte agam. Peg. Am' bhriathar go bhfanfamaois leat a Nóra, a laoigh. Ní'l i bhfad ó tháinig Gobnuit. Gob. Mar sin do bhí cuigion agam dá dheunamh, agus b'éigin domh-sa dul siar leis an im go Beul an Ghearrtha, agus 'nuair bhíos ag teacht a bhaile an comhgar, do thuit an oidhche orm, agus geallaim dhuit gur baineadh preab asam. Bhíos ag cuimhniughadh ar Sheadhna agus ar an ór agus ar an bhfear ndubh, agus ar na spreachaibh bhí ag teacht as a súilibh, agus mé ag rith sul a mbeidhinn déidheanach, 'nuair thógas mo cheann agus cad do chífinn acht an rud 'n-a sheasamh ar m'aghaidh amach — An Gollán! ar an gceud amharc dá dtugas air, do thiubhrainn an leabhar go raibh adharca air! Nóra. A dhiamhaise, a Ghobnuit, éist do bheul, agus ná bí dár mbodhradh led' ghollánaibh agus led adharcaibh. Adharca ar an nGollán! Feuch air sin! Gob. B'éidir, dá mbeidhtheá féin ann, gur beag an fonn magaidh do bheidheadh ort. Síle. Feuch anois! cia ata ag cosg an sgéil? B'éidir go gcuirfeadh Cáit Ní Bhuachalla orm-sa é. Cáit. Ní chuirfidh, a Shíle. Táir ad'chailín mhaith anocht, agus tá ana-chion agam ort. Mo ghrádh í sin! Mo ghrádh am' chroidhe istigh í! Síle. Seadh go díreach! Fan go mbeidh fear ort! agus b'éidir ná déarfá “Mo ghrádh í sin!” Nóra. Seo, seo! Stadaidh, a chailínidhe. Mise agus mo ghollán fa ndeár an obair seo. Caith uait an stoca soin, a Pheg, agus sgaoil chughainn an sgeul. An bhfuair Seadhna an sparán? Is iomdha duine bhí i riocht sparáin d'fhagháil agus nach bhfuair. Peg. Chomh luath agus dubhairt Seadhna an focal, “dar bhrígh na mionn!” do thánig athrughadh gné ar an bhfear ndubh. Do nocht se a fhiacla shíos agus tsuas, agus is iad do bhí go dlúite ar a chéile. Tháinig sord crónáin as a bheul, agus do theip ar Sheadhna a dheunamh amach cia 'co ag gáiridhe bhí sé nó ag dranntughadh. Acht 'nuair d'fheuch sé suas idir an dá shúil air, ba dhóbair go dtiucfadh an sgannradh ceudna air a tháinig air i dtosach. Do thuig sé go maith nach ag gáiridhe bhí an díolmhuineach. Ní fheacaidh sé riamh roimh sin aon dá shúil ba mheasa 'ná iad, aon fheuchaint ba mhalluighthe 'ná an fheuchaint do bhí aco, aon chlár eudain chomh dúr, chomh droch-aigeanta leis an gclár eudain do bhí ós a gcionn. Níor labhair sé, agus do rin' sé a dhícheall gan a leigint air gur thug sé fé ndeara an drann- tughadh. Le n-a linn sin, do leig an fear dubh an t-ór amach arís ar a bhais, agus do chomhairimh. “Seo!” ar seisean, “a Sheadhna. Sin céad punt agat ar an gceud sgilling thugais uait indiu. An bhfuilir díolta?” “Is mór an bhreis í!” arsa Seadhna. “Badh chóir go bhfuilim.” “Cóir nó eugcóir,” ars' an fear dubh, “an bhfuilir díolta?” agus do gheuruigh agus do bhrosduigh ar an ndranntughadh. <L 132> “Ó! táim díolta, táim díolta!” arsa Seadhna, “go raibh maith agat-sa.” “Seo! má 'seadh,” ar seisean. “Sin céad eile agat ar an dara sgilling thugais uait indiu.” “Sin í an sgilling thugas do'n mhnaoi a bhí cos-nochtuighthe.” “Sin í an sgilling thugais do'n mhnaoi uasail cheudna.” “Ma ba bhean uasal í, cad do bheir cos-nochtuighthe í, agus cad do bheir dí mo sgilling do bhreith uaim-se, agus gan agam acht sgilling eile i n-a diaidh?” “Má ba bhean uasal í! Dá mbeidheadh a fhios agat! Sin í an bhean uasal do mhill mise!” Le linn na bhfocal sain do rádh dho, do tháinig crith chos agus lámh air, do stad an dranntán, do luigh a cheann siar ar a mhuineál, d'fheuch sé suas ins a' spéir, tháinig driuch báis air agus clódh cuirp ar a cheannachaibh. 'Nuair chonnaic Seadhna an iompáil lí sin, tháinig iongnadh a chroidhe air. “Ní fuláir,” ar seisean, go neamhghuiseach, “nó ní hé seo an chéad uair agat ag aireachtain teacht tháirsi siúd. Do léim an fear dubh. Do bhuail sé buille dá chrúib ar an dtalamh, i dtreo gur chrith an fód do bhí fé chois Sheadhna. “Ciorrbhadh ort!” ars' eisean. “Éist do bheul no basgfar thú!” “Gabhaim párdún agat, a dhuine uasail!” arsa Seadhna, go modhamhail, “cheapas go mb'éidir gur braon beag do bhí ólta agat, d'rádh 's gur thugais céad punt mar mhalairt ar sgilling dam.” “Thiubhrainn — agus seacht gcéad dá dtiocfadh liom baint ó'n dtairbhe do rin' an sgilling chéadna, acht 'nuair thugais uait í ar son an tSlánuightheora, ní féidir a tairbhe do lot choidhche.” “Agus,” arsa Seadhna, “cad is gádh an mhaith do lot? Ná fuil sé chomh maith agad tairbhe na sgillinge úd d'fágbháil mar tá sé?” “Tá an iomad cainte agat — an iomad ar fad. Dubhart leat do bheul d'éisteacht. Seo! Sin é an sparán ar fad agat,” ars' an fear dubh. “Ní héidir, a dhuine uasail,” arsa Seadhna, “ná beidheadh daoithin na haimsire ann. Is iomdha lá i dtrí bliadhnaibh déag. Is iomdha bróg bheidheadh deunta ag duine i gcaitheamh an mhéid sin aimsire, agus is iomdha cuma i n-a n-oirfeadh sgilling do.” “Ná bíodh ceist ort,” ars' an fear dubh, ag cur smuta gáire as. “Tarraing as chomh geur i nÉirinn agus is maith leat é. Beidh sé chomh teann an lá déidheanach agus tá sé indiu. Ní bheidh puinn gnótha agat de as sain amach. (leanfar de seo.) <L 133> NOTES 1 Seadh, 'there, there now!' 2 Saothar, violent breathing through exertion. 3 A Laoigh, my young dear, my dear. 4 Mar sin, 'yes, because' … 5 Siar: the points of the compass are very much used in ordinary Irish conversation to indicate direction. Siar, shiar, in reference to a house implies the inner parts. Dul siar orm, going to the bad in spite of me. The primary meaning of siar, backwards, is evident in all these idioms. Do luigh a cheann siar ar an mhuineál, his head sank back on his neck. 6 Comhgar: mh broad gives a strong nasal sound to the vowel preceding - pronounce like cóng-gar; cumhgach 'difficulty, a strait,' like cúng-gach. Comhangar seems a nominative, or rather an accusative. Two constructions are used, gabhail an bóthar, going the road, and gabháil an bhóthair, going of the road. We must regard an bóthar as used adverbially, as an infinitive or verbal noun is never followed by a direct object in Gaelic. We also find siar an bóthar, 'west, or back, along the road,' and suas an chnuic or suas an cnoc 'up the hill.' 7 Cuimhniughadh, 'remembering,' also 'reflecting;' mh slender in the middle of a word is uaually silent in Munster, but lengthens the foregoing vowel - pronounce cuíniú; geimhreadh 'winter' pr. gíre;' sgeimhleadh, 'a skirmish, a sally,' pr. sgíle; deimhin, certain, pr. like English 'dine:' doimhin, 'deep,' as if doighin (like English 'thine'). 8 An rud: this use of the definite article is quite common in introducing some new object in a story in Irish. 9 Mo ghrádh í sin: sin makes the pro- noun both emphatic and demonstrative. 10 Seadh go díreach, 'oh, yes!' ironically. 11 Fa ndeár 'caused,' a remnant of an old Irish verb; cid fodera, what caused it. 12 Díolmhuineach, 'fellow, lad.' Díolamhnach,a hire- ling, a stout fellow (see O'Reilly). 13 Note pronoun omitted. 14 Breis, here 'profit.' 15 There is a play on the word cóir, which, in its literal sense, is objectionable to the black gentleman. 16 Quickened. 17 Mnaoi uasail, tranlated 'gentlewoman,' as 'lady' might be understood in a depreciatory sense. 18 Do bheir, often in the sense 'makes,' 'causes to be or (followed by ar or do) to do,' 'induces;' Compare the folloowign from Aran Islands: "Ceist agam ort, a chléirigh, O's tú leughas an Bíobla, Ceurd (creud) do bheit an amuid sona 'S do bheir dona an duine críonna?" Do fhreagair an cléireach mar leanas: "Roinneann Dia na subhailcidhe Mar roinneann sé na gníomhartha; Bheir sé cion duine do'n amadán, A's cead soláthair d'fhear na críondacht.'" 19 Driuch, wretched aspect. 20 Ceannacha, features. 21 Iom- páil (iompódh) lí, change of colour, pallor showing itself on the face indicative of terror. 23 Go neamhghuiseach, with assumed unconcern. 23 Teacht thar = talk about, mention. 24 Do rádh 's gur, whereas, seeing that. 25 Bain ó, take from, diminish; bain uait féin, deep down your presumption, sing a bit lower! 26 An iomad - an iomarca; in the north, an íomad = many. 27 Ní héidir, of course … not, there is no danger; distinct from ní féidir. 28 Ag cur smuta gáire as = with a chuckle, a piece of a laugh. 29 I nEirinn: equivalent to, or more emphatic than, ar domhan, ar bith; pé in Eirinn í, who- soever she is. Peadar Ua Laoghaire.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
