Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sgeul Sheáin Mic Bradáin.
Title
Sgeul Sheáin Mic Bradáin.
Author(s)
Folan, John,
Compiler/Editor
Pléimeann, Seán (Fleming, John)
Collector
Clann Conchobhair
Contributor
Folan, John
Composition Date
1887
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
SGEUL SHEÁIN MIC BRADÁIN. Bhí fear fad ó, agur níor phós se go raibh tonn mhaith aois aige. Bhídheadh spéis mhór aige i n-iasgaireacht. Do theidheadh sé amach gach lá agus ní ghabhadh sé níos mó ioná aen n-iasg amháin ins an ló. Do chaith sé i bh-fad air an m-bealach sin agus da m-beidheadh sé amuigh i n-imtheacht an lae ní fheudfadh sé a ghabhadh acht aen n-iasg amháin. Mar sin féin do lean sé dhe le súil go n-eireóchadh lá icíneacht leis go maith. Do thárla go raibh sé lá air bhruach na h-aibhne agus é th'réis iasg a marbhadh. Bhí an tráthnóna ag teacht agus do bhí se ag crapadh suas a dhorubha, nuair do chonnaic sé fear ag teacht chuige le port na h-aibhne. Do bheannuigh- eadar d'a chéile. Ann sin d'fhiafruigh an cóigcríoch dhe an raibh lá maith aige. D'fhre- agair an t-iasgaire é agus a dubhairt sé leis nach raibh aige acht an t-aen n-iasg amháin do bhárr an lae, “agus is mar sin,” ar se, “dam gach lá, dh'a g-caithfinn mo shaoghal ann so, óir ni fheudfainn a mharbhadh acht an t-aen n-iasg ins an ló.” “O,” ars an cóigcríoch, “feuch iarracht eile leis agus feuch céa'r'd a chuirfeadh Dia chugad.” “Ní'l aen mhaith dh'á fheuchaint,” dubhairt an t- iasgaire. “Glac mo chómhairle,” dubhairt an fear eile; “sgaoil amach do dhorubha.” Righne an t-iasgaire sin. Ba geárr na dhiaidh sin go raibh bradán mór, breágh, air cheann a dhorubha. Do tharruing sé suas air bruach an bradán aluinn. “Anois,” ars an cóigcríoch, “is maith go n-deárnais mo chómhairle.” Ann sin do bhain an t-iasgaire an dubhán as agus do leag sé suas air an talamh é. “Anois,” ars an cóigcríoch leis, “thabhair a bhaile é sin gan mhoill, agus tabhair do d' mhnaoi é” — nar é do bhi an t-iasgaire i bh-fad pósta agus níor bh'é toil De aen ghein chloinne a chur chúcub. Air an ádbhar sin dubhairt an cóigcríoc leis, déar- fair-se léd' mhnaoi an bradán so a ghleus, agus ithead sí dhe. Acht tá drei'shiúr (deir- bhshiur) do 'd mhnaoi ins an tigh i buill sibh agus ná blaiseadh sí dhe ná duine air bith eile; agus trí ráithe ó anocht beidh gein chloinne aig do mhnaoi. An cóigcríoch a bhí ann, ba é duine beannuighthe no teachtaire ó Dhia, mar deiridís ins an t-sean-aimsire. Do thug sé a bhaile an bradán, do thug se d'á mhnaoi é, agus dubhairt se leithe a fhaghail réidh agus itheadh dé. Níor chuimne <L 2> sé bagairt uirrthi gan leigean do'n drei'shiúr blaiseadh dhe ná itheadh. D'ith an drei'shiúr roinnt dhe gan fhios aici go raib sé toirmisgthe dhí a itheadh. Trí ráithe ó'n n-oidhche sin bhí mac óg aig an mnaoi agus aig a drei'shiúr mar an g- ceudna. Maiseadh, bhí go maith agus n'i raibh go h-olc, agus do bhí áthas mór air an bhfear gur chuir Dia gein chloinne air a shliocht i n-deireadh a laetheadh. D'eirigh an bheirt mhac suas 'na malraighibh mhatha ag fás, ag borrughadh, agus ag leath- nughadh go iongantas ag na comharsanaidhibh air a bh-feabhas. Air m-beith cómh cosamhail le chéile dóibh i n-a sgéimh a m-bláth, i n-dath a ngruaige, agus in-a g-comhairde nar aithnigh ceachtar de na máthairib a leanbh féin thar leanbh eile acht go d-tiucfadh gach leanbh acub chum a mháthar féin, nuair do ghlaodh faduís orrub i n-a n-ainm. Ba é b'ainm dhíobhtha Seághan agus Brian Mhic Bradáin- Do fuair siad scoil agus léighean mar ba oireamhneach, agus do bhí gnaoi agus cion ag gach duine orrub dá'r aithnigh iad. Gidheadh bhí imnidhe mhór air mháthair Sheáin air an ádhbhar so nach raibh sí a riamh sásda mar nár fheud sí a mac féin aineachdáil thar mac na deirbhshiúthra. Do thárluigh gur tháinic sean- bhean ag siubhail isteach chuici tráthnóna breágh foghmhair agus do leig sí a rún leithe, 'sé sin ag innseacht dhui an n-imnidhe a bhí uirri agus an fáth a bhí leis. “Fóil, ars an chailleach is furusde sin a leigheas. Anois faoi cheann da la, 'se sin, taca an tráthnóna an t-am a m-beidh na buachaillidhe ag filleadh ó scoil, luighfidh tusa air do leaba agus leigfidh tú ort féin go bh-fuilir tinn. Nuair a thiocfas siad isteach ó'n scoil fiafhróghaidh siad cá b-fuil a máithreacha. Déarfíor le do mhac-sa go b-fuilir i do luigheadh tinn air do leaba. Air dhul chum do sheomra dhó fiafhroghaidh sé dhíot cé'ar'd atá ort no cé an n-eugcaoin sin ort, agus tiocfaidh sé agus pógfaidh se h-ú. Ann sin cuirfidh tusa lámh fó n-a mhuineál agus bain greim fiacal as a chluais dheas (dheis). Uaidh sin amach beidh aithne mhaith agad air.” Do righne an mháthair gach uile nidh ar chomhairle na cail- lighe. Anuair d'airigh sé creud a righne si d'fhiafhruigh sé, le íongantas mor, cé an ciall dí sin a dhéanadh. ”Inneosad-sa sin duit, a mhic,” ars an mháthair, “níor fheudas a riamh h-ú áineachdáil thar do cholceathar no do dhreatháthair mar bheireamuid air.” “A mháthair,” ar sesean, “is olc an rud a righne tú. Air an adhbhar sin caithfidh mise imtheacht anois; m-beireach go n-deárna tusa mar righne tú, ní bheidheadh ormsa imtheacht mar sin. Imtheoghádh-sa anois agus fanfaidh mo dhreatháthair a buil sibh. Má mhairfim tamall fillfead air ais chugad. Mar sin gleus lón dham leis an m-bealaigh.” D'fhág sé slán agus beannacht acub agus faoi dheir- eadh ag a dhreatháthair, Brian, agus dubhairt sé leis na focla so. “Tar uait liomsa ag an tobar atá 's an ngáirdín.” Do chuaidh siad ann. Ann sin dubhairt sesean — “An bh-feiceann tú an t-uisge sin?” “Feicim,” dubhairt an dreatháthair. “Faoi cheann lá agus bliadhain o 'ndiu,” ar Seághan, “ma bhídhimse beo beidh bárr meala air an tobar agus muna m-beidhead beidh bárr fola air, agus tabhair aire mhaith do'n bháile agus do'n té ata me fágáil mo dhiaidh in do chúram.” Ann sin do sgar siad ó chéile. Do chuaidh Seághan n'a bhóthar agus d'fhill an dreathá- thair chum an tighe go buaidheartha, doilghiosach. Do bhí Seághan ag gluaiseacht i n-imtheacht an lae sin go taca tráthnóna. Do thárla fear air air an slíghe agus do bheannuigh siad d'á chéile. D'fhiafruigh an fear dhe cáide do thriall sé no cáide do bhi rún aige dhul. Air fhreagairt 'é dó dubhairt sé go raibh sé i bh-fad ó'n m-baile agus go raibh sé ag tóruigheacht aimsire. “Is maith mar thárluigh,” dubhairt an coigcríoch; 'sé do leithid do thas- duigheas uaimse.” “Bhearfaidh mise obair duit ma ta tu sasda,” ar Seághan. Ní móide go m-b'fheárr air bith é. Mar sin do ghluais siad leóbsan go n-deachaidh siad a bhaile ag tigh an choigcrighriocha. Ann sin do chaitheadar an n-oídhche ag caint 's ag cómhrádh <L 3> agus ag cur síos air nithibh airighthe tair- bheacha taithneamhacha. Air maidin nuair d'eirigh an sgológ do ghlaoidh se chuige air an m-buachaill aimsire agus is í an chaint do righne sé leis. “Íocaimse,” dubairt sé, “an t-oiread so 'san m-bliadhain le gach buachaill d'a m-bidheann agam. Má tá tusa sasda gheobhthair an rud ceudna.” “Táimse sasda,” ar Seághan. “Anois,” ars an feilméiridhe, “is é an obair a bheidheas ort, ag fosuidheacht le ceithre cinn de ghabhraibh a tá agam; obair eudtrom nach n-deunfaidh dochar duit. Le bruach na coille atá ag imtheact le mo theorainn agus bhus éigin duit gan na gabhair a leigean isteach thairsti. An té leis an taobh istigh is triúr fathach iad. Atá gáirdín cúirialta ann bh-fuil iomad de chran- naibh ubhall ag fás ann agus bidheann na gabhair ag gabháil treasna agus ag itheadh n-ubhall. Mas sin, bí aireach air do ghna- thuigh.” “Déanfad sin,” a dubhairt Seághan. Is ann sin air eirigh do'n Mhaighistir, chuaidh se leis gur taisbeán sé an teora dhó. Na dhiaidh sin d'fhill an maighistir air ais agus d'fhág sé Seághan ag fosuigheacht leis na gabhraibh. Faoi cheann tamaill agus é ag faireadh go díthciollach thosuigh sé ag dear- cugadh thar bhalla an gháirdín air an toradh breágh, cúmhra do bhi air na crannaibh. Do chuir sé spéis mhór 's na h-ubhlaibh abthuidhe a bhi ann, agus dubhairt sé leis féin. “Feuchfad-sa roinnt acub fhághail pe'ar budh rud do thiocfas as.” Do bhuail sé cos i lár na cloidhe agus lámh i n-a bhárr agus bhi sé istigh gan mhoill. Air dhul suas i g-crann dó go m-baineadh se cuid de na h-ubhlaibh, acht ní raibh an dara ubhall bainte aige nuair a bhí ceann de na gabhraibh isteach chuige. “Meig! meig!” ars an gabhar, “tabhair dham-sa ubhall.” “Shorro dhiot,” ar Seághan, “ní fhuil an dara ubhall bainte agam féin fós.” Mar sin féin chaith sé ceann chuici agus d'ith sí go milis é. Oir do bhí dúil mhór ag na gabhraibh i n-ubhllaibh. Do bhí sé ag baint ceann eile no dhó nuair léim an dara gabhar isteach chuige. “Meig! meig!” ars an dara gabhar, “caith chugam-sa ceann eile.” “Dó chrádh, nár fhagaid tú; is beag atá agam féin fós,” ar Seághan, acht do chaith sé ceann chuici. Do bhuaill sí cos air agus do chuir sí fiacal ann. Do bhí sí dha itheadh agus dúil mhór aici ann, nuair chonnaic an tríomhadh gabhar an chuid eile istigh. Ni comhartha daoibh ná damhsa ag dul go léim air an g-cloidh agus isteach leithe. “Meig! meig!” ar sise, “roinn liomsa.” “Shorra dhíot,” dubhairt sé, “is beag atá agam féin, fós acht mar sin fhéin, so, ceann duit.” Ní raibh an focal raidhte aige nuair tháinic neul dorcha os a chionn agus d'aire sé fathach na d-tri cloigean agus na d-tri g-colainn leis a chloidhmhe teine ag triall air. “Fubh! fáth! feusóg! faghaim baladh an Éirinnigh bhreugach bhra- dach,” sgread an fathach. “Ceurd do thug ann so thú?” dubhairt sé nuair chonnaic sé Seághan anns an g-crann. “Cia is feárr leat troid le sáitibh sgeannadh glasa i m-barr easnachadh no caraidheachd air leacra- chaibh dearga teine?” “Sgread mhaidne ort,” dubhairt Seaghan, “a rud ghrána, ni fhuil é cóir ná ceart a thabhairt duit; do tháinic mise ann so acht le gach cóir agus ceart a bhaint díot.” Do bhí a chlaidhmhe soluis i n-a láimh aige a dhíongnadh sé solus i n-dorchadas. Leis sin rugadar air a chéile agus chuadar ag caraidheachd air leacrachaibh dearga. Do bhí siad ag cur solus le n-a g-cosaibh as na leacrachaibh do bhí ag eirghe n-a n-áiníochaidh anns an aer go righne siad bogán de'n chruadhán agus crua- dhán de'n bhoghán, go d-tarruing siad uisge as na clochaibh agus go n-deárna siad clocha de'n uisge le neart a g-cnámh. Acht d'eirigh le Seághan tar éis aimsire fada cos a bhaint as. Tháinic spideog an bhrollaigh deirg air an g-cloidhe le n-a nais agus is iad so na focla do labair sé. “Sheághan, Mhic Bradáin,” ar sise, “anois an t-am, agus ma leigean tú thart é atá tú críochnuighthe.” Air cloisdean na bh-focladh so do Sheághan do tháinic neart na g-ceudaibh fear ann agus meisneach dhá réir. Do rug siad air a <L 4> chéile arís air an dara casadh, do thug sé do'n fhathac agus chuir sé síos go d-tí na glúineadh é. 'Na dhiaidh sin do chuir sé go d-tí n-a chuim é, agus an treas iarrachd do chuir sé sios tríd an talamh go d-tí na smige é. (Le bheith air leanamhuin).
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
